Σχεδόν κάθε βιβλίο του δημοσιογράφου και ιστορικού ερευνητή Χρίστου Ζαφείρη έχει την εξής ιδιότητα: προσφέρει στον αναγνώστη ένα ζευγάρι γυαλιά μέσα από το οποίο μπορεί να δει μια μοναδική έκφανση της Θεσσαλονίκης, της πόλης που αποτελεί το σημείο εστίασης του συνολικού έργου του.
Βιβλία, ντοκιμαντέρ, ραδιοφωνικές εκπομπές και σελίδες εφημερίδων αφιερώνονται στη μνήμη της Θεσσαλονίκης συγκεντρώνοντας και κάνοντας προσβάσιμο στο ευρύ κοινό μεγάλο όγκο ιστορικού υλικού για την πόλη.
Ο δημοσιογράφος, που μπορεί να μη γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη αλλά έγινε πραγματικός Θεσσαλονικιός πηγαίνοντας εκεί για να σπουδάσει Ιστορία και Αρχαιολογία και εργαζόμενος για μεγάλες εφημερίδες της πόλης, καταγράφει, τεκμηριώνει και συνδέει ακούραστα, εδώ και δεκαετίες, τα ίχνη από προηγούμενες πραγματικότητες μιας πόλης που κατοικείται τους τελευταίους 23 αιώνες.
Οι «διαφορετικές Θεσσαλονίκες» των Εβραίων, των Οθωμανών, των Ρωμαίων, των Αρμενίων, της χούντας και των ερωτικών της χώρων, ανάμεσα σε άλλες, έχουν η κάθε μία τις δικές τις διαδρομές, oι οποίες πολύ συχνά συναντιούνται, κάνοντας αρτηρίες και συνοικίες της πόλης πολυεπίπεδα αποδεικτικά στοιχεία της πλούσιας και δύσκολης ιστορίας της.
Οι σταθμοί αυτών των διαδρομών –σημεία αναφοράς λιγότερο ή περισσότερο γνωστά, διατηρητέα ή μη– τοποθετούνται ταυτόχρονα στον άξονα του χρόνου, εμπλουτίζονται με στοιχεία και ιστορίες, φωτίζοντας ουσιαστικά την εποχή και την κοινωνία των ανθρώπων που προσεγγίζει.
Στον τελευταίο του ιστορικό και περιηγητικό οδηγό, «Η Θεσσαλονίκη των Βυζαντινών», που κυκλοφόρησε τον Μάρτιο του 2023 από τις εκδόσεις Επίκεντρο, βλέπουμε τη «συμβασιλεύουσα», όπως αποκαλούνταν επί Βυζαντίου, από την έλευση του Αποστόλου Παύλου, το 50 μ.Χ., έως το τέλος της βυζαντινής Θεσσαλονίκης, το 1430.
Στη διάρκεια της βυζαντινής περιόδου δημιουργήθηκαν στη Θεσσαλονίκη και τα 17 μνημεία που θεωρούνται εδώ και δεκαετίες Μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO και την καθιστούν ένα μεγάλο και πλούσιο βυζαντινό μουσείο.
Οπως περιγράφει χαρακτηριστικά ο Χρίστος Ζαφείρης στο εισαγωγικό κεφάλαιο του Οδηγού, «ίσως να μην είναι υπερβολή αυτό που υποστηρίχτηκε από ειδικούς, ότι ακόμα κι αν καταστρέφονταν όλα τα βυζαντινά μνημεία στον κόσμο, αρκούσαν τα σωζόμενα μνημεία της Θεσσαλονίκης για τη γνώση και τη μελέτη της συνολικής βυζαντινής τέχνης!».
Πέρα από τα μνημεία και το χρονικό της παλαιοχριστιανικής και βυζαντινής Θεσσαλονίκης, ο Χρίστος Ζαφείρης αφιερώνει το προτελευταίο κεφάλαιο στα στοιχεία της κοινωνικής ζωής της, από το εμπόριο και την οικονομία ως τη μουσική και τη γαστρονομία, ενώ το τελευταίο αφιερώνεται στις συλλογές βυζαντινών μουσείων και ιδρυμάτων της πόλης.
Με αυτόν τον τρόπο ο Οδηγός αφήνει τον αναγνώστη με μια καλή πρώτη εικόνα της Θεσσαλονίκης εκείνης της μακρινής εποχής, και τον περιηγητή λαχανιασμένο για τα 45 σημαντικά σημεία που πρέπει να βρει, σκορπισμένα μέχρι σήμερα στον σύγχρονο αστικό ιστό της πόλης.
Από την παρουσίαση του οπισθόφυλλου του βιβλίου
Η λαμπρότερη εποχή της Θεσσαλονίκης είναι η χιλιόχρονη παλαιοχριστιανική και βυζαντινή περίοδος.
Στον καιρό της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ήταν η δεύτερη μεγάλη πόλη της, η συμβασιλεύουσα, που άσκησε ιδιαίτερη πολιτιστική ακτινοβολία στους γύρω λαούς. Την ίδια περίοδο η Θεσσαλονίκη υπήρξε κέντρο κοινωνικών και ιδεολογικών συγκρούσεων και αδιάλειπτης πνευματικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας, που συνδύαζε την ιδεολογία του χριστιανισμού με τη φιλολογική και καλλιτεχνική αρχαιοελληνική παράδοση.
Σημαντική κληρονομιά της βυζαντινής Θεσσαλονίκης στην Ελλάδα και στον κόσμο είναι το πλούσιο καλλιτεχνικό απόθεμα των μνημείων της. Τα 17 μνημεία της, χαρακτηρισμένα ως Μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO, προβάλλουν τη Θεσσαλονίκη ως μοναδικό «μουσείο» της βυζαντινής αρχιτεκτονικής και τέχνης από τον 5ο έως τον 15ο αιώνα.
Τα μνημεία αυτά έχει ως άξονα ο Ιστορικός και Περιηγητικός Οδηγός, δίνοντας παράλληλα το ιστορικό, κοινωνικό και ιδεολογικό πλαίσιο μέσα στο οποίο δημιουργήθηκαν. Το βιβλίο, με πλούσιο ενημερωτικό και εικαστικό υλικό, ευελπιστεί να κάνει γνωστότερη και αγαπητή στο πλατύ κοινό μια σπουδαία εποχή και μια σημαντική ιστορική φάση της πολυύμνητης πόλης.
Λίγα λόγια για τον συγγραφέα
Ο Χρίστος Ζαφείρης είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας βιβλίων ιστορικής έρευνας για τη Θεσσαλονίκη, τον περιφερειακό ελληνισμό και ελληνικούς τόπους. Γεννήθηκε το 1945 στην Κρανιά Ελασσόνας και ζει στη Θεσσαλονίκη.
Είναι πτυχιούχος του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΑΠΘ, μέλος της ΕΣΗΕΜ-Θ και της Εταιρείας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης.
Εργάστηκε στον Τύπο και στο ραδιόφωνο ως συντάκτης και διευθυντικό στέλεχος. Ασχολήθηκε ιδιαίτερα με το ντοκιμαντέρ, ως ερευνητής και σεναριογράφος σε θέματα για τη Θεσσαλονίκη και τον μείζονα Ελληνισμό.
Διατηρεί και γράφει το ιστολόγιο www.thessmemory.gr