Για πολλούς ήταν το χρονικό μιας προαναγγελθείσας σύγκρουσης. Εδώ και καιρό ο επικεφαλής της παραστρατιωτικής ομάδας Βάγκνερ και πρώην σεφ του Βλαντίμιρ Πούτιν, Γεβγκένι Πριγκόζιν, είχε εγκαταλείψει τη στρατηγική «της σιωπής και των χαμηλών τόνων» και είχε αρχίσει να φωνάζει προς κάθε κατεύθυνση, αλλά κυρίως προς την κατεύθυνση του ίδιου του Πούτιν, ότι «κάτι δεν κάνουμε καλά σ’ αυτόν τον πόλεμο».
Η Βάγκνερ του Πριγκόζιν είναι κομβικής σημασίας στον πόλεμο στην Ουκρανία. Πολεμώντας δίπλα στα ρωσικά στρατεύματα, έχει αναλάβει να κάνει τη «βρωμοδουλειά» που αυτά δεν μπορούν ή δεν θέλουν. Σταδιακά και όσο η Βάγκνερ αποκτούσε τη φήμη που έχει σήμερα -ως ένας στρατός αδίστακτων και εγκληματιών, που δεν διστάζουν να διαπράξουν αδιανόητες φρικαλεότητες- ο Πριγκόζιν έκανε δύο πράγματα: πρώτον την έβγαλε από την αφάνεια και τις «σκιές» στις οποίες λειτουργούσε έως τώρα και δεύτερον άρχισε να κατηγορεί το στρατιωτικό και πολιτικό κατεστημένο της Ρωσίας ότι υπονομεύει τη στρατιωτική προσπάθεια της χώρας στην Ουκρανία.
Η Βάγκνερ, που μέχρι πρόσφατα ελάχιστοι γνώριζαν την ίδια της την ύπαρξη, απέκτησε λαμπερά γραφεία στην Αγία Πετρούπολη και διαφημίζται με γιγαντοαφίσες στους δρόμους της χώρας, οι δραστηριότητές της σε όλον τον πλανήτη αποκτούν δημοσιότητα και ο Πριγκόζιν, με όλο και πιο εμπρηστικές και επιθετικές δηλώσεις, έδειχνε να μην φοβάται πια κανέναν. Το μόνο ερώτημα ήταν πλέον «ποιος φοβάται τον Πριγκόζιν;».
Ηρθε, λοιπόν, η στιγμή να απαντηθεί το ερώτημα, καθώς μέσα στις επόμενες ώρες τα πράγματα θα ξεκαθαρίσουν με τον έναν ή τον άλλον τρόπο. Ο ίδιος ο Πριγκόζιν εκβίασε τις εξελίξεις, κηρύσσοντας ανοιχτά τον πόλεμο στο ρωσικό υπουργείο Άμυνας και λέγοντας ότι «ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι η συνέπεια μιας γιγαντιαίας πλεκτάνης στην οποία ενέπλεξαν τον Πούτιν οι γραφειοκράτες της Αμυνας, αναγκάζοντάς τον να πάει σε μια σύγκρουση χωρίς κανένα νόημα».
Ο Πριγκόζιν πρόσθεσε ότι οι ρωσικές δυνάμεις χτύπησαν με πυραύλους θέσεις της Βάγκνερ και κατέληξε ότι ο ίδιος θα καταλάβει τη ρωσική πόλη Ροστόβ (νεότερες πληροφορίες θέλουν να έχει ήδη συμβεί αυτό) και θα «πάει και μέχρι τη Μόσχα αν χρειαστεί, προκειμένου να ανατρέψει τους διεφθαρμένους πολιτικούς στο υπουργεία Αμυνας και τη στρατιωτική διοίκηση της χώρας». Ζήτησε από την αστυνομία και τις ένοπλες δυνάμεις να ταχθούν στο πλευρό του, προκειμένου να «αποδοθεί δικαιοσύνη στους άντρες του και στη Ρωσία».
Ναι, όλα αυτά είναι ο ορισμός του στρατιωτικού πραξικοπήματος, με την παγκόσμια πρωτοτυπία ότι το πραξικόπημα αυτό δεν προέρχεται από τις τάξεις του επίσημου στρατεύματος ή κάποιους αντάρτες, αλλά από ένα στρατό μισθοφόρων.
Επίσης, εάν προσέξει κανείς τα λεγόμενα του Πριγκόζιν, θα καταλάβει αμέσως ότι δεν κατηγορεί ευθέως τον ίδιον τον Πούτιν, αλλά «εκείνους που του την έστησαν», δηλαδή το υπουργεία Αμυνας, δηλαδή τον εξής έναν, τον υπουργό Σεργκέι Σοϊγκού.
