Το σπαρακτικό «It’s a Sin» για την κρίση του AIDS στο Ηνωμένο Βασίλειο τις δεκαετίες του 1980 και του 1990, που άρχισε να προβάλλεται νωρίτερα φέτος στα κανάλια Channel 4, HBO Max, και Cosmote Series Marathon, απέκτησε αμέσως τη φήμη μιας από τις καλύτερες μίνι σειρές της χρονιάς. Εντυπωσιάζει, ωστόσο, το γεγονός ότι πολλοί άνθρωποι, που γοητεύτηκαν από τη σειρά, την οποία υπογράφει ο Ράσελ Τ. Ντέιβις, παραδέχτηκαν ότι γνωρίζουν λίγα πράγματα για την επιδημία και την καταστροφή, που προκάλεσε στην ομοφυλοφιλική κοινότητα.
Αυτό συμβαίνει επειδή, ακόμη και στη σημερινή κοινωνία, η οποία αποδέχεται πολύ περισσότερο τον διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό, η ιστορία της κοινότητας των γκέι και των λεσβιών είναι σε μεγάλο βαθμό άγνωστη. «Για πολύ καιρό, το κοινό δεν ήθελε να ακούσει τις ιστορίες μας», γράφει στο BBC ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Ματ Κέιν.
Ο Κέιν αναφέρεται επίσης στη συγγραφέα Κρίσταλ Τζινς που του λέει: «Θα τολμούσα να πω ότι το κοινό ήταν αηδιασμένο και εξοργισμένο», επισημαίνοντας τις αντιδράσεις του κοινού μετά την κυκλοφορία του λεσβιακού μυθιστορήματος «The Well of Loneliness» («Το πηγάδι της μοναξιάς») της ποιήτριας Ράντκλιφ Χολ, το 1928. Είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της υστερίας που προκαλούσαν απλά και μόνο οι αναφορές σε queer υπάρξεις. Αν και το βιβλίο έχει μόνο δύο πολύ ήπια σεξουαλικά υπονοούμενα, «όλοι έγιναν έξω φρενών και απαγορεύτηκε», λέει η Τζινς.
Ο Στίβεν Χόρνμπι, βραβευμένος θεατρικός συγγραφέας και ακαδημαϊκός, που συμμετέχει στο LGBT History Month του Ηνωμένου Βασιλείου, υποστηρίζει ότι οι ιστορίες των ομοφυλοφίλων παρέμεναν στο σκοτάδι συστηματικά. «Το μοναδικό ενδιαφέρον ήταν η λογοκρισία ή η άρνηση οποιωνδήποτε queer στοιχείων στα αρχεία του παρελθόντος. Τέτοια στοιχεία αποκρύπτονταν, αποσπάσματα βιβλίων παραλείπονταν και οι σεξουαλικές σχέσεις παρουσιάζονταν ως παθιασμένες φιλίες. Ηταν πεισματική, εσκεμμένη και σκόπιμη διαστρέβλωση», τονίζει ο Χόρνμπι.
Αλλά τώρα η κοινωνία είναι πολύ πιο ανοικτή και έχει μεγάλη διάθεση να ακούσει ομοφυλοφιλικές ιστορίες. Και υπάρχουν πολλές για να ειπωθούν και είναι εντυπωσιακές.
Το φάσμα των queer ιστοριών
Από τη μία πλευρά, γράφει ο Ματ Κέιν, είναι οι ιστορίες των διασήμων, όπως οι Γκρέτα Γκάρμπο, Μικελάντζελο, Λεονάρντο Ντα Βίντσι, Μάρλεν Ντίτριχ, Τσαϊκόφσκι, Ζοζεφίν Μπέικερ, και Χανς Κρίστιαν Αντερσεν. Ολοι βίωσαν την επιθυμία του ίδιου φύλου ή είχαν ομοφυλοφιλικές σχέσεις σε κοινωνίες, που δεν τις ανέχονταν, διοχετεύοντας συχνά την απογοήτευσή τους στη δημιουργία σπουδαίου έργου, το οποίο, μάλιστα, σε ορισμένες περιπτώσεις, καθόρισε την πορεία του δυτικού πολιτισμού.
