Εβδομήντα πέντε χρόνια. Τρία τέταρτα ενός ολόκληρου αιώνα. Τόσα έχουν περάσει από τα Δεκεμβριανά. Τόσα και από την εκτέλεση της Ελένης Παπαδάκη, της εμβληματικής προπολεμικής ηθοποιού που δολοφονήθηκε εκείνες τις χαοτικές αιματοβαμένες μέρες, από μέλη της ΟΠΛΑ, του παραστρατιωτικού σκέλος του ΕΑΜ. Κι όμως το όνομά της εξακολουθεί να διχάζει.
Εβδομήντα πέντε χρόνια και η Ελένη Παπαδάκη δεν μπορεί να ησυχάσει. Διότι ο θάνατός της εξακολουθεί να είναι πολιτικά φορτισμένος και ομοίως η όποια επαναφορά του ονόματός της, ακόμα και αν πρόκειται για μια απόφαση του Εθνικού Θεάτρου. Η Ελένη Παπαδάκη, η σπουδαία ηθοποιός, επισκιάζεται από την Ελένη Παπαδάκη, το θύμα της «ερυθρής τρομοκρατίας» του ’44.Και έτσι ξυπνούν παλαιά και νεότερα αντανακλαστικά, έτσι η Τέχνη συνεχίζει να αποτιμάται σε όρους πόλωσης και διχασμού, σε «αριστερούς» και «δεξιούς» καλλιτέχνες…
Η Ελένη Παπαδάκη έχει περάσει στην Ιστορία ως μια συγκλονιστική προπολεμική ηθοποιός, ισάξια της Κατίνας Παξινού, με την οποία υπήρξε σκληρή διαμάχη για την πρωτοκαθεδρία στο καλλιτεχνικό στερέωμα. Αλλά όποτε μιλάμε για αυτήν στεκόμασε σε μια από τις πιο σκοτεινές περιόδους της ελληνικής Ιστορίας.
Η Ελένη Παπαδάκη ήταν μια πανέμορφη γυναίκα που η μοίρα την έφερε, καθώς ήταν πολύγλωσση, σπουδαγμένη και γοητευτική, να αποκτήσει σχέσεις με τους κατακτητές στην Κατοχή, όπως και με τον κατοχικό πρωθυπουργό, Ιωάννη Ράλλη. Ηταν όμως μια Ελληνίδα που μέσα από αυτές τις καταδικαστέες στα μάτια του υποδουλωμένου λαού σχέσεις της βοήθησε να γλιτώσουν πολλοί.
Ηταν μια συγκλονιστικά σπουδαία ηθοποιός η οποία εκτελέστηκε από στελέχη της ΟΠΛΑ, χωρίς πάντως να υπάρξει σχετική κεντρική απόφαση —κάποιοι ενήργησαν εκδικητικά, σε δολοφονικό οίστρο, και στο χάος εκείνων των ημερών, κάνοντας ακόμα και την ηγεσία του ΕΑΜ να απορεί με την ενέργειά τους. Αυτή η ενέργεια στέρησε από το ΕΑΜ τη λαϊκή αποδοχή του και καταδικάστηκε, το 1945, από τον ίδιο τον Νίκο Ζαχαριάδη ως προβοκατόρικη. Σύμφωνα με το ΚΚΕ, οι δολοφόνοι της Παπαδάκη εκτελέστηκαν με συνοπτικές διαδικασίες ύστερα από ανταρτοδικείο, στην πλατεία Κολιάτσου. Τους αποδόθηκε η κατηγορία ότι ενήργησαν ως πράκτορες της Ιντέλιτζενς.
Η δολοφονία της Παπαδάκη χρησιμοποιήθηκε από το μετεμφυλιακό κράτος ως απόδειξη της τυφλής βίας και μανίας της Αριστεράς. Ωστόσο το σοκ για την απώλεια της ηθοποιού, είχε ξεπεράσει τα όρια του αντικομουνιστικού στρατοπέδου. Η Ελένη Παπαδάκη έγινε ποίημα από τον Αγγελο Σικελιανό και εικονογραφήθηκε σαν Αγία Ελένη από τον Φώτη Κόντογλου.
Τι σχέση έχει όμως η ιστορία της Ελένης Παπαδάκη με το σήμερα, 75 χρόνια μετά;
Την περασμένη Δευτέρα, ο Δημήτρης Λιγνάδης, νέος καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου ανακοίνωσε την απόφαση να δοθεί το όνομα της Ελένης Παπαδάκη στο ισόγειο του «Rex».
«Το οφείλουμε στη μέγιστη ηθοποιό, την αδικημένη από την καλλιτεχνική ιστορία», ανέφερε ο κ. Λιγνάδης.
Ομως, η απόφασή του αυτή προκάλεσε αντιδράσεις, μεταξύ άλλων και από το Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών, που έφτασε στο σημείο να κάνει λόγο για «απαράδεκτη» απόφαση του Εθνικού Θεάτρου, με πολιτικά και όχι καλλιτεχνικά κριτήρια. Ζητησε δε το ΣΕΗ την άμεση ανάκληση της σχετικής απόφασης.
