Το Μπούργος, πρωτεύουσα της ομώνυμης επαρχίας στην Αυτόνομη Επαρχία Καστίλλης και Λεόν στη βόρεια Ισπανία, είναι μια ιστορική πόλη – κόμβος του μυθικού περιπατητικού προσκυνήματος εκατοντάδων χιλιομέτρων Καμίνο ντε Σαντιάγκο, που ξεκινά από πολλά διαφορετικά σημεία (με πιο δημοφιλή τη διαδρομή που ξεκινά από τα γαλλικά Πυρηναία) και καταλήγει στον καθεδρικό ναό του Σαντιάγκο δε Κομποστέλα, στα βορειοδυτικά της χώρας. Νότια του Μπούργος, όμως, σε απόσταση 55 χλμ. από την πόλη, η νυσταλέα πόλη Σάντο Δομίνγκο δε Σίλος υποδέχεται προσκυνητές, γιατί εκτός από κόμβος του Καμίνο, που είναι επίσης, φιλοξενεί ένα από τα πιο διάσημα μοναστήρια της Ισπανίας.
Χτισμένο τον έβδομο αιώνα, το μοναστήρι των Βενεδικτίνων του Σάντο Δομίνγκο δε Σίλος απέκτησε απίθανη διασημότητα το 1994, όταν κυκλοφόρησε το «Chant», άλμπουμ των μοναχών με Γρηγοριανά μέλη, που είχε απροσδόκητη επιτυχία στα charts και πούλησε περισσότερα από 4 εκατ. αντίτυπα παγκοσμίως, με τα μισά μόνο στις ΗΠΑ. Και τα έσοδα διατέθηκαν για την αποκατάσταση της ετοιμόρροπης δομής, η οποία πραγματοποιήθηκε από ντόπιους οικοδόμους.
Οταν το ενδιαφέρον του κόσμου για το Σάντο Δομίνγκο κόπασε, η μικρή καστιλιάνικη κωπόλη επέστρεψε στη ζοφερή ζωή της, με τους ήσυχους δρόμους της να διαταράσσονται μόνο από το χτύπημα της καμπάνας του μοναστηριού και τα βήματα των προσκυνητών του Καμίνo, γράφει στον Guardian η ταξιδιωτική συγγραφέας και δημοσιογράφος Λόις Πράις. Ολα αυτά, όμως, μέχρι το 2015, όταν ένα άλλο έργο αποκατάστασης έφερε το Σάντο Δομίνγκο ξανά στο προσκήνιο, οπότε ξεκίνησε ένα προσκύνημα διαφορετικής φύσης.
Στην άκρη της πόλης, περιτριγυρισμένο από ασβεστολιθικά βουνά, το εγκαταλελειμμένο εδώ και καιρό νεκροταφείο Σαντ Χιλ αποκαταστάθηκε από τους ντόπιους εθελοντές του πολιτιστικού συλλόγου «La Asociación Cultural Sad Hill» και μια ομάδα ενθουσιωδών θαυμαστών από όλο τον κόσμο, οι οποίοι πέρασαν δύο χρόνια σκάβοντας για να αποκαλύψουν το νεκροταφείο που ήτανν θαμένο κάτω από 20 εκατοστά χώματος. Ωστόσο, δεν πρόκειται για ένα συνηθισμένο νεκροταφείο. Δεν περιέχει πτώματα και οι επιτύμβιες στήλες του είναι φανταστικές. Στην πραγματικότητα πρόκειται για το σκηνικό της θρυλικής τελευταίας σκηνής του αριστουργήματος του Σέρτζιο Λεόνε «Ο Καλός, ο Κακός και ο Ασχημος» (1966).
Χτισμένο ειδικά για την ταινία από τον ισπανικό στρατό, το σκηνικό εγκαταλείφθηκε μετά τα γυρίσματα, ο χώρος έγινε και πάλι βοσκοτόπι μέχρι που τελικά ανακτήθηκε από τη φύση. Η αποκατάσταση της πέτρινης πλατείας, η οποία περιβάλλεται από 5.000 τάφους σε ομόκεντρους κύκλους, ήταν ένα τεράστιο κατόρθωμα αποφασιστικότητας, αφοσίωσης και ανθρώπινου μόχθου, με την υποστήριξη διάσημων θαυμαστών του project, όπως ο κιθαρίστας και ιδρυτικό μέλος των Metallica, Τζέιμς Χέτφιλντ, και ο πρωταγωνιστής της ταινίας, Κλιντ Ισγουντ, γράφει στον Guardian η Λόις Πράις. Οι εργασίες αποκατάστασης ξεκίνησαν το 2016, αποτέλεσαν μάλιστα αντικείμενο ενός ντοκιμαντέρ του Netflix με τίτλο «Sad Hill Unearthed» (2017).
Και πλέον το Σαντ Χιλ πέρασε οριστικά στον τουριστικό χάρτη, αλλά παραμένει μη εμπορικό: είναι κάτι που δημιουργήθηκε από φαν, για τους φαν. Τώρα, δε, υπάρχουν ακόμη περισσότερα πράγματα που μπορούν να προσελκύσουν εδώ τους λάτρεις των ταινιών του Λεόνε, ο οποίος είχε μεταμορφώσει τα τοπία ανάμεσα στα χωριουδάκια Σάλας δε λος Ινφάντες και Κόβαρουμπιας, σε Φαρ Ουέστ για τις ανάγκες του θρυλικού γουέστερν του.