Από την άλλη πλευρά είναι οι αόρατες ιστορίες εκατομμυρίων καθημερινών ανδρών και γυναικών, που υπήρξαν ασήμαντοι, βίωσαν ωστόσο δραματικές εμπειρίες απόρριψης σε οικογενειακό και επαγγελματικό επίπεδο, κοινωνικό αποκλεισμό, εκβιασμούς, ποινικές καταδίκες, φυλάκιση, βασανιστήρια, θεραπείες ηλεκτροπληξίας, χημικό ευνουχισμό, ακόμη και εκτελέσεις.
Δεν υπάρχει αμφιβολία, ότι ακόμη και το πιο συνηθισμένο queer άτομο κάποιας ηλικίας έχει ζήσει μια πολύ ασυνήθιστη ζωή. Και, αν σκεφτεί κανείς τον αντίκτυπο, που πρέπει να είχαν στα συναισθήματα και τις σχέσεις τους οι προκλήσεις της ζωής τους, έχει έτοιμα μπροστά του τα συστατικά ενός συγκινητικού δράματος, το οποίο το σύγχρονο κοινό είναι πλέον έτοιμο να ακούσει.
Αυτό ακριβώς ενέπνευσε τον Ματ Κέιν να γράψει το τελευταίο του μυθιστόρημα, «The Secret Life of Albert Entwistle» («Η Μυστική Ζωή του Αλμπερτ Εντγουίστλ»). Ο Εντγουίστλ είναι ταχυδρόμος, ένας άνθρωπος μοναχικός, κοινωνικά αδέξιος και κρυφά ομοφυλόφιλος, που ζει σε μια φανταστική πόλη στη βόρεια Αγγλία. Οταν έρχεται η ώρα της συνταξιοδότησής του, συνειδητοποιεί ότι θέλει να αλλάξει τη ζωή του και να βρει τελικά την ευτυχία, αλλά για να γίνει αυτό, πρέπει να βρει τον έρωτα της ζωής του, έναν άντρα, που είδε για τελευταία φορά πριν από 50 χρόνια.
Η αναζήτηση της χαμένης του αγάπης διανθίζεται με μια σειρά από αναδρομές, οι οποίες αποκαλύπτουν σταδιακά τις πιέσεις, που δεχόταν η σχέση τους, ως αποτέλεσμα του κοινωνικού κλίματος στα τέλη της δεκαετίας του 1960 και τις αρχές της δεκαετίας του 1970, και τελικά πώς αυτές οι πιέσεις τούς χώρισαν.
Ο Κέιν γράφει ότι δεν είναι ο μόνος συγγραφέας που εισάγει μια queer ιστορία σε ένα κοινό πρόθυμο να την ακούσει: «Το μυθιστόρημά μου βασίζεται σε ένα κύμα ενδιαφέροντος που χρονολογείται στο Ηνωμένο Βασίλειο από το 2017 και την 50η επέτειο της αποποινικοποίησης της ομοφυλοφιλίας», λέει. Η Αγγλία και η Ουαλία υπήρξαν πρωτοπόροι στην αναγνώριση των ΛΟΑΤΚΙ στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Μάλιστα, το 1967, με τον λεγόμενο «νόμο του Αλαν Τούρινγκ» δόθηκε χάρη σε 49.000 γκέι Βρετανούς, που είχαν καταδικαστεί για ομοφυλοφιλικές πράξεις. Η ταινία «Το Παιχνίδι της Μίμησης» (2014), εξάλλου, που βασίζεται στη ζωή του Αλαν Τούρινγκ ενίσχυσε την ευαισθητοποίηση του κοινού. Ο κορυφαίος βρετανός μαθηματικός και κρυπτογράφος, που θεωρείται ο «πατέρας» της επιστήμης των υπολογιστών, καταδικάστηκε το 1952 για ομοφυλοφιλία (και τιμωρήθηκε με χημικό ευνουχισμό), πράγμα που κατέστρεψε την καριέρα του.
