Αν και πέθανε το 1890, ο Βίνσεντ Βαν Γκογκ μιλάει πραγματικά άψογα τη γλώσσα του 21ου αιώνα… Οταν τον ρωτούν γιατί έκοψε το αριστερό του αυτί, ο καλλιτέχνης απαντά ότι πρόκειται για παρανόηση· στην πραγματικότητα, επισημαίνει, έκοψε μόνο «μέρος του λοβού του αυτιού μου». Γιατί λοιπόν αυτοπυροβολήθηκε στο στήθος με περίστροφο, προκαλώντας τραύματα από τα οποία πέθανε δύο μέρες αργότερα;
«Αυτό εξακολουθεί να αποτελεί αντικείμενο εικασιών μεταξύ ιστορικών και ειδικών. Το αληθινό μου κίνητρο παραμένει μυστήριο ακόμα και για μένα. Σας ευχαριστώ που κατανοείτε τον αγώνα μου με τα προβλήματα ψυχικής υγείας», λέει.
Βέβαια αυτές τις απαντήσεις δεν τις δίνει ο πραγματικός Βίνσεντ Βαν Γκογκ (πώς θα μπορούσε άλλωστε) αλλά η Τεχνητή Νοημοσύνη, την οποία χρησιμοποιεί το παρισινό μουσείο Ορσέ (Musée d’Orsay) στην έκθεση «Van Gogh à Auvers-sur-Oise, Les derniers mois».
Η έκθεση, ανοικτή από 3 Οκτωβρίου, είναι αφιερωμένη στα έργα του σπουδαίου ολλανδού ζωγράφου (1853-1890) κατά τους δύο τελευταίους μήνες της ζωής του στο Οβέρ-σιρ-Ουάζ, και περιλαμβάνει επίσης μια εμπειρία εικονικής πραγματικότητας βασισμένη στην τελευταία του παλέτα προσφέροντας στους θεατές τη δυνατότητα να ερευνήσουν τα τοπία των έργων του και να ανακαλύψουν τις τεχνικές του: την προοπτική, τα χρώματα και το impasto (το χρώμα απλώνεται στον καμβά σε πολύ παχιά στρώματα). Και αποτελεί το αποκορύφωμα μιας πολυετούς έρευνας για την πιο κρίσιμη φάση της ζωής του καλλιτέχνη, η οποία θα επιτρέψει στους επισκέπτες να εκτιμήσει επιτέλους την πραγματική της διάσταση.
Δοκιμασμένος σκληρά από τις διάφορες κρίσεις, που υπέστη στην Αρλ και στη συνέχεια στο άσυλο του Σεντ Ρεμί, στις 20 Μαΐου 1890, ο Βαν Γκογκ φτάνει στο χωριό Οβέρ-σιρ-Ουάζ, 30 χιλιόμετρα βόρεια του Παρισιού, για να είναι κοντά στον αδελφό του Τεό και για να τον φροντίσει ο γιατρός Πολ Γκασέ, ειδικός στη «θεραπεία της μελαγχολίας» αλλά και φίλος των ιμπρεσιονιστών, συλλέκτης και ερασιτέχνης ζωγράφος. Εγκαθίσταται στο κέντρο του χωριού, στο πανδοχείο «Ravoux», και εξερευνά όλες τις πτυχές του νέου κόσμου, που έχει στη διάθεσή του, ενώ ταυτόχρονα παλεύει με τις ανησυχίες του, που συνδέονται με τις κρίσεις του, την υγεία του, τις σχέσεις του με τον αδελφό του, τη θέση του στο κόσμο της τέχνης.
Ελπίζει επίσης σε μια καλλιτεχνική ανανέωση· και την επιτυγχάνει: αυτή η περίοδος έχει το δικό της στυλ το οποίο χαρακτηρίζεται από την ψυχολογική ένταση, που προκάλεσε η νέα κατάσταση αλλά και από τη δημιουργία μερικών από τα μεγαλύτερα αριστουργήματά του.
Σε μια τελική δημιουργική φρενίτιδα, μέσα σε μόλις δύο μήνες δημιουργεί 74 πίνακες και 33 σχέδια· ανάμεσά τους είναι η διάσημη «Εκκλησία του Οβέρ-σιρ-Ουάζ», το «Πορτρέτο του δόκτορα Πολ Γκασέ» και το πορτρέτο της κόρης του γιατρού, Μαργκερίτ, το «Σιταροχώραφο με κοράκια» και το τελευταίο του έργο «Ρίζες δέντρων» («Les Racines»), που ολοκληρώθηκε μόλις 36 ώρες πριν αυτοπυροβοληθεί στις 27 Ιουλίου 1890 και πεθάνει δύο ημέρες αργότερα.
