Μια Υδρία από το Βρετανικό Μουσείο, έργο του Ζωγράφου του Μειδία, επέστρεψε μετά από 250 χρόνια στην Ελλάδα και εκτίθεται στο Μουσείο της Ακρόπολης μαζί άλλα πολλά έργα, που ήρθαν από διάφορα μουσεία του κόσμου και συνθέτουν την εκπληκτική περιοδική έκθεση «ΝοΗΜΑΤΑ. “Προσωποποιήσεις και Αλληγορίες από την αρχαιότητα έως σήμερα”», η οποία θα εγκαινιαστεί επίσημα στις 7 Δεκεμβρίου παρουσία της προέδρου της Δημοκρατίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου και θα διαρκέσει μέχρι τις 14 Απριλίου 2024.
Η Ζήλεια, ο Φθόνος, η Διαβολή, η Συκοφαντία, ανθρώπινα πάθη και συναισθήματα, κι ακόμα ο Έρωτας, ο Πόθος, ο Ίμερος, ο Ύπνος, το Όνειρο και ο Θάνατος, προσωποποιούνται στη νέα έκθεση του Μουσείου της Ακρόπολης ενώ οι επισκέπτες βλέπουν ακόμα ουράνια σώματα, ηπείρους, νησιά, βουνά και ποτάμια αλλά και θεσμούς, πόλεις, το δίκαιο και το άδικο, τη Δίκη και την Αδικία, προσωποποιημένες έννοιες και νοήματα με ανθρώπινη ή ζωική μορφή και ιστορίες αλληγορικές.
Πρόκειται για μια μοναδική Τετραλογία, όπου το «ΝοΗΜΑ» γίνεται «ΝΗΜΑ» και περιλαμβάνει έργα ποικίλα, αγάλματα, ανάγλυφα και αγγεία, νομίσματα, κοσμήματα και εικόνες και πίνακες ζωγραφικής, ενώνοντας για πρώτη φορά την Αρχαιότητα με το Βυζάντιο, με την Αναγέννηση και τη Νεότερη Τέχνη.
Διαχρονικές Προσωποποιήσεις και Αλληγορίες
«Δημιουργώντας μια Εκθεση έχω πάντοτε κατά νου τη ρήση του Ιταλού φιλοσόφου και ιστορικού Πιέρ Τζοβάνι Γκούτσο ότι μια Εκθεση για να δοθεί στο κοινό πρέπει να στηρίζεται στην επιστημονική της τεκμηρίωση, χωρίς την οποία δεν είναι παρά ένα κουλτουροκοσμικό γεγονός, πολλές φορές και αγοραίο», δήλωσε στη συνέντευξη Τύπου ο καθηγητής Νικόλαος Σταμπολίδης, γενικός διευθυντής του Μουσείου της Ακρόπολης και επιμελητής της έκθεσης, την ιδέα της οποίας δουλεύει εδώ και «50 χρόνια περίπου. Αλλά η μεγάλη εργασία έγινε τα τελευταία δύο χρόνια», όπως είπε αργότερα με αφορμή ερώτηση δημοσιογράφου. Και πρόσθεσε: «Η πρώτη φορά που άκουσα για τις προσωποποιήσεις ήταν από τους δασκάλους μου, Γιώργο Δεσπίνη και Μανόλη Ανδρόνικο. Και το έδεσα στο μυαλό μου και ήθελα να βρω μια ευκαιρία να την κάνω. Σε αυτές βέβαια τις ευκαιρίες προστίθεντο και άλλα στρώματα γνώσης κάθε φορά˙ και τώρα είπα ότι είναι καιρός να γίνει».
Η παρούσα Εκθεση επιλέχθηκε κυρίως για τη δυσκολία της να μεταφέρει στην αίθουσα των περιοδικών Εκθέσεων του Μουσείου Ακρόπολης όχι απλά έναν Διάλογο μεταξύ δύο διαφορετικών εποχών δημιουργίας αλλά μια Τετραλογία, που θα παρουσίαζε μαζί τέσσερεις διαφορετικές περιόδους της Τέχνης: Αρχαιότητα, Βυζάντιο, Αναγέννηση και Νεότερη Τέχνη. «Πώς δηλαδή η ελληνική αρχαιότητα συλλαμβάνει, σχεδιάζει και αποδίδει μιαν ιδέα και πώς αυτή στη συνέχεια περνάει και διατρέχει τις μετέπειτα περιόδους που προανέφερα», πρόσθεσε ο κ. Σταμπολίδης.
