Πολυάσχολος, όπως πάντα, ο Μπομπ Ντίλαν δεν τεμπέλιασε ούτε στιγμή κατά τη διάρκεια του lockdown. Ενας από τους μεγαλύτερους εν ζωή τραγουδιστές-τραγουδοποιούς του κόσμου, και αναμφίβολα ένας από τους πιο ενδιαφέροντες, πέρασε μεγάλο μέρος του 2020 και του 2021 στο ατελιέ του στην Καλιφόρνια, ζωγραφίζοντας δεκάδες μεγάλους πίνακες, εμπνευσμένους από σκηνές ταινιών, όπως το «Σαφτ: Μαύρος Πάνθηρας» (1971) με τον Ρίτσαρντ Ράουντρι και το «Loveless» (1981), ποδηλατικό δράμα με το οποίο έκανε το ντεμπούτο του ο Γουίλεμ Νταφόε.
Ενα από τα έργα του Ντίλαν απεικονίζει τέσσερις άντρες που παίζουν χαρτιά, ένα άλλο έναν αγώνα πυγμαχίας, ενώ σε έναν τρίτο πίνακα, μια γυναίκα πίνει και καπνίζει μόνη της σε ένα μπαρ. Οι πίνακές του είναι στιγμιότυπα αβέβαιων στιγμών, που «κατοικούνται» –σε μεγάλο βαθμό– από μοναχικούς χαρακτήρες σε αμερικανικά αστικά σκηνικά. Στιλιστικά, είναι σαν να προσθέτει τον ρεαλισμό του Εντουαρντ Χόπερ σε μια μεγάλη βραδιά στο «Desolation Row», γεμάτη αναθυμιάσεις νικοτίνης, βενζίνης και τύψεων, γράφει στην Telegraph ο Τζέιμς Χολ, ο οποίος είδε την έκθεση στο Μαϊάμι.
Οι πίνακες αυτοί, με τον συλλογικό τίτλο «Deep Focus», είναι 40 από τα περίπου 200 έργα, συνολικά, που περιλαμβάνονται στην έκθεση «Bob Dylan: Retrospectrum», η οποία παρουσιάζεται Frost Art Museum στο Διεθνές Πανεπιστήμιο της Φλόριντα στο Μαϊάμι, από τις 30 Νοεμβρίου 2021 μέχρι 17 Απριλίου 2022. Είναι η πρώτη ολοκληρωμένη έκθεση εικαστικής τέχνης στην 60χρονη καριέρα του Μπομπ Ντίλαν, που παρουσιάζεται στις ΗΠΑ. Εχει προηγηθεί μια μικρότερη έκθεση «Retrospectrum» στη Σαγκάη το 2019, ενώ έχει προγραμματιστεί μια επόμενη στο Λονδίνο.
Η έκθεση είναι χωρισμένη σε επτά θεματικές ενότητες, που περιλαμβάνουν από σχέδια με μολύβι, μέχρι τεράστια ακρυλικά τρίπτυχα και από σκίτσα εμπνευσμένα από τους στίχους του, μέχρι σιδερένια γλυπτά και πλαίσια από πέταλα αλόγων, κλειδιά υδραυλικού και άλλα παλιά εργαλεία. Αποκαλύπτοντας μια άλλη πλευρά –ή πλευρές– του ανθρώπου που, στα 80 του, παραμένει ένας από τους πιο φευγάτους διαμορφωτές της σύγχρονης δυτικής κουλτούρας.
«Το να βλέπω πολλά από τα έργα μου χρόνια μετά την ολοκλήρωσή τους είναι μια συναρπαστική εμπειρία», λέει ο Ντίλαν στην μπροσούρα της έκθεσης, «Δεν τα συνδέω πραγματικά με κάποια συγκεκριμένη χρονική στιγμή, τόπο ή κατάσταση του νου, αλλά τα βλέπω ως μέρος ενός μεγάλου τόξου, μια συνέχεια του τρόπου με τον οποίο προχωράμε στον κόσμο και του τρόπου με τον οποίο οι αντιλήψεις μας διαμορφώνονται και μεταβάλλονται από τη ζωή».
«Είναι αναμφίβολα ο πιο εμβληματικός αμερικανός καλλιτέχνης εν ζωή», λέει ο Σάι Μπέιτελ, καλλιτεχνικός διευθυντής της «Retrospectrum», στον δημοσιογράφο της Telegraph, καθώς τον ξεναγεί στην έκθεσης.
Περισσότερο από ποιητής και τραγουδοποιός, η μπροσούρα της έκθεσης υποστηρίζει ότι ο Μπομπ Ντίλαν –κατά κόσμον Ρόμπερτ Αλεν Τσίμερμαν– είναι ένας «αληθινός, σύγχρονος αναγεννησιακός άνθρωπος». Και αν η σύγκρισή του με τον Λεονάρντο ή τον Μιχαήλ Αγγελο είναι υπερβολική, το εύρος της δουλειάς του είναι εντυπωσιακό.
