Λίγες μόνο ημέρες αφότου η Ευρωπαϊκή Ενωση απαγόρευσε τις μεταδόσεις του υποστηριζόμενου από το Κρεμλίνο ειδησεογραφικού δικτύου RT, εξαιτίας του προπαγανδιστικού ρόλου του στον πόλεμο στην Ουκρανία (περισσότερα εδώ και εδώ), ο ρωσικός ενημερωτικός οργανισμός επέστρεψε στο παιχνίδι.
Ενας ιστότοπος – αντίγραφο του RT Deutsch, της γερμανικής υπηρεσίας του Μέσου στην οποία έχουν επιβληθεί κυρώσεις, έκανε γρήγορα την εμφάνισή του προκειμένου η φωνή της Μόσχας να φθάνει στο γερμανικό κοινό. Στην Ισπανία, αντίστοιχα, πολλοί ιστότοποι – αντίγραφα του RT en Español προσέλκυσαν εκατομμύρια ισπανόφωνους αναγνώστες. Περισσότεροι από εκατό άλλοι ιστότοποι –μερικοί από τους οποίους προωθήθηκαν από τους επίσημους λογαριασμούς κοινωνικής δικτύωσης του RT– άρχισαν να κοινοποιούν περιεχόμενο του RT στα αγγλικά και στα γαλλικά, σύμφωνα με έρευνα του Institute for Strategic Dialogue (περισσότερα εδώ), μιας δεξαμενής σκέψης που παρακολουθεί τον εξτρεμισμό στο διαδίκτυο, την οποία επικαλείται το POLITICO.
Η στρατηγική αυτή επέτρεψε στο κρατικό μέσο της Ρωσίας να προσεγγίσει εκατομμύρια ανθρώπους στις 27 χώρες του ευρωπαϊκού μπλοκ, παραβιάζοντας ευθέως τις κυρώσεις της ΕΕ.
Διασπορά fake news
Το γεγονός εγείρει ερωτήματα σχετικά με την αποτελεσματικότητα των προσπαθειών των Βρυξελλών να καταπολεμήσουν την παραπληροφόρηση του Κρεμλίνου, δεδομένης της ευκολίας με την οποία το RT παρέκαμψε μια απαγόρευση που υποτίθεται ότι θα «στραγγάλιζε» την ικανότητα της Μόσχας να σπέρνει δυσπιστία και ψευδείς ειδήσεις σε σχέση με τον πόλεμο στην ανατολική Ευρώπη, έγραψε ο επικεφαλής του ρεπορτάζ Τεχνολογίας του POLITICO Μαρκ Σκοτ.
Αν και η ατζέντα της Μόσχας δυσκολεύεται να προσεγγίσει το δυτικό κοινό μέσω των επίσημων κρατικών Μέσων Ενημέρωσης, αυτά τα Μέσα, στα οποία συμπεριλαμβάνεται και το πρακτορείο Sputnik, εξακολουθούν να προσελκύουν πολλούς ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, στο πλαίσιο της συνεχιζόμενης μάχης για τις καρδιές και τα μυαλά τους, με φόντο το ουκρανικό.
«Ο πόλεμος της Ρωσίας εναντίον της Ουκρανίας δυστυχώς δεν έχει τελειώσει», δήλωσε στο POLITICO η αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αρμόδια για ζητήματα Αξιών και Διαφάνειας, Βιέρα Γιούροβα. Σχολιάζοντας τα συμπεράσματα των ερευνητών, πρόσθεσε: «Οι κυρώσεις ισχύουν πλήρως και εναπόκειται στους φορείς της οικονομίας να τις εφαρμόσουν και στις εθνικές Αρχές να τις επιβάλουν».
Και όμως, σχεδόν πέντε μήνες από την έναρξη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία –και περισσότερους από τέσσερις μήνες από την επίσημη απαγόρευση του RT σε όλη την ΕΕ– το κρατικό ειδησεογραφικό δίκτυο βρίσκεται ένα βήμα μπροστά από τα ευρωπαϊκά μέτρα, τα οποία αψηφά, προωθώντας τους πρόσφατα δημιουργημένους ιστοτόπους – αντίγραφα μέσω των επίσημων λογαριασμών του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, κατά την ίδια πηγή.
12 κλώνοι
Συγκεκριμένα, οι ερευνητές ανακάλυψαν δώδεκα ιστότοπους, κυρίως στα γερμανικά ή στα ισπανικά, οι οποίοι αποτελούν ακριβή αντίγραφα είτε του RT Deutsch είτε του RT en Español και των οποίων οι διευθύνσεις IP και τα αναγνωριστικά των Google analytics –πρόκειται για εργαλεία που χρησιμοποιούνται για τη διαχείριση ιστότοπων– συνδέονταν άμεσα με υποστηριζόμενο από το Κρεμλίνο ΜΜΕ. Ακόμη πέντε ιστότοποι εμφανίστηκαν να φιλοξενούν περιεχόμενο του RT που υπόκειται σε κυρώσεις αν και δε φιλοξενούνται σε διακομιστές με δεσμούς με τη Μόσχα. Αλλοι 112 ιστότοποι συγκέντρωσης ειδήσεων (σ.σ. aggregation sites) δημοσίευσαν περιεχόμενο του RT «δίπλα» σε αυτό των δυτικών οργανισμών ΜΜΕ, πιθανότατα προκειμένου να αποκομίσουν κέρδη από τη διαδικτυακή διαφήμιση.