Ωστόσο, το αυξημένο ενδιαφέρον για queer ιστορίες, σε καμία περίπτωση, δεν περιορίζεται στο Ηνωμένο Βασίλειο. Τον Οκτώβριο του 2020 κυκλοφόρησε το «Loving: A Photographic History of Men in Love, 1850-1950», των Χιου Νίνι και Νιλ Τρέντγουελ, και ήδη βρίσκεται στην πέμπτη του έκδοση. Το άλμπουμ περιλαμβάνει εκατοντάδες τρυφερές φωτογραφίες ως επί το πλείστον παράνομων σχέσεων, που καθρεφτίζουν τον ρομαντικό έρωτα μεταξύ ανδρών σε πέντε ηπείρους από το 1850 μέχρι το 1950, και οι οποίες είχαν βρεθεί σε παζάρια, σε κουτιά παπουτσιών, οικογενειακά άλμπουμ, παλιές βαλίτσες και αργότερα σε δημοπρασίες, και online.
Στο Instagram, ο λογαριασμός The Aids Memorial (έχει ήδη 186.000 ακόλουθους) μοιράζεται φωτογραφίες και ιστορίες ανθρώπων -κυρίως ομοφυλόφιλων- που πέθαναν από την ασθένεια, οι οποίες γράφτηκαν από αυτούς που τους αγάπησαν. Και το ντοκιμαντέρ του Netflix, «Ενας Κρυφός Ερωτας» (2020) αφηγείται την ιστορία δύο Αμερικανίδων, που κράτησαν κρυφή τη σχέση τους από τις οικογένειές τους για σχεδόν επτά δεκαετίες.
Ωστόσο, το φαινόμενο των «χαμένων» ιστοριών της ομοφυλοφιλικής ζωής, που έρχονται στο φως, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη μυθοπλασία. Τα τελευταία πέντε χρόνια, τρεις ιρλανδοί συγγραφείς έχουν εκδώσει εξαιρετικά μυθιστορήματα με ομοφυλόφιλους ήρωες, τα οποία τοποθετούνται χρονικά σε περιόδους της ιστορίας, που δεν ήταν αποδεκτοί: «The Heart’s Invisible Furies» του Τζον Μπόιν (κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ψυχογιός με τίτλο «Οι αόρατες ερινύες της καρδιάς»), «Days Without End» του Σεμπάστιαν Μπάρι («Mέρες δίχως τέλος», εκδόσεις Ικαρος) και «Home Stretch», του Γκρέιαμ Νόρτον.
Η θεατρική παράσταση «The Inheritance» («Η κληρονομικότητα») του Μάθιου Λόπεζ, που διερευνά την ιστορία των γκέι, θριάμβευσε στο Λονδίνο πριν μεταφερθεί στη Νέα Υόρκη. Είχε προηγηθεί το θεατρικό έργο του Ματ Κρόουλι «The Boys in the Band», το οποίο είχε ανέβει για πρώτη φορά στο Μπρόντγουεϊ το 1968. Δύο χρόνια αργότερα ο Κρόουλι σε συνεργασία με τον Γουίλιαμ Φρίντκιν μετέφερε το έργο του στη μεγάλη οθόνη. Και μετά από 50 χρόνια, η ιστορία επαναλήφθηκε. Το έργο έκανε ένα θεαματικό revival στο Μπρόντγουεϊ, με ένα εξ ολοκλήρου gay cast, βραβεύτηκε με Tony, ενώ επίσης γυρίστηκε και ταινία για το Netflix σε σκηνοθεσία του Ράιαν Μέρφι.