Εξήγησε ακόμα ότι «Ο μονολεκτικός τίτλος της ΝοΗΜΑΤΑ, με κεφαλαία τα έξι από τα εφτά γράμματά της και μικρογράμματο το δεύτερο, είναι αυτός που παραπέμπει στα νοήματα της θεματικής της πλοκής καθώς οι προσωποποιήσεις, οι συμβολισμοί και οι αλληγορίες είναι καθοριστικές σταθερές που διατρέχουν την Έκθεση ως διαχρονικά νήματα. Χαρακτηριστικά ανθρωποκεντρικός ο ελληνικός πολιτισμός δεν αποδίδει μόνον τους θεούς του κατ’ εικόνα και ομοίωση των ανθρώπων αλλά προσωποποιεί και την ίδια τη φύση, τον χρόνο, τις έννοιες, τις ιδέες και τους θεσμούς, τον ψυχισμό του, τα συναισθήματα και τις τέχνες», είπε.
Ο καθηγητής κλασικής Αρχαιολογίας και διευθυντής του Μουσείου της Ακρόπολης τόνισε ακόμη ότι «Η Εκθεση αυτή θα πρέπει να εκληφθεί ως παράδειγμα, καθώς θα ήταν αδύνατο να μεταφερθούν και να εκτεθούν όλα εκείνα τα έργα, που θα επιθυμούσα να εκπροσωπήσουν τις ενότητές της. Θα ήταν δηλαδή αδύνατη μια μαξιμαλιστική πραγματοποίηση με συμμετοχή εκατοντάδων έργων. Τους λόγους του ανέφικτου της επιθυμίας αυτής γνωρίζουν πολύ καλά όσοι ακόμα στις μέρες μας υιοθετούν τον “βιωματικό” τρόπο να βλέπουν τα έργα από κοντά στην εκάστοτε σύνθεση και συνάφειά τους και όχι να τα κοιτάζουν απλώς στην οθόνη του ipad, του laptop ή του υπολογιστή τους, χάνοντας την αίσθηση του τρισδιάστατου, των όψεων και των συνδυασμών, που οι ίδιοι θα ήθελαν να ακολουθήσουν στην πραγματική περιήγησή τους».
Πανδαισία μορφών, χρωμάτων και υλικών
Εκτίθενται συνολικά 165 έργα, μικρού, μεσαίου και μεγάλου μεγέθους από διαφορετικά υλικά -μάρμαρο, πηλό, μέταλλο, καμβά και χρώμα- και εποχές: νομίσματα, κεραμικά και πήλινα όστρακα, αγγεία, ανάγλυφα, αγάλματα, χειρόγραφα και βιβλία, τοιχογραφίες και πίνακες ζωγραφικής, τα περισσότερα από τα οποία είναι δάνεια ξένων μουσείων.
Η έκθεση υποδέχεται τον επισκέπτη με τον «Κρόνο-Χρόνο»: τον «Κρόνο που καταβροχθίζει τον γιο του», του περίφημου φλαμανδού ζωγράφου Πέτερ Πολ Ρούμπενς, δάνειο του Μουσείου Πράδο της Μαδρίτης -μία σκηνή η οποία μπορεί να αντιπροσωπεύει πολλά, από «την ενδοοικογενειακή βία ή ένα παρελθόν που τρώει το παρόν και το μέλλον»- και στο πλάι του ένα πορσελάνινο γλυπτό του εργαστηρίου Meissen με τη φιγούρα του γέρου Χρόνου.
Ξεχωρίζουν, επίσης η «Φλώρα», τμήμα τοιχογραφίας με προσωποποίηση της Ανοιξης (Α’ μισό 1ου αι. μ.Χ.) από το Museo Archeologico Nazionale di Napoli, η προσωποποιημένη Ζωγραφική του Bourdon από ιδιωτική Συλλογή της Ρώμης, το χάλκινο αγαλμάτιο του «Υπνου» από το Kunsthistorisches Museum της Βιέννης, «ο Ερως και η Ψυχή» (1589), του Γιάποκο Τζούκι από τη Galleria Borghese, το «Αγαλμα του Πόθου» (330 μΧ) από τα Musei Capitolini της Ρώμης, «Η Τύχη της Αντιοχείας» (300 π.Χ.), Musei Vaticani, η «Αλληγορία της Συκοφαντίας» (1530) του Σάντρο Μποτιτσέλι από την Galleria Colonna στη Ρώμη.
Από το Βρετανικό Μουσείο στο Μουσείο της Ακρόπολης
Μεταξύ των εκθεμάτων περιλαμβάνονται οκτώ αγγεία από το Βρετανικό Μουσείο, ένα από τα οποία και η μελανόμορφη και ερυθρόμορφη υδρία του «Μειδία», με 27 μορφές, τα ονόματά τους και την υπογραφή του κεραμέα ΜΕΙΔΙΑΣ ΕΠΙΟΗΣΕΝ στον «ώμο» του αγγείου (420-410 π.Χ.), το οποίο για πρώτη φορά «ταξιδεύει» εκτός Βρετανικού Μουσείου.