Η ανακοίνωση του ΣΕΗ ανέφερε συγκεκριμένα:
«Ερωτηματικά προκαλεί η απόφαση του Εθνικού Θεάτρου να ονομάσει μια από τις σκηνές του, που βρίσκεται στο κτίριό του στην οδό Πανεπιστημίου, σε σκηνή Ελένη Παπαδάκη.
Γιατί το Εθνικό θέατρο επιλέγει, ανάμεσα στους δεκάδες μεγάλους ηθοποιούς στην ιστορία του ελληνικού θεάτρου την Ελένη Παπαδάκη, που παρότι ταλαντούχα καλλιτέχνιδα αποτελεί ως τις μέρες μας μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα; Προφανώς τα κριτήρια δεν είναι καλλιτεχνικά, αλλά πολιτικά. Μέσα από τη δραματική κατάληξη της Ελένης Παπαδάκη – που αποδεδειγμένα όχι μόνο δεν είχε την έγκριση του ΕΑΜ, αλλά ήταν εντελώς έξω από τις προθέσεις και την πολιτική του- επιδιώκει να συντηρεί και να αναπαράγει μια ζοφερή, δολοφονική εικόνα για το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, αντιστρέφοντας ολοσχερώς την πραγματικότητα.
Γιατί η πραγματικότητα είναι ότι μέσα από τις γραμμές του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ αμέτρητοι αγωνιστές έδωσαν με ανιδιοτέλεια και αυταπάρνηση την ψυχή και το αίμα τους, φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν, εκτελέστηκαν, για να απελευθερωθεί αυτός ο τόπος από τους φασίστες κατακτητές και τους εγχώριους συνεργάτες τους. Ανάμεσά τους πολλοί καλλιτέχνες και ηθοποιοί, όπως ο Αιμίλιος Βεάκης, ο Μάνος Κατράκης, ο Τζαβαλάς Καρούσος, η Ασπασία Παπαθανασίου, ο Μίμης Φωτόπουλος, η Ολυμπία Παπαδούκα, η Αλέκα Παϊζη, η Καλή Καλό και πολλοί άλλοι. Σ’ όλους αυτούς θα άξιζε πραγματικά μια επιβράβευση για το τεράστιο ψυχικό σθένος και το ηθικό μεγαλείο τους, κι ας μην, ποτέ στη ζωή τους, να επιζήτησαν τιμές. Δεν το περιμένουμε βέβαια αυτό από την κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας και την προσκείμενή της διοίκηση του Εθνικού Θεάτρου, καθώς η πολιτική τους βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση με τα λαϊκά συμφέροντα που όλοι αυτοί οι καλλιτέχνες υπηρέτησαν. Απαιτούμε όμως να σταματήσουν να προκαλούν αμαυρώνοντας τη μνήμη όλων αυτών των λαϊκών αγωνιστών και μάλιστα στη σκηνή του Θεάτρου Ρεξ, του θεάτρου – σημείο αναφοράς και σύμβολο για την αντιστασιακή δράση των ηθοποιών του ΕΑΜ και των εκατοντάδων καλλιτεχνών που συσπείρωνε στις γραμμές του.
Για τους παραπάνω λόγους απαιτούμε την άμεση ανάκληση της απαράδεκτης απόφασης του ΔΣ του Εθνικού Θεάτρου».
Για μια ακόμη φορά η ηθοποιός Ελένη Παπαδάκη χάθηκε μέσα στα δυστυχώς ανοιχτά τραύματα του εμφύλιου διχασμού. Η σύμπτωση της μνημόνευσης της με την επιστροφή ενός κόμματος της δεξιάς πλευράς στην εξουσία, δεν θεωρήθηκε σύμπτωση, μολονότι -το ξαναλέμε- έχουν περάσει 75 χρόνια από τα Δεκεμβριανά και άλλα 70 από τη λήξη του Εμφυλίου!
Αυτή η ανακοίνωση του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών προκάλεσε πολλές αντιδράσεις. Αριστερές εφημερίδες καλωσόρισαν την παρέμβαση του ΣΕΗ και ανέγνωσαν ιδεολογική σκοπιμότητα στην πρωτοβουλία του κ. Λιγνάδη ενώ ο δεξιός Τύπος την καταδίκασε. Ο βουλευτής της ΝΔ Γιάννης Λοβέρδος έφτασε στο σημείο να παραλληλίσει το «αριστερό» αίτημα για μετονομασία της Γλάδστωνος σε «οδός Ζακ Κωστόπουλου» με την απόφαση του Εθνικού για την Ελενα Παπαδάκη, δίνοντας και αυτός, εμμέσως πλην σαφώς, πολιτική χροιά στην όλη υπόθεση.
Αλλά όπως και με τον θάνατο της Παπαδάκη και πάλι υπήρξαν και αντιδράσεις που ξέφυγαν από τα όρια του δεξιού στρατοπέδου, αν υποθέσουμε ότι υπάρχει ακόμα τέτοιο.
Χαρακτηριστική η ανάρτηση της συγγραφέως και δημοσιογράφου Ελενας Ακρίτα.