Πριν συναντηθούν το 1935, εκείνος ήταν διάσημος ζωγράφος αλλά κι εκείνη ήταν ήδη γνωστή στη Γαλλία για το φωτογραφικό της έργο. Και τώρα μια έκθεση στην Tate Modern φωτίζει τη ζωή της Ντόρα Μάαρ και το έργο της, στο οποίο δεν έχει δοθεί η πρέπουσα σημασία, εξαιτίας της ερωτικής σχέσης της με τον Πάμπλο Πικάσο.
Το 1935, η Ενριέτ Τεοντόρα Μάρκοβιτς, όπως ήταν ολόκληρο το όνομα της Ντόρα Μάαρ, ήταν φωτογράφος σε μια ταινία που γυριζόταν στα στούντιο Billancourt στα περίχωρα του Παρισιού. Εκείνη την εποχή, γνώρισε και τον κατά 26 χρόνια μεγαλύτερό της Πάμπλο Πικάσο, ο οποίος ήταν ήδη ένας αναγνωρισμένος καλλιτέχνης παγκοσμίου φήμης.
Η Μάαρ έγινε η ερωμένη του και, σύμφωνα με κάποιους, ίσως η πιο σημαντική από τις μούσες του. Τα επόμενα οκτώ χρόνια οι ζωές τους συνδέθηκαν στενά, αν και ο Πικάσο συνέχισε την σχέση που είχε ήδη με την Μαρί Τερέζ Βαλτέρ, μητέρα της Παλόμα Πικάσο.
Αυτά τα λίγα και βασικά είναι συχνά τα μοναδικά στοιχεία, που ακόμη και οι εραστές της τέχνης γνωρίζουν για την Ντόρα Μάαρ, η οποία πέθανε το 1997 σε ηλικία 89 ετών. Στη ζωή του Πικάσο, βέβαια, υπήρξαν πολλές γυναίκες, αλλά αναμφισβήτητα η Μάαρ ήταν μία από εκείνες που σήμαιναν πολλά για τον ζωγράφο.
Με τα χρόνια η φήμη της Μάαρ μεγαλώνει, γράφει το BBC. Μια έκθεση παρόμοια με αυτή της Tate Modern έχει ήδη παρουσιαστεί στο Κέντρο Πομπιντού στο Παρίσι, και την ερχόμενη χρονιά θα ταξιδέψει στο Λος Άντζελες.
Ως φωτογράφος και ζωγράφος και εκείνη αξίζει επιτέλους να βγει από τη σκιά του Πικάσο, έτσι δεν είναι; Θα μπορούσε άραγε η τωρινή αναγνώρισή της, να αντισταθμίσει την αδιαφορία τόσων δεκαετιών για το ταλέντο και το έργο της;
Η καθηγήτρια Μέρι Αν Κόους, η οποία πριν από 20 χρόνια -δηλαδή προτού αναβιώσει η φήμη της- έγραψε ένα βιβλίο για την Μάαρ, θεωρεί ότι είχε «αξιοσημείωτο ταλέντο».
«Ένα μεγάλο μέρος της πρώιμης δουλειάς της στη Γαλλία ήταν φωτογραφίσεις μόδας, αλλά οι δικές της φωτογραφίες δεν μοιάζουν με κανενός άλλου… οι καλύτερες φωτογραφίες της είναι πολύ εκφραστικές», λέει η Κόους, «Τα κοντράστ της είναι συχνά πολύ ιδιόμορφα, ήταν ο τρόπος της να χρησιμοποιεί το φως και το σκοτάδι… Αρκεί να δεις ένα δείγμα της δουλειάς της Ντόρα Μάαρ και πάντα θα αναγνωρίζεις το έργο της, οι εικόνες της θα σου μιλήσουν. Οι αναλογίες στις φωτογραφίες της μπορεί να είναι παράξενες, αλλά η δουλειά της έχει πάντα κάτι να πει και έχει αντίκτυπο».
«Κάποιες από τις φωτογραφίες της μπορεί να είναι σκοτεινές και να βγάζουν μια αίσθηση μοιραία, ενώ άλλες είναι απίστευτα αστείες. Οι φωτογραφίσεις μόδας, όμως, ήταν μόνο ένα κομμάτι της δουλειάς της. Η Ντόρα Μάαρ πήγε στη Βαρκελώνη και φωτογράφισε ανθρώπους σε απελπιστικές συνθήκες, που λιμοκτονούσαν. Μεγάλο μέρος αυτού του έργου έχει αγνοηθεί επειδή οι άνθρωποι την βλέπουν στο πλαίσιο της σχέσης που έκανε αργότερα με τον Πικάσο», λέει η Κόους.
Στην έκθεση της Tate Modern παρουσιάζονται τώρα περισσότερες από 250 φωτογραφίες της Ντόρα Μάαρ. Η Εμα Λιούις, συν-επιμελήτρια της έκθεσης, λέει ότι θαυμάζει τη «σκοτεινή γοητεία» του έργου της, προσθέτει,όμως, επίσης ότι «υπάρχει και ένα παιχνιδιάρικο στοιχείο, ένα πραγματικά ανατρεπτικό πνεύμα».