Αν προσθέσουμε τις πρόσφατες queer ταινίες «Carol» (2015) του Τοντ Χέινς με την Κέιτ Μπλάνσετ, «Να με φωνάζεις με το όνομά σου» (2017) του Λούκα Γκουαντανίνο με τον Τιμοτέ Σαλαμέ, και τη γαλλική indie επιτυχία «120 χτύποι το λεπτό» (2017) του Ρομπέν Καμπιγιό, που ξαναγράφει την ιστορία του ακτιβιστικού κινήματος Αct Up για το AIDS στο Παρίσι της δεκαετίας του 1980, είναι προφανές ότι υπάρχει πλέον ένα τεράστιο περιθώριο για queer ιστορίες σε mainstream ταινίες και τηλεοπτικές σειρές.
Πρόσφατα, μάλιστα το διαδίκτυο γέμισε με φωτογραφίες του σταρ της ποπ και ηθοποιού Χάρι Στάιλς από τα γυρίσματα του «My Policeman», στον ρόλο ενός κρυφού γκέι αστυνομικού. Η νέα ταινία των στούντιο της Amazon, στην οποία πρωταγωνιστεί επίσης η Εμα Κόριν (η πριγκίπισσα Νταϊάνα του «Στέμματος») είναι μεταφορά του ομώνυμου μυθιστορήματος της Μπέθαν Ρόμπερτς, που κυκλοφόρησε το 2012, με θέμα μια queer ερωτική ιστορία, η οποία εκτυλίσσεται στο Μπράιτον το 1950, εποχή που η ομοφυλοφιλία ήταν απαγορευμένη.
Γιατί η μυθοπλασία δείχνει τον δρόμο
Η μυθοπλασία βρίσκεται στην πρώτη γραμμή διάδοσης queer ιστοριών. Αυτό μπορεί να συμβαίνει επειδή οποιοσδήποτε ιστορικός, που θέλει να γράψει για πραγματικούς χαρακτήρες, αντιμετωπίζει ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα. Στο παρελθόν, γράφει ο Ματ Κέιν στο BBC, οι περισσότεροι ομοφυλόφιλοι προσπαθούσαν να αποκρύψουν την ταυτότητά τους, καταστρέφοντας όλα τα στοιχεία και μερικές φορές κάνοντας γάμους και οικογένειες. Μετά το θάνατό τους, εάν οι οικογένειες έβρισκαν γράμματα, ημερολόγια ή φωτογραφίες, συνήθως τα κατέστρεφαν (κάτι που εξηγεί γιατί οι φωτογραφίες που περιλαμβάνονται στο «Loving» δεν έχουν λεζάντα ή εξήγηση). «Ετσι ήταν εύκολο για τους ιστορικούς να διαγράψουν την ύπαρξή μας από τα αρχεία και να αρνηθούν τη συμβολή μας στην κοινωνία», υποστηρίζει ο Κέιν.
Ακόμα και όταν υπάρχουν αποδείξεις για ομοφυλοφιλικές σχέσεις -όπως συμβαίνει στη σειρά «Gentleman Jack» (γυρίστηκε σε συνεργασία του BBC και του HBO) με θέμα τη ζωή της Αν Λίστερ, γαιοκτήμονα που έζησε στο Γιορκσάιρ τον 19ο αιώνα, ή στην βραβευμένη με Οσκαρ «Ευνοούμενη» του Γιώργου Λάνθιμου για τη βασίλισσα Αννα της Μεγάλης Βρετανίας- συχνά είναι κωδικοποιημένες, συγκεκαλυμμένες ή σποραδικές. Οπότε οι συγγραφείς πρέπει να βασιστούν στη φαντασία τους για να καλύψουν τα κενά.