Η «Asociación Cultural Sad Hill» δημιούργησε τη «Ruta el Bueno, el Feo y el Malo Ρούτα» («Διαδρομή του Καλού, του Κακού και του Ασχημου»), ένα νέο κυκλικό μονοπάτι πεζοπορίας μήκους 34 χιλιομέτρων, που συνδέει το νεκροταφείο με τρεις άλλες τοποθεσίες της ταινίας, το στρατόπεδο φυλακών Μπέτερβιλ, κοντά στο χωριό Καράθο, το μοναστήρι του Σαν Πέδρο δε Αρλάνθα, το οποίο αντιπροσώπευε την Αποστολή του Σαν Αντόνιο, και την κοιλάδα Αρλάνθα, τοποθεσία όπου έγιναν τα γυρίσματα της μάχης της γέφυρας Λάνγκστοουν.
Ενας online χάρτης της διαδρομής, τα άμεσα διαθέσιμα φυλλάδια, και οδοδείκτες διακοσμημένοι με τη σιλουέτα του Κλιντ Ιστγουντ διευκολύνουν όσους θέλουν να ακολουθήσουν τη διαδρομή. Το σκηνικό του στρατοπέδου των φυλακών και ο περίβολος του έχουν ξαναφτιαχτεί με ξυλεία από χιλιάδες δέντρα αρκεύθου από το κοντινό φυσικό πάρκο «Sabinares del Arlanza», που κάηκαν σε δασική πυρκαγιά του 2022.
Τα επίσημα εγκαίνια της διαδρομής θα γίνουν το Σαββατοκύριακο 7-8 Σεπτεμβρίου και στα δρώμενα περιλαμβάνεται η αναπαράσταση της σκηνής της μάχης από την ταινία, η μουσική εκτέλεση του κομματιού του Ενιο Μορικόνε από τη σκηνή και φυσικά η προβολή του γουέστερν σπαγγέτι «Ο Καλός, ο Κακός και ο Ασχημος» με τους Κλιντ Ιστγουντ, Λι Βαν Κλιφ και Ιλάι Γουάλας στους αντίστοιχους ρόλους.
Η Λόις Πράις γράφει στον Guardian ότι περπάτησε σε ένα τμήμα, νωρίτερα φέτος, και πέρα από τη σύνδεση με την ταινία ήταν από μόνη της μια θεαματική διαδρομή κατά μήκος ενός βραχώδους μονοπατιού μέσα σε μια άγρια φύση με εκπληκτική θέα. Και είναι εύκολο, λέει η αγγλίδα δημοσιογράφος, να καταλάβει κανείς γιατί η περιοχή γοήτευσε τον Σέρτζιο Λεόνε και πόσο εύκολα ντουμπλάρισε την αμερικανική Αγρια Δύση.
Κατά μήκος του μονοπατιού, η Πράις συνάντησε δύο φανατικούς θαυμαστές της ταινίας από τη Γαλλία, που εξέταζαν γοητευμένοι τον ορίζοντα για να τον αντιστοιχίσουν με την ανάλογη σκηνή της ταινίας στο τηλέφωνό τους. Οπως είπαν στη δημοσιογράφο του Guardian. έμεναν στο ξενοδοχείο «Nuevo Arlanza» στο Κόβαρουμπιας, κοντά στο Βιγιανουέβα ντε Καράθο, όπου είχαν καταλύσει οι ηθοποιοί και το συνεργείο της ταινίας το 1966. Και φυσικά, είχαν επιλέξει το δωμάτιο 10, όπου είχε κοιμηθεί ο Κλιντ Ιστγουντ…
Η επιτυχία του Σαντ Χιλ είναι μια καλή είδηση για μια περιοχή που μαστίζεται από την ερήμωση. Η España vacía (άδεια Ισπανία) είναι ένα καλά τεκμηριωμένο φαινόμενο και ένα καυτό πολιτικό θέμα γράφει ο Guardian. Σε αντίθεση με τα hotspots της Βαρκελώνης, της Μάλαγα και του Σαν Σεμπαστιάν, όπου ο μαζικός τουρισμός προκαλεί έλλειψη κατοικιών, υψηλές τιμές και οργισμένες διαμαρτυρίες, πολλά χωριά και πόλεις στην ενδοχώρα της Ισπανίας υποφέρουν από έλλειψη επενδύσεων και υπηρεσιών, κινδυνεύοντας ακόμη και με εγκατάλειψη, καθώς η νέα γενιά φεύγει για να αναζητήσει ευκαιρίες στις πόλεις και τα παραθαλάσσια θέρετρα. Οπότε, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι δημοτικές αρχές του Μπούργος, μιας από τις λιγότερο πυκνοκατοικημένες και μη τουριστικές επαρχίες της Ισπανίας, υποδέχονται με ανοιχτές αγκάλες τους προσκυνητές του σπαγγέτι γουέστερν.