Οπως τόνισε ο κ. Σταμπολίδης, για το συγκεκριμένο «επέμενα να έρθει όχι μόνο για τις προσωποποιήσεις του, αλλά κυρίως γιατί έχει τις αναλογίες σε ύψος και πλάτος με τις υδρίες από τη βόρεια ζωφόρο του Παρθενώνα με τους υδριαφόρους. Τέτοια αγγεία, κατά τη γνώμη μου, δεν είναι αγγεία καθημερινής χρήσης. Είναι αγγεία που χρησιμοποιούνταν στην τελετουργία των γενεθλίων της θεάς Αθηνάς. Οι υδριαφόροι, δηλαδή, έφερναν τέτοιου είδους αγγεία πάνω στους ώμους τους για να τελέσουν όλες τις τελετουργίες και τις θυσίες κατά τη διάρκεια των εορταστικών γενεθλίων και της Πομπής των Παναθηναίων στην Ακρόπολη», είπε ο καθηγητής αναφερόμενος στη σχετική έρευνα που αναμένεται να ανακοινωθεί σύντομα σε επιστημονικό συνέδριο.
Με αφορμή, μάλιστα, τα αγγεία από το Βρετανικό Μουσείο και το τι μπορεί να σημαίνει ο δανεισμός τους σε σχέση με τα Γλυπτά του Παρθενώνα απαντώντας σε ερωτήσεις των δημοσιογράφων, ο κ. Σταμπολίδης, ξεκαθάρισε, μεταξύ άλλων, τα εξής: «Εμείς θέλουμε τον αρχιτεκτονικό γλυπτό διάκοσμο του Παρθενώνα, ενωμένο για πάντα. Οπως έγινε με το θραύσμα Fagan και τα τρία θραύσματα από το Βατικανό, που ήρθαν και έμειναν εδώ, χωρίς ανταλλάγματα. Θέλουμε τα Γλυπτά να επιστρέψουν εδώ για πάντα. Όχι για την περηφάνια και την ταυτότητά μας˙ η ταυτότητά μας βρίσκεται εδώ, στον Βράχο πάνω που στέκει ακόμα ο Παρθενώνας. Εμείς θέλουμε να έρθουν εδώ, όχι μόνοι μας, όλος ο πλανήτης το θέλει. Ο δυτικός πολιτισμός το θέλει. Να είναι η επιστροφή και η επανένωση αυτή ένας τρόπος για να δούμε τον κόσμο μας, τον σημερινό του 21ου αιώνα, ενωμένο κάτω από το σύμβολό του που είναι ο Παρθενώνας», τόνισε ο κ. Σταμπολίδης.
Εμβληματικά είναι εξάλλου τα εκθέματα, που προέρχονται από ελληνικά μουσεία και ιδιωτικές συλλογές όπως τα περίφημα έργα των Γιάννη Τσαρούχη, Νικολάου Γύζη, Χρήστου Μποκόρου, Ιωάννη Κόσσου και Θεόδωρου Βρυζάκη, καθώς και μοναδικές αρχαιότητες, όπως η «Σανδαλίζουσα», 420 – 410 π.Χ., από το Μουσείο Ακρόπολης, το κεφάλι με κράνος από άγαλμα της θεάς Ρώμης (προσωποποίηση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας), 130-140 μ.Χ. από το Αρχαιολογικό Μουσείο Αρχαίας Σικυώνας και η «Εικόνα αλληγορία της Θείας Μετάληψης» του 18ου αιώνα, έργο του Κωνσταντίνου Κονταρίνη από το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο τα «Ψηφιδωτά της Θάλασσας και του Ωκεανού» από το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, η «Αλληγορία της θείας Μετάληψης» από το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, οι «Ωρες Εποχές» από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, μαζί με τις «Εποχές» του Γιάννη Τσαρούχη από ιδιωτική Συλλογή, κ.ά.
«Ουσιαστικά ένα παλίμψηστο υλικών και έργων διαφορετικών συντίθεται εδώ για να φανεί έστω και αμυδρά η διείσδυση των προσωποποιήσεων και των αλληγοριών όχι μόνο στις μεγάλες αλλά και στις διακοσμητικές τέχνες. Πρόκειται ουσιαστικά για έργα, όχι εική και ως έτυχε, αλλά για έργα επιλεγμένα που ανταποκρίνονται λιγότερο ή περισσότερο αριθμητικά στους λόγους που εξηγήσαμε παραπάνω», υπογράμμισε στην ομιλία του ο γενικός διευθυντής του Μουσείου της Ακρόπολης.