«Η κάλυψη των κενών είναι η ειδικότητά μου», λέει ο Πάτρικ Γκέιλ, ο βρετανός σεναριογράφος του «Man in An Orange Shirt» (2017), τηλεοπτικού δράματος του BBC σε δύο μέρη, που διερευνά τις επιπτώσεις της επιθυμίας για το ίδιο φύλο, η οποία διαπερνά τρεις γενιές μιας οικογένειας. «Στην πραγματικότητα, φαντάζομαι μόνο τι μπορεί να έχει συμβεί όταν υπάρχουν κενά σε πραγματικές ιστορίες, σε πράγματα που μπορεί να είναι γνωστά ή να έχουν αποδειχθεί», λέει. Ο Γκέιλ εμπνεύστηκε το μυθιστόρημά του «A Place Called Winter» («Ενα μέρος που λέγεται Χειμώνας», 2015) από την ιστορία του προπάππου του Χάρι, ο οποίος, στις αρχές του 20ου αιώνα, εγκατέλειψε την οικογένειά του και μετανάστευσε στον Καναδά. Για να εξηγήσει το μυστήριο της φυγής του Χάρι, ο Γκέιλ φαντάστηκε ότι ο προπάππος του αναγκάστηκε να φύγει όταν αποκαλύφθηκε μια ομοφυλοφιλική σχέση: «Χρησιμοποίησα τη φαντασία μου και αναρωτήθηκα πώς θα συμπεριφερόμουν στη θέση του», λέει.
Οι προκλήσεις της νέας αφήγησης του παρελθόντος
Στο τελευταίο της μυθιστόρημα «The Inverts» («Οι Ομοφυλόφιλοι»), η Κρίσταλ Τζινς, αφηγείται την ιστορία δύο στενών φίλων -μιας λεσβίας και ενός γκέι- που κάνουν έναν εικονικό γάμο τη δεκαετία του 1920. Η Τζινς πιστεύει ότι η queer ιστορία προσφέρει στους συγγραφείς ένα πλούσια πεδίο για να αντλήσουν θέματα και χαρακτήρες, επισημαίνει ωστόσο τους περιορισμούς που επιβάλλουν οι πραγματικές μαρτυρίες: «Το πρωτότυπο υλικό -ημερολόγια, βιβλία κλπ- γράφτηκε κυρίως από προνομιούχους ανθρώπους. Λευκούς και πλούσιους. Δεν μπορείς να βρεις πολλούς ανθρακωρύχους να γράφουνν τα απομνημονεύματά τους ανάμεσα σε βάρδιες. Η Βίτα Σάκβιλ Γουέστ μας άφησε τα γράμματα της. Η Γκλάντις Μπέντλεϊ δεν το έκανε», επισημαίνει.
Να σημειωθεί ότι η γνωριμία της Βίτα Σάκβιλ Γουέστ με τη Βιρτζίνια Γουλφ οδήγησε σε μια παθιασμένη ερωτική σχέση και στο «Ορλάντο», την βιογραφία της Σάκβιλ, που έγραψε η Γουλφ το 1927.
Αυτός άλλωστε ήταν άλλος ένας λόγος, που ώθησε τον Κέιν να γράψει τη «Μυστική Ζωή του Αλμπερτ Εντγουίστλ». «Ηθελα να πω την ιστορία ενός συνηθισμένου νεαρού γκέι, που προσπαθεί να εκφράσει την αγάπη του για έναν άλλο σε μια εποχή που αυτό δεν ήταν αποδεκτό», γράφει στο BBC. «Ηθελα, όμως, επίσης να συγκρίνω αυτήν την ανησυχητική, μερικές φορές τρομακτική εικόνα, με το πώς μπορεί να είναι η ζωή ενός γκέι στη σημερινή, πολύ πιο ανοικτή κοινωνία στο Ηνωμένο Βασίλειο, και να τιμήσω την πρόοδο που έχουμε σημειώσει», τονίζει.
Ο Κέιν εμπνεύστηκε το μυθιστόρημά του μετά από μια σειρά συνεντεύξεων, που έκανε με μεγαλύτερης ηλικίας γκέι, όταν ήταν αρχισυντάκτης του περιοδικού Attitude, στο πλαίσιο του εορτασμού της 50ης επετείου από την έναρξη της αποποινικοποίησης. «Εμεινα έκπληκτος από τον συναισθηματικό αντίκτυπο και την ένταση, που είχαν εκείνες οι ιστορίες αδυσώπητων διωγμών και καταπίεσης, για ζωές γεμάτες φόβο και ντροπή», γράφει. «Και ήθελα να σιγουρευτώ ότι ιστορίες όπως αυτές δεν θα χαθούν αλλά θα φτάσουν σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο κοινό».