«Πικάσο, ο ξένος»: ο μετρ ιδωμένος ως κοινός μετανάστης

Σε ένα από τα πάμπολλα μουσεία της γαλλικής πρωτεύουσας, στο Ιστορίας της Μετανάστευσης, ξεκίνησε μία έκθεση με ντοκουμέντα για τον κατά πολλούς κορυφαίο εκπρόσωπο του μοντερνισμού του 20ού αιώνα, τον Πάμπλο Πικάσο. Το γεγονός ότι η έκθεση γίνεται εκεί (και θα διαρκέσει έως τις 13 Φεβρουαρίου 2022) και όχι στο ειδικευμένο Μουσείο Πικάσο που διαθέτει το Παρίσι, ή στο Μοντέρνας Τέχνης του Μπομπούρ λόγου χάρη, μεταδίδει ένα πολύ συγκεκριμένο μήνυμα, υπέρ της μετανάστευσης. Διότι και η συγκυρία είναι ιδανική από μία άποψη, αφού στο προεκλογικό σκηνικό της Γαλλίας έχουν ήδη στηθεί από τους ακροδεξιούς υποψηφίους προέδρους «ικριώματα» για τους μετανάστες της εποχής μας, δηλαδή για τους μουσουλμάνους της Αφρικής και της Ασίας. Επιμελήτρια της έκθεσης είναι η ιστορικός Ανί Κοέν-Σολάλ.

Το θέμα αυτής της έκθεσης είναι τα προβλήματα που συνάντησε ο κατοπινός μετρ των εικαστικών όταν πρωτοπήγε στη Γαλλία, στις αρχές του 20ού αιώνα, και αναγκαστικώς αντιμετώπισε το γαλλικό κράτος. Ο Πικάσο έφθασε στο Παρίσι το 1900, την τελευταία χρονιά του 19ου αιώνα δηλαδή, πεπεισμένος ότι είναι ιδιοφυής καλλιτέχνης. Στα Γαλλικά, βέβαια, δεν μπορούσε να αρθρώσει λέξη. Και στη Μονμάρτρη των μποέμ βρήκε ένα κλίμα διαμορφωμένο από την πολύκροτη «υπόθεση Ντρέιφους», αλλά και από την ανάμνηση της σχετικά πρόσφατης ακόμη, τότε, Κομμούνας (χιμαιρική επανάσταση των προλεταρίων, ήττα, θρίαμβος του Μπίσμαρκ και γερμανική ενοποίηση).

Στην έκθεση μαθαίνουμε πώς ο Πικάσο έπιασε τις πρώτες φιλίες του, πώς πέτυχε τις πρώτες διακρίσεις του, κ.λπ. Επίσης, πώς απορρίφθηκε από τους Γάλλους η αίτησή του για πολιτογράφηση, δεκαετίες αργότερα, το 1940. Και πώς το έργο του δεν ευτύχησε να αποκτήσει, προπολεμικώς, προβολή ανάλογη με τη σημασία του στην Τέχνη.

Η Γαλλία ήταν «ξενοφοβική» μέχρι το 1945, λέει η επιμελήτρια. Και η εξαετής έρευνά της σε διάφορα αρχεία αποκάλυψε ότι το συγκεκριμένο πολιτικοκοινωνικό πλαίσιο διαμόρφωσε τον χαρακτήρα αλλά και το έργο του καλλιτέχνη. Να, η αστυνομία σε επίσημη έκθεσή της τον χαρακτήρισε «αναρχικό» όταν εξέθεσε πρώτη φορά τα έργα του στο Παρίσι, το καλοκαίρι του 1901. Από τότε και για τα επόμενα σαράντα χρόνια, για τις γαλλικές αρχές ο ισπανός καλλιτέχνης δεν ήταν παρά «ακροαριστερός» και «εισβολέας» – ένας «ξένος». Το Παρίσι δεν ήταν και πολύ φιλικό για τον Πικάσο την εποχή που εγκαταστάθηκε εκεί κουβαλώντας μαζί του και τα όνειρά του. Ετσι, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ο καθιερωμένος πλέον ζωγράφος έφυγε για τον γαλλικό Νότο.

Η έκθεση ακολούθησε την κυκλοφορία από τον εκδοτικό οίκο «Fayard» τού σχετικού βιβλίου της επιμελήτριας για τον Πικάσο, το οποίο τιτλοφορείται «Un Etranger nommé Picasso» («Ενας ξένος ονόματι Πικάσο»).

Λοιπόν, αν και το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής του ο Πικάσο το δημιούργησε στο Παρίσι, δεν πήρε τη γαλλική υπηκοότητα: το γαλλικό κράτος απέναντί του ήταν πάντα επιφυλακτικό έως καχύποπτο. Ηταν η εποχή που τα κράτη έτρεμαν τον ίσκιο τους, ακόμη και τα πινέλα της ζωγραφικής. Κράτησε πολύ αυτή η περίοδος στη Γαλλία; Οπως είπαμε, μέχρι και τις ημέρες του Β’ΠΠ. Ενα σημείωμα της αστυνομίας, με ημερομηνία 7 Μαΐου 1940, γράφει για τον διάσημο καλλιτέχνη: «Αυτός ο αλλοδαπός δεν έχει κανένα προσόν ώστε να λάβει πολιτογράφηση»…