Από τη Μπελ Επόκ, την περίοδο της ευρωπαϊκής ιστορίας από το 1871 έως την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου το 1914, που χαρακτηρίστηκε «όμορφη» για το αισιόδοξο πνεύμα της, μέχρι την ξέφρενη δεκαετία του 1920 («les années folles»), το Παρίσι ήταν ένας μαγνήτης που τράβηξε, περισσότερο από ποτέ άλλοτε, τους σημαντικότερους καλλιτέχνες και συγγραφείς από όλο τον κόσμο, δίνοντάς τους την ελευθερία να σπάσουν τα όρια της ζωγραφικής, της γλυπτικής, της όπερας, του μπαλέτου και της φωτογραφίας. Γοητευμένοι, ο Ερνεστ Χέμινγουεϊ από τις ΗΠΑ, ο Μαρκ Σαγκάλ από την Λευκορωσία, ο Πάμπλο Πικάσο από την Ισπανία, ο Αμεντέο Μοντιλιάνι από την Ιταλία έρχονται να ζήσουν στην Πόλη του Φωτός, την πρωτεύουσα της καινοτομίας, της τεράστιας πολιτιστικής επιρροής αλλά και των σκανδάλων.
Και τώρα μια έκθεση, με τίτλο «Le Paris de la Modernité (1905-1925)», η οποία θα διαρκέσει μέχρι τις 14 Απριλίου 2024 στο μουσείο Πετί Παλέ, φωτίζει ακριβώς αυτή την εξαιρετικά σημαντική περίοδο της παρισινής νεωτερικότητας. Μέσα από τη μόδα, τον κινηματογράφο, τη φωτογραφία, τη ζωγραφική, τη γλυπτική, την υψηλή ραπτική, αλλά και τον χορό, το design, την αρχιτεκτονική και τη βιομηχανία, η έκθεση ζωντανεύει την τρελή δημιουργικότητα των ετών 1905-1925.
Εκτίθενται σχεδόν 400 έργα, των Ρομπέρ Ντελονέ, Σόνια Ντελονέ, Μαρσέλ Ντισάν, Μαρί Λορενσίν, Φερνάν Λεζέρ, Ταμάρα ντε Λεμπίκα, Αμεντέο Μοντιλιάνι, Σανά Ορλόφ, Αμεντέο Μοντιλιάνι, Πάμπλο Πικάσο, Μαρί Βασίλιεφ, Μαρί Βορόμπιεφ (στην οποία ο Μαξίμ Γκόρκι έδωσε το ψευδώνυμο Μαρέβνα) και πολλών άλλων. Ακόμη, εικονογραφώντας την κοινωνική αλλαγή στο Παρίσι εκείνης της εποχής, η έκθεση παρουσιάζει τουαλέτες του Πολ Πουαρέ και της Ζαν Λανβέν, κοσμήματα Cartier, ένα ξύλινο αεροπλάνο Deperdussin του 1911, από το Μουσείο Αεροπορίας και Διαστήματος στον παλιό αεροσταθμό Le Bourget, ακόμη και ένα αυτοκίνητο, δανεισμένο από το Εθνικό Μουσείο Αυτοκινήτου στην πόλη Μιλούζ, που κατασκευάστηκε από την Peugeot το 1913 με τελική ταχύτητα περίπου 65 χλμ. /ώρα, αλλά και άγριες φωτογραφίες που τραβήχτηκαν από στρατιώτες στα χαρακώματα στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ωστόσο, μια έκθεση για αυτή την τόσο αξιοσημείωτη περίοδο είναι επίσης μια σιωπηρή υπενθύμιση του τι έχασε το Παρίσι από τότε μέχρι σήμερα, γράφει στους Times του Λονδίνου ο Ανταμ Σέιτζ, ανταποκριτής της βρετανικής εφημερίδας, υπογραμμίζοντας ότι αν η Πόλη του Φωτός ήταν το κέντρο του κόσμου πριν από 100 χρόνια, αυτό δεν ισχύει πλέον σήμερα.
«Εκείνες τις μέρες, αν ήθελες να γίνεις γνωστός ερχόσουν στο Παρίσι», δήλωσε η επιμελήτρια της έκθεσης Ζιλιέτ Σανζέρ, προσθέτοντας ότι «Οι καλλιτέχνες που έφτασαν στο Παρίσι απελευθερώθηκαν από τα δεσμά τους». Πολλά από τα καλλιτεχνικά κινήματα, όπως ο Φωβισμός του Ανρί Ματίς ή ο Κυβισμός του Πάμπλο Πικάσο, που διαμόρφωσαν τον 20ο αιώνα, γεννήθηκαν στη γαλλική πρωτεύουσα εκείνη την περίοδο.