Κατά μία έννοια, η επιδεξιότητα του Ντίλαν με το μολύβι και το πινέλο δεν πρέπει να αποτελεί έκπληξη, γράφει ο Τζέιμς Χολ. Λέγεται συχνά ότι ζωγραφίζει εικόνες με λέξεις, οπότε γιατί να μη ζωγραφίζει εικόνες με χρώματα;
«Δεν έχει όρια. Δεν θέλει να τον καθορίζουν και δεν θέλει να τον ορίσετε ούτε εσείς», λέει η Τζορντάνα Πομερόι, διευθύντρια του Frost Art Museum, «Είναι διαβόητος για το γεγονός ότι δεν μιλάει με τον τρόπο που εμείς ως ιστορικοί θέλουμε πάντα να μιλούν οι άνθρωποι για την τέχνη τους ή για τη μουσική τους». Και έχει δίκιο. Ο Ντίλαν επικοινωνούσε πάντα μέσω της δουλειάς του.
Οι συνεντεύξεις του είναι σπάνιες, οι λεπτομέρειες της ιδιωτικής ζωής του, ελάχιστες. Αλλά η δημιουργική παραγωγή του είναι τεράστια και, για πολλούς, αδιαμφισβήτητη: Εχει ηχογραφήσει 39 άλμπουμ σε στούντιο, έχει πουλήσει 125 εκατ. δίσκους, τα απομνημονεύματά του έχουν γίνει μπεστ σέλερ, έχει τιμηθεί με Νομπέλ Λογοτεχνίας και το Προεδρικό Μετάλλιο της Ελευθερίας.
Η έκθεση έχει πινελιές από πρόσφατες εκθέσεις-υπερπαραγωγές για τους σταρ της ροκ Ντέιβιντ Μπάουι, τους Rolling Stones και τους Pink Floyd. Υπάρχουν πολλές οθόνες βίντεο και ένας τοίχος γεμάτος εξώφυλλα περιοδικών με φωτογραφίες του Ντίλαν. Στην έκθεση «Retrospectrum» της Σαγκάης υπήρχε και μια αναπαράσταση σε φυσικό μέγεθος του κλαμπ «Cafe Wha?» του Γκρίνουιτς Βίλατζ, από όπου ξεκίνησαν όλα, η οποία δεν περιλαμβάνεται στην έκθεση της Φλόριντα λόγω περιορισμών χώρου. Ομως, σε αντίθεση με τις εκθέσεις του Μπάουι ή των Stones, το «Retrospectrum» είναι «κατά 90% το ταξίδι της εικαστικής τέχνης του Ντίλαν παρά για εκείνον ως ερμηνευτή», παρατηρεί ο Μπέιτελ.
Με παρορμητικότητα και ανυπομονησία, ο εμβληματικός καλλιτέχνης απεικονίζει εντυπωσιακά την αμερικανική ζωή: Από σιδηροδρόμους και άδεια τοπία, μέχρι καφέ σε μοτέλ και πινακίδες δρόμων, η έκθεση είναι ένα εικονογραφημένο βιβλίο της Americana μέσα στις δεκαετίες.
Καθώς τελειώνει η περιήγησή του στην έκθεση, ο Χολ κάνει μια τελευταία ερώτηση στη διευθύντρια του μουσείου: Αν ο Ντίλαν δεν ήταν ο διάσημος μουσικός που είναι, η τέχνη του θα δικαιολογούσε μια δική του έκθεση; Καλλιτεχνικά μιλώντας, θα μπορούσαν αυτά τα σχεδόν 200 έργα να σταθούν από μόνα τους;
«Είναι σχεδόν αδύνατο να απαντηθεί αυτή η ερώτηση», λέει η Πομερόι, «ο λόγος που υπάρχει αυτή η έκθεση είναι επειδή πρόκειται για έναν τρομερό καλλιτέχνη και θέλουμε να δούμε κάποιον που είναι παγκόσμιο σύμβολο στο σύνολό του. Έτσι δεν θα εξελισσόταν ποτέ με αυτόν τον τρόπο. Η ερώτηση είναι σαν ταυτολογία. Ξέρω όμως ότι δεν θα είστε ο πρώτος που θα ρωτήσει».
Ωστόσο, έχοντας δει την έκθεση, ο Τζέιμς Χολ γράφει στην Telegraph ότι στέκεται εύκολα από μόνη της. Το πάει μάλιστα ακόμα παραπέρα. Είναι ένα συναρπαστικό σύνολο έργων, ιδιαίτερα οι πρόσφατοι πίνακες του καλλιτέχνη. «Κάποια μέρα, όλα θα είναι διαφορετικά / Οταν ζωγραφίζω το αριστούργημα μου», τραγούδησε ο Ντίλαν το 1971. Και μάλλον το έκανε σαράντα χρόνια αργότερα.