Επισήμως η ρωσική κυβέρνηση -που επί χρόνια όχι απλώς ανεχόταν τον Πριγκόζιν αλλά τον αγαπούσε κιόλας όσο η Βάγκνερ επιχειρούσε ησύχως και προθύμως στη Συρία και την Ουκρανία- τώρα αντιδρά με σφοδρότητα: οι ρωσικές υπηρεσίες ασφαλείας τον παρέπεμψαν για κακουργηματικού χαρακτήρα αδικήματα, όπως την υποκίνηση πραξικοπήματος και εξέδωσαν ένταλμα για τη σύλληψή του. Σημαντική λεπτομέρεια: Αυτό θα μπορούσε να γίνει μόνο με την έγκριση του ίδιου του Πούτιν.
Πράγματι, φαίνεται ότι ανεξάρτητα από τις πραγματικές του διαθέσεις και τα αληθινά του κίνητρα, ο Πριγκόζιν τράβηξε πολύ το σχοινί και πλέον κάνει τον Πούτιν να φαίνεται ως μια άβουλη μαριονέτα των στρατιωτικών, ή απλώς ως ένας κοινός ψεύτης. Ακόμη κι αν οι δύο τους τα «έβρισκαν», η ζημιά είναι τεράστια.
Ο ίδιος ο Πούτιν απάντησε με διάγγελμα, στο οποίο κατηγορεί τους «στασιαστές» για «εσχάτη προδοσία», αναγνωρίζοντας όμως ότι οι μαχητές της Βάγκνερ είναι, κατ’ αυτόν, οι ήρωες που απελευθέρωσαν το Ντονμπάς. Αυτό το τελευταίο δείχνει ότι δεν θέλει να κόψει εντελώς τους δεσμούς του με το μισθοφορικό στρατό του Πριγκόζιν, κάτι απόλυτα κατανοητό.
«Απαιτώ να σταματήσετε κάθε συμμετοχή σε εγκληματικές ενέργειες», πρόσθεσε, λέγοντας ότι η αντίδραση της Μόσχας θα είναι πολύ αυστηρή και όλοι όσοι πήραν μέρος στην ανταρσία αυτή θα τιμωρηθούν.
Είπε επίσης ότι θα αναληφθεί αποφασιστική δράση για να σταθεροποιηθεί η κατάσταση στη Ροστόφ, την οποία χαρακτήρισε «δύσκολη». Κατέληξε ότι «το αντιτρομοκρατικό καθεστώς είναι πλέον σε ισχύ στην πρωτεύουσα Μόσχα και σε αρκετές άλλες περιοχές».
Λίγο νωρίτερα, ο Πριγκόζιν είχε πει ότι ο ίδιος και οι 25.000 μαχητές του είναι έτοιμοι να πεθάνουν προκειμένου να «απελευθερώσουν τον ρωσικό λαό».
«Δύο γάιδαροι μαλώνανε…»
Η διαμάχη του Πριγκόζιν με τον Σοϊγκού δεν είναι καινούργια. Πολύ διαφορετικής φιλοσοφίας οι δύο τους εκπροσωπούν υπό μια έννοια όλα όσα πάνε στραβά σ’ αυτήν τη χώρα, καθένας με τον τρόπο του: Σκληροτράχηλος υπερεθνικιστής ο ένας, πολιτικός «επιζήσας» κάθε αλλαγής ο άλλος, βρίσκεται στο Κρεμλίνο χωρίς διακοπή και σε διάφορες θέσεις από το 1991, κινώντας πάσης φύσεως νήματα.
Οι δύο τους έχουν και ένα ακόμη κοινό: Συνδέονται προσωπικά και με στενούς δεσμούς με τον Βλαντίμιρ Πούτιν. Ο Πριγκόζιν κατηγορεί εδώ και καιρό τον Σόιγκου ότι δεν εφοδιάζει τη Βάγκνερ, κάτι που ίσως είναι αληθές, καθώς έχει ως απόλυτη προτεραιότητα τις δικές του δυνάμεις, που δεν πέρασαν εύκολα στην Ουκρανία.