Η Μάαρ φωτογράφησε επίσης μερικούς από τους 30.000 κατοίκους της «la zone» – της κυκλικής λωρίδας μη αναπτυγμένης γης γύρω από το Παρίσι όπου δημιουργήθηκε μια θλιβερή παραγκούπολη. Στην έκθεση της Tate Modern παρουσιάζονται εντυπωσιακά δείγματα όλων αυτών των στοιχείων της πρώιμης καριέρας της.
Η Λιούις λέει ότι την δεκαετία του 1930 τα εικονογραφημένα εβδομαδιαία και μηνιαία περιοδικά ήταν στην ακμή τους, πράγμα που «παρείχε στη Ντόρα ένα μέσο να ζει και να δείξει πόσο ταλαντούχος ήταν».
«Της επέτρεψε να παίξει με avant garde και πειραματικές εικόνες, ασχολήθηκε με τον σουρεαλισμό, αλλά νομίζω ότι ήταν πολύ δύσκολο για μια γυναίκα να εισχωρήσει στη συγκεκριμένη ομάδα καλλιτεχνών», υποστηρίζει η Λιούις.
Η εμπορική δουλειά της Ντόρα Μάαρ παρουσιάστηκε σε μεγάλα γαλλικά περιοδικά της εποχής όπως το Rester Jeune, ενώ επίσης κυκλοφόρησε σε διάφορα περιοδικά τέχνης και σε ερωτικές επιθεωρήσεις.
Σε γενικές γραμμές, εκείνη την εποχή φωτογραφία-ντοκουμέντο μπορούσε να δει κανείς μόνο σε εκθέσεις και όχι σε έντυπα. Αλλά όντας αριστερή (είχε σχέσεις με την Association des Écrivains et Artistes Révolutionnaires), την περίοδο της Μεγάλης Υφεσης, η φωτογραφία-ντοκουμέντο για τη δεινή κατάσταση των φτωχών ήταν πολύ σημαντική για την Ντόρα Μάαρ.
Η έκθεση της Tate Modern δεν θα μπορούσε φυσικά να αγνοήσει τη σχέση της με τον Πάμπλο Πικάσο, αλλά την βλέπει απλά ως ένα κομμάτι της ζωής της. Ως φωτογράφος η Μάαρ κατέγραψε τον ζωγράφο το 1937 ενώ δούλευε το πιο διάσημο έργο του, τη Γκερνίκα. Οι επισκέπτες της Tate, εξάλλου, μπορούν να δουν μερικά από τα έργα του Πικάσο, τα οποία ο καλλιτέχνης εμπνεύστηκε από την Ντόρα Μάαρ, τα χρόνια που ήταν μαζί, μεταξύ άλλων και τη «Γυναίκα που Κλαίει» (επίσης του 1937).
Κάποιοι περιγράφουν τον πίνακα αυτό ως πορτρέτο της Μάαρ, αλλά εκείνη έλεγε πάντα ότι ποτέ δεν είχε ποζάρει ως μοντέλο του Πικάσο για κανένα πίνακα. Παραδέχτηκε, όμως, ότι ο ζωγράφος χρησιμοποίησε στοιχεία της εμφάνισής της.
Η Κόους υποστηρίζει ότι η Μάαρ ήταν η πιο διανοούμενη από τις μούσες του Πικάσο: «Μιλούσε ισπανικά, πράγμα που σημαίνει ότι μπορούσαν να κάνουν πραγματικές συζητήσεις για τα βίαια γεγονότα της δεκαετίας του 1930. Ήταν όμορφη, αλλά νομίζω ότι αυτό που τον τράβηξε ήταν ο ερωτισμός της», λέει η αγγλίδα καθηγήτρια.
Το 1942 η παθιασμένη σχέση τους άρχισε να ξεθωριάζει και η Μάαρ πήγε να ζήσει στη Μενέρμπ της Προβηγκίας. Αποδέχτηκε άραγε ότι καμία γυναίκα δεν θα μπορούσε να έχει τον Πικάσο;
«Δεν νομίζω ότι ήταν μια γυναίκα που θα μπορούσε να αποδεχτεί οτιδήποτε», λέει η Κόου, «Όταν όλα τελείωσαν ούρλιαζε με πάθος και μανία. Αλλά όταν εγκαταστάθηκε στον Νότο ανέπτυξε τις δικές της δεξιότητες ως ζωγράφος, κάτι που αγνοήθηκε όταν έγραφαν γι’ αυτήν. Οι πίνακές της εκείνης της περιόδου μπορεί να είναι αξιοσημείωτοι αλλά κάποιες φωτογραφίες της είναι απίστευτες».
Δεν χρειάζεται, λοιπόν, να προσπαθήσουμε να βγάλουμε τον Πάμπλο Πικάσο από τη ζωή της. Η Ντόρα Μάαρ έχει κι άλλα πράγματα να μας πει με ή χωρίς τον μεγάλο ισπανό ζωγράφο.