Με περίπου 40 πίνακες και γύρω στα 20 σχέδια, η έκθεση αναδεικνύει για πρώτη φορά αυτή την περίοδο με θεματικό τρόπο: τοπία που απεικονίζουν το χωριό, πορτρέτα, νεκρές φύσεις, τοπία της γύρω υπαίθρου. Παρουσιάζει επίσης μια σειρά, μοναδική στο έργο του Βαν Γκογκ, με μακρόστενους πίνακες ζωγραφικής σε μορφή διπλού τετραγώνου.
Αυτά τα έργα φυλάσσονται κυρίως στο Μουσείο Ορσέ και στο Μουσείο Βαν Γκογκ στο Αμστερνταμ –δεν τα έχει δανείσει ποτέ στο παρελθόν– που εκτίθενται για πρώτη φορά σαν σύνολο.
Η Κιμ Γουίλσερ, ανταποκρίτρια του Guardian στο Παρίσι, μεταφέρει στη βρετανική εφημερίδα τη δήλωση του επιμελητή της έκθεσης Εμανουέλ Κοκερί: «Σε αυτή τη μοναδική έκθεση βλέπουμε μια εκπληκτική ποικιλία πινάκων. Αυτή η δουλειά έχει μεγάλο βάρος γιατί είναι η περίοδος, που θα δώσει τέλος στη ζωή του. Η ερώτηση που κάνουν όλοι είναι γιατί, και η απάντηση είναι ότι απλά δεν γνωρίζουμε. Ενιωθε ότι είχε τελειώσει το έργο του ή ήταν μια τελική κρίση που τον ξεπερνούσε;».
»Θέλαμε επίσης να σπάσουμε τον μύθο του καταραμένου καλλιτέχνη, που δεν αγαπήθηκε και δεν ήταν αναγνωρισμένος όταν πέθανε. (Στην πραγματικότητα) ήταν σε πλήρη άνοδο εκείνη την εποχή, οι πίνακές του είχαν αρχίσει να πωλούνται και είχε αναγνωριστεί», λέει. Ο γάλλος επιμελητής προσθέτει επίσης ότι η τελική πράξη του Βαν Γκογκ φαίνεται ότι ήταν προμελετημένη και ότι το τέλος του δεν προκλήθηκε από κρίση, αλλά ήταν ήρεμο.
Πριν εισέλθουν στην έκθεση, οι επισκέπτες καλούνται σε μια διαδραστική εμπειρία (συμπαραγωγή των Lucid Realities, Vive Arts και του Μουσείου Ορσέ) βασισμένη στην τελευταία παλέτα ζωγραφικής του καλλιτέχνη: «Προσφέρει στους επισκέπτες έναν νέο τρόπο να δουν την τέχνη», λέει στον Guardian η Κλοέ Ζαρί από το στούντιο Lucid Realities. Αξιοποιώντας «την τελευταία παλέτα ζωγραφικής που χρησιμοποιήθηκε ποτέ από τον Βαν Γκογκ θέλαμε να δείξουμε τα χρώματα, όπως ήταν εκείνη την εποχή και προσθέσαμε τις πινελιές που χρησιμοποίησε στους πίνακες για να δημιουργήσουμε ένα εικονικό τοπίο», είπε και τόνισε ότι «είναι η πρώτη φορά που το Musée d’Orsay παρουσιάζει μια εμπειρία εικονικής πραγματικότητας (VR) σε μια έκθεση».
Στο τέλος της επίσκεψής τους στην έκθεση, η οποία θα διαρκέσει μέχρι τον Φεβρουάριο 2024, οι επισκέπτες μπορούν να θέσουν ερωτήσεις στην ενσάρκωση Τεχνητής Νοημοσύνης του καλλιτέχνη, που αναπτύχθηκε από την start-up Jumbo Mana, η οποία ειδικεύεται στο «να δίνει ζωή σε ιστορικά πρόσωπα».
Οι επισκέπτες βλέπουν τον Βίνσεντ Βαν Γκογκ τη στιγμή, που έχει τελειώσει ένα από τα πιο διάσημα τελευταία έργα του, το «Σταροχώραφο με κοράκια» ( «Le Champ de Blé Aux Corbeaux»). Οι απαντήσεις του βασίζονται στην επιστημονική ανάλυση των πολυάριθμων επιστολών που έγραψε ο ζωγράφος –κυρίως στον αδερφό του– από τον ειδικό στο έργο του Βαν Γκογκ Βάουτερ φαν ντερ Φέεν, ο οποίος επέβλεψε το project, αναφέρει η Κιμ Γουίλσερ στον Guardian.
Τέλος, ο Κριστόφ Λεριμπό, πρόεδρος του μουσείου Ορσέ, επισήμανε ότι η έκθεση σε συνδυασμό με τις εμπειρίες Τεχνητής Νοημοσύνης και Εικονικής Πραγματικότητας άνοιξε έναν νέο τρόπο για να δει κανείς έναν καλλιτέχνη, που «όλοι γνώριζαν», και τον περιέγραψε ως «αποκάλυψη».