Συνεπώς, ένα πολύ προφανές σενάριο λέει ότι ο Πριγκόζιν ήθελε απλώς να απαλλαγεί από τον Σοϊγκού και να τον αντικαταστήσει ο ίδιος. Η σταγόνα που ξεχίλισε το ποτήρι για τον επικεφαλής της Βάγκνερ είναι το διάταγμα που εξέδωσε ο Σοϊγκού (και το οποίο επρόκειτο να τεθεί σε ισχύ τις επόμενες μέρες), σύμφωνα με το οποίο όλοι οι μισθοφόροι θα πρέπει να καταταγούν στο ρωσικό στρατό. Ο Σοϊγκού θέλει να του πάρει το στρατό, με λίγα λόγια, και ο Πριγκόζιν «απασφάλισε».
Η ένταση ανάμεσα στους δύο άντρες ήταν θέμα χρόνου να κλιμακωθεί σε ανοιχτή σύγκρουση, οι μόνες άγνωστες παράμετροι ήταν το πώς και το πότε. Το διάταγμα του Σόιγκου πιθανώς είναι η αφορμή που περίμενε ο Πριγκόζιν για να αναγκάσει τον Πούτιν να επιλέξει ανάμεσα στον ίδιον και τον υπουργό Αμυνας. Εάν πράγματι συνέβη αυτό, ο Πούτιν επέλεξε τον Σοϊγκού.
Αυτό έχει λογική για όσους ξέρουν τον Πούτιν: Μπορεί ο Πριγκόζιν να είναι πιο ικανός, όμως ο Σόιγκου είναι πιο πιστός και αυτό έχει τεράστια σημασία για έναν άνθρωπο που ζει μέσα στην παράνοια όπως ο ρώσος πρόεδρος. Και για τη μακροπρόθεσμη επιβίωσή του στο Κρεμλίνο.
Σενάρια και αλήθειες
Ο πόλεμος στην Ουκρανία, ο οποίος δεν φαίνεται από πουθενά να οδεύει στην επικράτηση μιας από τις δύο πλευρές, διαφημίστηκε στην αρχή του από τον Πούτιν περίπου ως «περίπατος στο πάρκο». Και ήταν όντως ένας ατελείωτος περίπατος για τα ρωσικά στρατεύματα, στην κόλαση όμως.
Ενάμιση χρόνο αργότερα, κανείς δεν είναι ευχαριστημένος. Ακόμη και όσοι παραμένουν πιστοί στον Πούτιν -και είναι πολλοί- είτε ανησυχούν, είτε αναζητούν διεξόδους από το αδιέξοδο που οι ίδιοι δημιούργησαν.
Κάτω από αυτήν τη διαπίστωση δημιουργήθηκαν δύο πιθανά σενάρια: Ο Πριγκόζιν έχει συμμάχους στη Μόσχα για την ανατροπή του Πούτιν, λέει το ένα. Ο Πριγκόζιν έχει συμμάχους στη Μοσχα για το «ξελάσπωμα» του Πούτιν και της Ρωσίας γενικότερα, λέει το άλλο. Επικρατέστερο, μετά το διάγγελμα του Πούτιν είναι φυσικά το πρώτο. Κάτι που καταδεικνύεται και από τις «εκκαθαριστικές επιχειρήσεις» που λαμβάνουν χώρα αυτήν τη στιγμή στη ρωσική πρωτεύουσα.
Είναι γεγονός, πάντως, ότι πολλά από τα υψηλόβαθμα στελέχη του Κρεμλίνου επιρρίπτουν ευθύνες στον Σοϊγκού και στον Επικεφαλής του Γενικού Επιτελείου της Ρωσίας, Βαλερί Γερασίμοφ, αλλά και στον ίδιον τον Πούτιν που δεν τους έχει διώξει. Δεν το λένε πολύ φωναχτά, δύσκολο αυτό στη χώρα των ψιθύρων, αλλά το λένε. Πολλοί από αυτούς γνωρίζουν, όμως, ότι ο Πούτιν ακόμη και αν το ήθελε θα δυσκολευόταν πολύ να έρθει σε ανοιχτή ρήξη με τον πανίσχυρο Σόιγκου και να ρισκάρει να διαταράξει -με άγνωστες συνέπειες- τις πολύ λεπτές ισορροπίες στο Κρεμλίνο. Και μάλιστα σε καιρό πολέμου.
Βέβαια, κανείς δεν θα ήταν τόσο αφελής ώστε να κάνει πραξικόπημα 500 χιλιόμετρα μακριά από τη Μόσχα, απειλώντας να καταλάβει μια χώρα σαν τη Ρωσία με μια ομάδα 25.000 μισθοφόρων. Ο Πριγκόζιν δεν είναι πολιτικός και θα χρειαζόταν αναμφίβολα πολιτική στήριξη για να επιχειρήσει κάτι τέτοιο. Σε περίπτωση που αυτή υπάρχει, θα αποκαλυφθεί πολύ σύντομα και μαζί της θα αποκαλυφθεί και η αλήθεια.