Η Εκθεση «ΝοΗΜΑΤΑ. “Προσωποποιήσεις και Αλληγορίες από την αρχαιότητα έως σήμερα”» χωρίζεται σε έξι ενότητες: Χρόνος, Φύση, Θεότητες, Ανθρωπος και Ανθρώπινη Φύση, Θεσμοί και Αλληγορίες αλληλοσυμπλέκονται με Επίλογο τη χάλκινη Χίμαιρα του 400 π.Χ. από το Αρχαιολογικό Μουσείο Φλωρεντίας. «Μια Εκθεση, μια Χίμαιρα, όπως όλα τα ανθρώπινα». Κάθε μία από αυτές έχει μία ή περισσότερες υποενότητες, «αναλόγως του αριθμού των έργων που κατορθώσαμε να συγκεντρώσουμε για το τετράμηνο διάστημα διάρκειάς της στο Μουσείο Ακρόπολης».
Το σχήμα των Ενοτήτων στον χώρο των περιοδικών Εκθέσεων είναι «πλεκτόν». Εγινε προσπάθεια «η διαδρομή των επισκεπτών να μην είναι μόνο χρονολογική και γραμμική αλλά να υπάρχουν δίοδοι διαφυγής του ματιού και ακολουθητέας, ενδεχομένως, πορείας προς συγγενείς Ενότητες ή υποενότητες, έργο δύσκολο και πολύπλοκο που εξάντλησε συχνά τις αντοχές μας», παραδέχτηκε ο κ. Σταμπολίδης.
Ο κ. Σταμπολίδης πρόσθεσε ακόμη ότι «πάντοτε λόγοι οικονομικοί, υψηλού μεταφορικού και ασφαλιστικού κόστους σε συνδυασμό με απαγορευτικές νομοθετικές και άλλες διατάξεις και γραφειοκρατικές αγκυλώσεις καθιστούν την επιθυμητή πληρότητα δύσκαμπτη. Και μαζί με τα παραπάνω δανεισμοί έργων, των οποίων τη συμπερίληψη επιθυμείς, δεν είναι πάντοτε εφικτοί, καθώς ήδη κάποια έργα ταξιδεύουν σε άλλες Εκθέσεις κατά την ίδια –δυστυχώς– χρονική περίοδο με αυτήν της δικής μας Έκθεσης. Εξ άλλου, λόγοι συντήρησης ή μοναδικότητας, λόγοι ευθραυστότητας ή επικινδυνότητας μετακίνησης των εκθεμάτων καμιά φορά και για αρχικώς συμφωνηθέντα έργα καθιστούν αναγκαία την αντικατάστασή τους με άλλες επιλογές, για να μην μιλήσω εδώ για την απογοήτευση της τελευταίας στιγμής, όταν ένα έργο, που έχει σχεδιαστεί να ταξιδέψει δεν βρίσκει τελικά τον προορισμό του για κάποιον άλλον, εκτός των ανωτέρω λόγων».
Κλείνοντας την ομιλία του ο γενικός διευθυντής του Μουσείου της Ακρόπολης εξέφρασε τις θερμές ευχαριστίες του στην ομάδα εργασίας, αρχαιολόγους, συντηρητές, αρχιτέκτονες, ειδικούς συνεργάτες, τα ονόματα των οποίων αναφέρονται στον Κατάλογο που συνοδεύει την Εκθεση. Ευχαρίστησε επίσης θερμά τα Μουσεία και τα Ιδρύματα της Ελλάδας και του εξωτερικού, καθώς και τους ιδιώτες, που δάνεισαν τα έργα τους για την όσον το δυνατόν πληρέστερη δημιουργία της Έκθεσης, αλλά και τους συγγραφείς των κειμένων που περιλαμβάνονται στον Κατάλογο της Έκθεσης˙ το υπουργείο Πολιτισμού, τα μέλη του ΚΑΣ και όλο το προσωπικό του Μουσείου Ακρόπολης και βέβαια τους χορηγούς που συνέβαλαν στην πραγματοποίηση μιας τόσο σύνθετης Έκθεσης.
Δεν παρέλειψε τέλος να υπογραμμίσει ότι «η Εκθεση αυτή αποτελεί μια ακόμα συμβολή στην ανάπτυξη του χειμερινού τουρισμού στην ελληνική πρωτεύουσα, στην Αθήνα μας, όπως γίνεται και σε άλλες πρωτεύουσες της Ευρώπης, το Παρίσι, το Λονδίνο, τη Ρώμη, όπου μεγάλα πολιτιστικά γεγονότα αποτελούν ευκαιρίες απόδρασης τριημέρου Π-Σ-Κ και ενίσχυση όχι μόνον της οικονομίας αλλά και της φήμης της χώρας ως χειμερινού πολιτιστικού προορισμού. Και το εμβληματικό Μουσείο της Αθήνας, το Μουσείο της Ακρόπολης δρα δυναμικά προς αυτήν την κατεύθυνση», τόνισε ο κ. Σταμπολίδης.