Το σύνολο των παραπάνω ιστοσελίδων ήταν προσβάσιμες από τους πολίτες εντός της ΕΕ, έως και τις 19 Ιουλίου τουλάχιστον, σύμφωνα με το POLITICO.
«Το πιο πιθανό είναι ότι πρόκειται για μία σκόπιμη προσπάθεια παράκαμψης των περιορισμών», δήλωσε ο ανώτερος διευθυντής ψηφιακών μεθόδων στο Institute for Strategic Dialogue Τζόρνταν Ουάιλντον, παρομοιάζοντας, μάλιστα, την κατάσταση με τη Λερναία Υδρα: «Ξεφορτώνεσαι ένα πράγμα και θα προσπαθήσουν να βρουν κάποιον τρόπο να κάνουν κάτι άλλο».
Ο ρόλος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης
Και ενώ πολλοί από αυτούς τους ιστότοπους παραμένουν σχετικά αφανείς από μόνοι τους, το κοινό τους αυξάνεται μέσω της προώθησης τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και με τις εμφανίσεις τους στη μηχανή αναζήτησης της Google.
Για να προσδιορίσουν την αποτελεσματικότητα της παράκαμψης των ευρωπαϊκών κυρώσεων από το RT, οι ερευνητές αναζήτησαν στη Google πλήθος άρθρων που σχετίζονται με ουκρανούς πρόσφυγες με πηγή το κρατικό ρωσικό δίκτυο. Επειτα αναζήτησαν, μέσω της ίδιας μηχανής αναζήτησης, ιστοσελίδες που δημοσίευσαν ακριβώς τους ίδιους τίτλους με 66, συνολικά, σχετικά άρθρα στα γερμανικά, τα ισπανικά, τα αγγλικά και τα γαλλικά που είχαν προέλθει από τους επίσημους ιστότοπους του RT.
Αφού το POLITICO επικοινώνησε με την Google σχετικά με μερικούς από τους ολοκαίνουργιους ιστοτόπους, ο τεχνολογικός κολοσσός τους αφαίρεσε τη δυνατότητα να εμφανίζονται στα αποτελέσματα των αναζητήσεων, σημείωσε ο Μαρκ Σκοτ. Η εταιρεία πρόσθεσε, κατά τον δημοσιογράφο, ότι είχε λάβει μέτρα για να μειώσει την επιρροή των ΜΜΕ που συνδέονται με το Κρεμλίνο, συμπεριλαμβανομένης της κατάργησής τους από τις προτάσεις της μηχανής αναζήτησης και του περιορισμού των εσόδων τους από τις διαδικτυακές διαφημίσεις.
Μερικές εβδομάδες μετά την επιβολή κυρώσεων από την Ευρώπη, ωστόσο, –και ενώ οι εταιρείες μέσων κοινωνικής δικτύωσης είτε περιόριζαν τη ρωσική παραπληροφόρηση είτε χαρακτήριζαν λογαριασμούς και περιεχόμενο ως συνδεδεμένα με το καθεστώς του Βλαντιμίρ Πούτιν– το RT μπόρεσε να αυξήσει τους επισκέπτες στους νέους ιστότοπούς του μέσω των επίσημων λογαριασμών του στα social media, διαπίστωσαν οι ερευνητές.
Στο Twitter, για παράδειγμα, ο λογαριασμός του RT en Español, ο οποίος έχει εκατομμύρια ακόλουθους, κάλεσε τους αναγνώστες να επισκεφτούν τους νέους ισπανόφωνους ιστότοπούς του που παρακάμπτουν τις κυρώσεις της ΕΕ. Συνολικά, αναρτήσεις που περιείχαν συνδέσμους προς αυτές τις ιστοσελίδες, σε τέσσερις ευρωπαϊκές γλώσσες, κοινοποιήθηκαν περισσότερες από 450.000 φορές από 50.000 μεμονωμένους χρήστες του Twitter μεταξύ Φεβρουαρίου και Ιουνίου, βάσει δεδομένων από την CrowdTangle, την εταιρεία ανάλυσης περιεχομένου των social media η οποία ανήκει στην Meta (σ.σ. η μητρική εταιρεία του Facebook).
Στο Facebook, πάλι, οι ιστότοποι εμφανίστηκαν σε περισσότερες από 1.200 δημόσιες ομάδες στις οποίες είναι μέλη δεκάδες εκατομμύρια χρηστών, κατά τα ευρήματα των ερευνητών.
«Οι κύριοι ενισχυτές των συνδέσμων (σ.σ. των συνδέσμων που παραπέμπουν από την πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης στον σχετιζόμενο με το Κρεμλίνο ιστότοπο) ήταν στην πραγματικότητα λογαριασμοί του RT, τόσο στο Facebook όσο και στο Twitter», δήλωσε η αναλύτρια της προαναφερθείσας δεξαμενής σκέψης και εκ των συγγραφέων της σχετικής αναφοράς της, Κάτα Μπαλίντ.
Το Twitter αντέδρασε λέγοντας πως είχε σταματήσει την ενίσχυση τυχόν tweets που σχετίζονται με ρωσικά κρατικά μέσα ενημέρωσης στην πλατφόρμα του και πως όσες αναρτήσεις εντοπίστηκαν από τους ερευνητές θα περιλαμβάνονταν σε αυτήν την κατηγορία. Η Meta επίσης ισχυρίστηκε ότι υποβάθμισε το περιεχόμενο του RT στην πλατφόρμα της, αλλά αρνήθηκε να σχολιάσει περαιτέρω προκειμένου να προστατέψει «τα συστήματά της από απόπειρες παράκαμψης τους».