Μάλιστα, ο πολιτιστικός σύλλογος «La Asociación Cultural Sad Hill» σχεδιάζει ήδη τους εορτασμούς για την 60ή επέτειο της ταινίας το 2026. Ωστόσο, η σύνδεση της ταινίας με την περιοχή ξεπερνά το τουριστικό ενδιαφέρον, αφού έχει αγγίξει πολλές ζωές, και υπάρχει μια έντονη αίσθηση αστικής υπερηφάνειας για τη θέση του Μπούργκος στην ιστορία του κινηματογράφου. Στο Σάντο Ντομίνγκο δε Σίλος ζουν ακόμη μερικοί ηλικιωμένοι, που διηγούνται ιστορίες για το πώς άφησαν το μάζεμα των ελιών για να λάβουν μέρος ως κομπάρσοι στα γυρίσματα της επικής σκηνή της μάχης.
Στο μεταξύ τα θρυλικά σπαγγέτι γουέστερν του Σέρζιο Λεόνε γνωρίζουν μια αναγέννηση όπως αποδεικνύεται από τις προβολές τους, τις συλλεκτικές επανεκδόσεις των soundtracks του Ενιο Μορικόνε, την έκθεση «C’era una volta Sergio Leone» («Ηταν κάποτε ο Σέρτζιο Λεόνε») που διοργάνωσε η Ταινιοθήκη της Μπολόνια με αφορμή τα 30 χρόνια από τον θάνατο και τα 90 χρόνια από τη γέννηση του διάσημου σκηνοθέτη, και το βραβευμένο ντοκιμαντέρ «Sergio Leone – L’Ιtaliano che Ιnventò l’America» (2022) που αποτίνει φόρο τιμής στον Λεόνε και την επιρροή του σε νεότερους σκηνοθέτες, με τη συμβολή των Στίβεν Σπίλμπεργκ, Μάρτιν Σκορσέζε και Κουέντιν Ταραντίνο.
Οι θαυμαστές που συνάντησε η Λόις Πράις στο νεκροταφείο και στο μονοπάτι, δεν χρειάζονταν την επανέκδοση των ταινιών του, ήταν πιστοί θαυμαστές του Λεόνε από την αρχή. Και το ταξίδι τους στην περιοχή ήταν η εκπλήρωση ενός μακροχρόνιου ονείρου, γιατί επιτέλους έφτασαν σε ένα μέρος που υπήρξε πολύ σημαντικό στη ζωή τους. Μίλησαν στη δημοσιογράφο του Guardian για την πρώτη φορά που είδαν την ταινία, για το πώς την έβλεπαν ξανά και ξανά και για την επίδραση της μουσικής του Μορικόνε. Ενας επισκέπτης ήρθε από τον Καναδά για να σκορπίσει τις στάχτες του πατέρα του, εκπληρώνοντας την τελευταία του επιθυμία. Κάποιοι έπαιξαν σκηνές και απήγγειλαν διαλόγους της ταινίας, ενώ άλλοι περιπλανήθηκαν ανάμεσα στους «τάφους», παίζοντας το soundtrack στα τηλέφωνά τους. Το κοινό όλων, ωστόσο, ήταν ότι ένιωθαν το ίδιο δέος και την ίδια έκπληξη για το γεγονός ότι έφτασαν επιτέλους πραγματικά εδώ.
Το κίνητρό τους αντικατοπτρίζει το κίνητρο των προσκυνητών του Καμίνο, ένα μακρύ και συχνά επίπονο ταξίδι για να τιμήσουν κάτι μεγαλύτερο από τον εαυτό τους, παρατηρεί η Λόις Πράις στο άρθρο της στον Guardian. Ο τούρκος ταξιδιωτικός συγγραφέας Μπουράκ Νταβράν, για παράδειγμα, έκανε οτοστόπ για να φτάσει στο Σαντ Χιλ, περιγράφοντας τον εαυτό του ως «προσκυνητή της θρησκείας “Ο Καλός, ο Κακός και ο Ασχημος”», μια ομοιότητα την οποία σημειώνει και ο βιογράφος του Σέρτζιο Λεόνε, σερ Κρίστοφερ Φρέιλινγκ: «Οι άνθρωποι θέλουν μια ιερή εμπειρία … και δεν την παίρνουν από την εκκλησία. Την παίρνουν από την τέχνη, από τον κινηματογράφο, από προσκυνήματα αυτού του είδους», είπε μιλώντας στο ντοκιμαντέρ «Sad Hill Unearthed».
Στο Σάντο Δομίνγκο δε Σίλος, τέλος, δύο πινακίδες πληροφοριών, μία για το μοναστήρι και μία για το νεκροταφείο, είναι τοποθετημένες η μία δίπλα στην άλλη. Οπως θα μπορούσε να πει ο Κλιντ Ιστγουντ: «Υπάρχουν δύο είδη προσκυνητών σε αυτόν τον κόσμο, φίλε μου…». Και ίσως να έμενε έκπληκτος ανακαλύπτοντας πόσα κοινά έχουν…