Η έκθεση δείχνει πώς το πνεύμα της καινοτομίας εξαπλώθηκε προς τα έξω. Ο μόδιστρος Πολ Πουαρέ, για παράδειγμα, άρχισε να φτιάχνει ρούχα χωρίς κορσέδες, όπως το «Robe Bonheur» («Το Φόρεμα της Ευτυχίας») του 1912. Ηταν μια επανάσταση για τις γυναίκες, αν και όχι η μοναδική αυτή την εποχή. «Υπήρχε μια ελευθερία στη συμπεριφορά, με γυναίκες που δεν δίσταζαν να δείξουν την ομοφυλοφιλία ή την αμφιφυλοφιλία τους», είπε η Σανζέρ, παραπέμποντας στο έργο της Πολωνής Ταμάρα ντε Λεμπίκα «Les Deux Amies» («Οι δύο φίλες», 1923).
Στην κλασική μουσική και τον χορό έγιναν, επίσης, αναταράξεις, με αποτέλεσμα τα παραδοσιακά κοστούμια και οι προσεγγίσεις να αντικατασταθούν από εκκεντρικές φορεσιές και πρωτοποριακή μουσική. Πάρτε, για παράδειγμα, την «Ιεροτελεστία της Ανοιξης», το επαναστατικό χορόδραμα του μεγάλου ρώσου συνθέτη Ιγκόρ Στραβίσνκι, ίσως το πιο αμφιλεγόμενο έργο στην ιστορία της μουσικής.
Δημιουργήθηκε για τα Ρώσικα Μπαλέτα του Σεργκέι Ντιαγκίλεφ, και τα κουστούμια σχεδιάστηκαν από τον ρώσο ζωγράφο Νίκολας Ρόεριχ. Η πρεμιέρα της «Ιεροτελεστίας» στις 29 Μαΐου του 1913 στο Μέγαρο των Ηλυσίων θεωρήθηκε σκανδαλώδης και προκάλεσε μεγάλο σάλο. Το παρισινό κοινό σοκαρίστηκε τρομερά από την επαναστατική μουσική σύνθεση του Στραβίνσκι και ακόμη περισσότερο από την πρωτοποριακή χορογραφία του ρώσου χορευτή και χορογράφου Βασλάφ Νιζίνσκι, ο οποίος ήταν εκπληκτικά ερωτικός στη σκηνή, σύμφωνα με την Σανζέρ.
«Νομίζω ότι η ελευθερία ήταν αυτό που έκανε το Παρίσι τόσο δυνατό καλλιτεχνικό μαγνήτη», δήλωσε η διευθύντρια του μουσείου Ανίκ Λεμουάν, εξηγώντας ότι οι καλλιτέχνες ένιωθαν ικανοί να εξερευνήσουν νέες κουλτούρες και ήθη, αλλά και να κάνουν πάρτι και να πίνουν, με τρόπους που ήταν απαγορευμένοι, για παράδειγμα, στις ΗΠΑ.
«Κοιτάζοντας πίσω, ήταν ένα μάθημα», είπε η Λεμουάν, αντιπαραβάλλοντας τις καλλιτεχνικές και κοινωνικές ελευθερίες των αρχών του 20ού αιώνα με τον συντηρητισμό του 21ου.
Η αλλαγή είναι ορατή σήμερα στο Παρίσι, υπογραμμίζει ο Ανταμ Σέιτζ στους Times του Λονδίνου. Η Μονμάρτρη, η συνοικία των καλλιτεχνών, στον βορά της πόλης, όπου εγκαταστάθηκε ο Πικάσο όταν έφτασε στο Παρίσι από την Ισπανία, είναι τώρα γεμάτη τουρίστες και κτηματομεσίτες, που διαφημίζουν σπίτια πολλών εκατομμυρίων ευρώ. Και το Μονπαρνάς, στον νότο, που ήταν «το σταυροδρόμι του κόσμου» στις αρχές του 20ου αιώνα, σύμφωνα με την Σανζέρ, δεν έχει κάτι πιο συναρπαστικό να προσφέρει από ένα -σε μεγάλο βαθμό εγκαταλελειμμένο- εμπορικό κέντρο, μια σειρά από κοινά –για να μην πούμε ξεπεσμένα- εστιατόρια και μερικούς κινηματογράφους.