«Mountain», ή, τι μας τραβάει στις βουνοκορφές;

Τι είναι εκείνο που μας γοητεύει, μας ελκύει στα – απάτητα ή μη – ύψη; Δεν ξέρω για σας. Όμως: «Υπάρχει μια αδήριτη ανθρώπινη ανάγκη. Να σπρώχνουμε τα όριά μας παραπέρα, όλο και παραπέρα. Και αυτό πιστεύω ότι δεν το κάνουμε από κάποια διάθεση κατάκτησης, αλλά για να καταλάβουμε ουσιαστικά τους ίδιους μας τους εαυτούς», έχει την απάντηση η αυστραλή σκηνοθέτις Τζένιφερ Πίντομ. Το νέο της ντοκιμαντέρ «Mountain» είναι μάρτυρας και της άποψής της, απάντηση για εκείνο που μας ελκύει, αλλά και ερώτημα μαζί.

Και πάμε στο ζουμί τώρα. Πέρα από ερωτήσεις και απαντήσεις. Μέσα από τα μάτια της σκηνοθέτιδας που έχει κάνει τον σάλο της και έχει συλλέξει αρκετά βραβεία, παγκοσμίως, για την προηγούμενη δουλειά της «Sherpa» (2015): «Η αυτόματη ή αυθόρμητη σύγκρισή μας με τα βουνά, τις βουνοκορφές, μάς δείχνει, εν τέλει, πόσο μικροί είμαστε σε αυτό τον κόσμο. Πόσο αμελητέοι κάποτε. Είναι μια υπόμνηση ταπεινότητας».

Το παραδέχεται. Όταν άρχισε να ανεβαίνει τα βουνά – και τις Αυστραλιανές Άλπεις, που είναι και το φόντο του «Mountain» – ξεκίνησε κι εκείνη για να σπρώξει τα όριά της. Με μια διάθεση υπέρβασης. Ίσως και σε μια προσπάθεια κατανόησης εκείνου που είναι το βουνό. Κι εκείνου που μας ελκύει σε αυτό. «Κατέληξα να καταλάβω πολλά περισσότερα για τον εαυτό μου», είναι το απόσταγμα που κατέληξε να συλλέξει.

Από τη μια παραδέχεται ότι δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην θαυμάσει έστω και ελάχιστα τον επιβλητικό όγκο των βουνών. Σε άλλους προκαλούν δέος. Κάποτε, μου λέει από την άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραμμής, από το Τόκιο, όπου την πέτυχα, «πριν από χιλιάδες χρόνια φαίνεται ότι οι άνθρωποι, οι περισσότεροι έστω, τα φοβούνταν τα βουνά. Και τα απέφευγαν».

Δεν είναι αυτό το δίπολο, φόβου και θαυμασμού, που κάνει ξεχωριστό το ντοκιμαντέρ «Mountain»: αυτό δηλαδή που ενυπάρχει και το προκαλεί και η εξαιρετική φωτογραφία του μετρ (τουρκικής καταγωγής από την πλευρά του πατέρα του) Ρενάν Όζτουρκ. Ένα ακόμη σημαντικό στοιχείο κυριαρχεί, πάνω ή πέρα από το δέος: η Μουσική. Διότι ο βασικός κορμός αυτής της ταινίας είναι ο γοητευτικός ήχος της Αυστραλιανής Ορχήστρας Δωματίου ACO, υπό την μπαγκέτα του διευθυντή της Ρίτσαρντ Τονιέτι (συνθέτη, μεταξύ άλλων, και στην ταινία του Πίτερ Γουίερ, με τον Ράσελ Κρόου, «Master and Commander: Στα πέρατα του κόσμου», 2003).

Έχει μουσική το δέος; Έχει μουσική η σιωπή των βουνών ή οι ριπές του ανέμου που οργώνουν τις χιονισμένες πλαγιές; «Υπάρχει ομορφιά στη σιωπή», μου λέει η Τζένιφερ Πίντομ. «Κι εμείς δώσαμε χώρο στη σιωπή. Αφήνοντας να παίξει και να ακουστεί και το σάουντρακ που έχει στο κεφάλι του ο θεατής… Κι ας ήταν το πρωταρχικό μας σχέδιο, πριν και από την ταινία, συναυλιακό. Κάτι σαν το Koyaanisqatsi (του 1982 και του Τζόφρι Ρέτζο, με την εξαιρετική μουσική του Φίλιπ Γκλας). Δηλαδή, για να το εξηγήσω: όλα ξεκίνησαν με τον Ρίτσαρντ Τονιέτι και την Ορχήστρα ως ένα πρότζεκτ μουσικό, για αίθουσες συναυλιών. Εκείνος μου έφερε την αρχική ιδέα. Και κατέληξε στο ντοκιμαντέρ. Ξεκινήσαμε παράλληλα να «γράφουμε» το πρότζεκτ. Και αποδείχθηκε ότι είχαμε τελείως διαφορετική σχέση μέσα μας με το βουνό. Τελείως διαφορετική εικόνα.