Υπάρχει βέβαια και η περίπτωση να είναι απλώς ένας άνθρωπος που έχασε κάθε μέτρο, λόγω της στρατιωτικής του ισχύος, αλλά κυρίως λόγω της στρατιωτικής αδυναμίας της Ρωσίας, την οποία έζησε από κοντά. Εάν όντως κατέλαβε το Ροστόφ, θα πέσουν στα χέρια του και άλλα πυρομαχικά, ενώ πιθανότατα οι εκκλήσεις του θα βρουν ανταπόκριση και σε αρκετούς ρώσους στρατιώτες που έχουν απελπιστεί από τον πόλεμο και θέλουν να τελειώσει με τον έναν ή τον άλλον τρόπο.
Αρκεί αυτό για να καταλάβει μια μεραρχία μισθοφόρων τη Μόσχα; Δύσκολο, αλλά όχι απίθανο. Εχουν συμβεί και πιο απίθανα. Και γι αυτό στη Μόσχα φαίνεται ότι υπάρχει ανησυχία και αυτοί που ανησυχούν περισσότερο είναι εκείνοι που έχουν ζήσει τον πόλεμο και τον παραλογισμό του. Δύο ρώσοι στρατηγοί, ανάμεσά τους και ο μέχρι πρότινος επικεφαλής των ρωσικών ενόπλων δυνάμεων στην Ουκρανία, Σεργκέι Σουροβίκιν, απηύθυναν δημόσιες εκκλήσεις στο στράτευμα να αγνοήσει τον Πριγκόζιν. Αυτό δείχνει φόβο. Δείχνει επίσης ότι η απειλή για αστάθεια στη χώρα είναι πάρα πολύ πραγματική και ότι τα στρατεύματα δεν είναι τόσο «συμπαγή» και πιστά όσο θα ήθελε το κατεστημένο.
Ο πραγματικός κίνδυνος
Και κάπως έτσι φτάσαμε στο σημείο που το λιγότερο κακό είναι καλό. Παραδόξως, όσο ο Πούτιν, ο Σοϊγκού και ο Γερασίμοφ είναι στη θέση τους, δεν έχουμε να ανησυχούμε για κάτι πολύ σημαντικό, όπως για παράδειγμα να αρχίσουν οι Ρώσοι να πετάνε πυρηνικά στην Ουκρανία.
Ο Πριγκόζιν έχει πει ανοιχτά και κατ’ επανάληψη ότι η Ρωσία δείχνει αδυναμία στον πόλεμο και είναι ένθερμος υποστηρικτής μιας κλιμακούμενης πολεμικής προσπάθειας, ακόμη κι αν αυτό σημαίνει να πάει σε πόλεμο με όλο το ΝΑΤΟ κι ακόμη παραπέρα. Κάτι που υποστηρίζει όλο το εθνικιστικό μπλοκ στη χώρα. Δεν χρειάζεται καν να πούμε τι σημαίνουν όλα αυτά.
Και ο ίδιος ο Πούτιν, όμως, θα μπορούσε να σκληρήνει τη στάση του, προκειμένου να αντιμετωπίσει την εσωτερική αστάθεια και τους εσωτερικούς κινδύνους. Ολα αυτά είναι σενάρια επί του παρόντος και η Δύση παρακολουθεί κάπως παγωμένη και ανήσυχη, αλλά χωρίς να αντιδρά.
Το μόνο βέβαιο είναι ότι μετά από την «εξέγερση» του Γεβγκένι Πριγκόζιν και ανεξάρτητα από το πώς και το πόσο θα «συμμαζέψει τις ζημιές» ο Πούτιν, τίποτε μετά από όλα αυτά δεν θα είναι το ίδιο. Το αφήγημα του ρώσου προέδρου για τον πόλεμο στην Ουκρανία έχει καταρρεύσει οριστικά και δεν έχει καμία σημασία αν την κατάρρευση προκάλεσε ο ίδιος ή του ήρθε «φορετή».
Οι Ουκρανοί, από την πλευρά τους παίρνουν μια ανάσα με τη Βάγκνερ να στρέφεται εναντίον των Ρώσων, αλλά η ανάσα αυτή είναι πολύ βαθιά και μοιάζει πιο πολύ με αναστεναγμό: Κανείς δεν ξέρει τι τον περιμένει στο επόμενο επεισόδιο αυτού του έργου με τους παρανοϊκούς, αιματοβαμμένους πρωταγωνιστές και τον γενικευμένο παραλογισμό ως βάση του σεναρίου.