»Εκείνος έγραψε μια μουσική σαν για ταινία τρόμου. Του έβγαινε κάτι σαν φόβος. Εγώ εστίασα στη μεγαλοσύνη και στην ομορφιά. Όταν τα βάλαμε κάτω, είδαμε τις διαφορές και γράψαμε κάτι νέο, μαζί, από την αρχή». Με έναν τρόπο, το βουνό και το δέος του, με την έννοια και του φόβου και της μεγαλοσύνης, έπαιξε ρόλο ενωτικό ανάμεσα στους δύο καλλιτέχνες. Στους τρεις, μάλλον. Γιατί θα πρέπει να προσθέσουμε εδώ τα κείμενα του συγγραφέα ταξιδιωτικών αφηγημάτων Ρόμπερτ ΜακΦάρλαν.

Εδώ θα πρέπει να προσθέσουμε ένα ακόμη ατού της ταινίας: την αφήγηση και την υποβλητική φωνή του Γουίλεμ Νταφό. Που ξεκινάει με το ίδιο το πρωταρχικό ερώτημα – και μιαν απάντηση – αυτού του κειμένου την αφήγησή του στο «Mountain»: «Όσοι θεωρούν τα βουνά σαγηνευτικά, πιστεύουν ότι αποτελούν θαύματα, αδιαμφισβήτητα. Για όσους δεν τα θεωρούν, η γοητεία των βουνών είναι σαν μια μορφή τρέλας. Ποια είναι η παράξενη δύναμη που μας τραβάει, αυτό το τραγούδι από τις Σειρήνες της βουνοκορφής; Τα βουνά είναι κάτι παραπάνω από μια πρόκληση ή ένας αντίπαλος που πρέπει να κατακτηθεί».

Κάποιοι είδαν το «Mountain» της Τζένιφερ Πίντομ σαν «διαλογισμό» με εικόνες, άλλοι σαν «πραγματεία» επί των βουνών, κάποιοι σαν «ποίηση». Ίσως κάποιοι άλλοι να σάστισαν βλέποντας έναν τρομαγμένο άνθρωπο κολλημένο με την πλάτη σε ένα βράχο, με το χάος σχεδόν κάτω από τα πόδια του. Άλλοι με τα πανοραμικά ή τα πιο κοντινά πλάνα σε ορειβάτες την ώρα που κατακτούσαν τις Αυστραλιανές Άλπεις. Και αυτό, όπως μου εξήγησε η Τζένιφερ Πίντομ, έγινε με λήψεις από μικρά ελικόπτερα που δεν «ξεσηκώνουν τον κόσμο» και δεν προκαλούν κίνδυνο να παρασυρθούν οι ορειβάτες.

Το σίγουρο είναι πως αυτή η «πραγματεία» έρχεται να προσθέσει στο παζλ των βουνοκορφών που «λύνει» η ζωή και η καριέρα της ίδιας της σκηνοθέτιδας. Η βραβευμένη της ταινία «Sherpa» (2015), υποψήφια και για βραβείο BAFTA, εστίαζε σε μια κόντρα σε υψόμετρο 6.400 μέτρων. Στο Έβερεστ. Των ευρωπαίων κυρίως ορειβατών με τους «ιθαγενείς» της φυλής Σέρπα, το 2014. Των Σέρπα που, κατ’ ουσίαν, συνήψαν ειρήνη το 1953 με τον νεοζηλανδό πρωτοπόρο σερ Έντμουντ Πάρσιβαλ Χίλαρι, ο οποίος έφτασε να πατήσει την «κορυφή του κόσμου», μαζί με τον σέρπα οδηγό του Τένσινγκ Νοργκέι. Η άνευ ορίων ορειβασία στο Έβερεστ προκάλεσε το 2014 τη μεγαλύτερη τραγωδία στην «κορυφή του κόσμου», καθώς ένας όγκος πάγου κατρακύλησε και σκότωσε 16 Σέρπα. Η ταινία της Πίντομ «Sherpa» εστίασε σε αυτό ακριβώς: στην προσπάθεια των Σέρπα να ξαναπάρουν τον έλεγχο του Έβερεστ, ή για εκείνους του Chomolungma.

Πάνω στα γραπτά του σερ Έντμουντ Χίλαρι βασίζεται και μια προσπάθεια θεατρική από πλευράς της αυστραλής σκηνοθέτιδας, που βρίσκεται εδώ και καιρό στα σκαριά. Πάλι το βουνό και το δέος του σε πρώτο πλάνο. Και η επόμενη ταινία; – την ρωτάω. «Θα είναι για την Καθολική Εκκλησία, αλλά δεν θα πω περισσότερα», έρχεται η απάντησή της στη γραμμή από το Τόκιο. Το βουνό μπορεί – για λίγο έστω – να περιμένει…