Ενα (ερωτικό) αντίο στον Σαμ Σέπαρντ

Τι είναι ψέμα, αλήθεια; «Ψέμα είναι, όταν πιστεύεις πως είναι αλήθεια. Αν ξέρεις ότι είναι ψέμα τότε παύει να είναι» λέει ο καουμπόης Έντι, ο ρεαλιστικός όσο και ποιητικός ήρωας του βραβευμένου θεατρικού «Τρελός για Έρωτα» του Σαμ Σέπαρντ. Ο Έντι, τον οποίο ενσάρκωσε ο ίδιος ο «πατέρας» του, ο Σέπαρντ το 1986, υπό τις σκηνοθετικές οδηγίες του πολύ Ρόμπερτ Άλτμαν, δίπλα στην Μέι /Κιμ Μπέισιντζερ. Δίνοντας έναν άλλον ορισμό για το ψέμα, μέσα από το στόμα ενός από τους παράξενους χαρακτήρες αυτού του υπερδημιουργικού (45 έργα έγραψε) «παιδιού» του νέου αμερικανικού θεάτρου. Χαρακτήρες «φυγάδες, απογοητευμένους, μαύρα πρόβατα της οικογένειάς τους, καουμπόηδες που παλεύουν και υποφέρουν εγκλωβισμένοι ανάμεσα στην πραγματικότητα και την ψευδαίσθηση».

Τέσσερις από αυτούς τους χαρακτήρες, ανάμεσά τους και ο Έντι και η Μέι, αναπνέουν σε μια ελληνική σκηνή (στο Θέατρο Άλμα), σαν σε ένα «αντίο» στον πλάστη τους, τον Σαμ Σέπαρντ, που έφυγε – στα 73 του – στις 27 Ιουλίου, «Διασχίζοντας τον Παράδεισο», όπως ήταν και ο τίτλος ενός από τα βιβλία του (Εκδ. Καστανιώτη). Και για τον Γιώργο Οικονόμου, που σκηνοθετεί το «Τρελός για Έρωτα», ήταν σοκ αυτό το φευγιό. Και ήρθε αφού είχε ανακοινώσει την παράσταση στο Θέατρο Άλμα. Για έναν έρωτα, όπως μου εξηγεί, «που δεν μπορεί ποτέ να φτάσει στην απόλυτη ολοκλήρωση, αφού έχει γεννηθεί ολοκληρωμένος και αυτό-καταδικασμένος. Έναν έρωτα, που προσδιορίζει απόλυτα τις ζωές αυτών των δύο ανθρώπων». Του Έντι και της Μέι, που συναντιούνται ύστερα από χρόνια στα ελάχιστα τετραγωνικά μέτρα ενός εξαθλιωμένου δωματίου μοτέλ χαμένου στην απεραντοσύνη της ερήμου Μοχάμπι. Στην… αληθινή αμερικανική Άγρια Δύση. Όπως καθορίζει, κατά το Γιώργο Οικονόμου, «και την ζωή των πέριξ τους και τους εγκλωβίζει».

Το «Τρελός για Έρωτα» (Fool For Love) ανήκει στην τριλογία της Οικογένειας του Σέπαρντ, μαζί με την «Κατάρα της Λιμοκτονούσας Τάξης», το βραβευμένο με Πούλιτζερ «Θαμμένο παιδί» και το «True West» (ή Αληθινή Δύση, αν θέλετε) και στην πενταλογία του Σέπαρντ, που συμπληρώνεται με «Το ψέμα του μυαλού», στην… θάλασσα των 45 θεατρικών έργων του, που άλλαξαν τη ματιά του νέου αμερικανικού θεάτρου.

Μιλάμε δε για έναν ηθοποιό, πέρα από συγγραφέα, που χαιρετίστηκε ως «Ο νέος Γκάρι Κούπερ», ως υποψήφιος για Όσκαρ στους «Κατάλληλους ανθρώπους» του Φίλιπ Κάουφναν το 1964 και βραβευμένος με τον Χρυσό Φοίνικα του Φεστιβάλ Καννών για το σενάριό του στο «Παρίσι – Τέξας» του Βιμ Βέντερς. Και αυτό αφού είχε υπογράψει σεναριακά και το «Zabriskie Point» του Μικελάντζελο Αντονιόνι, αλλά και δύο τραγούδια μαζί με τον – νομπελίστα πλέον – Μπομπ Ντίλαν: το 11λεπτο Brownsville Girl και το In The Garden.

Αν κύριος στόχος των ανθρώπων είναι να βρουν την προσωπική ελευθερία, μου εξηγεί ο σκηνοθέτης (που πρόσφατα είδαμε τις παραστάσεις του «Αφροδίτη με τη γούνα» του Ντέιβιντ Άιβς, που έγινε ταινία από τον Ρομάν Πολάνσκι, «Ο Ιβάν και τα σκυλιά» της Χάτι Νέιλορ, με τον Άρη Σερβετάλη και «Σέρλοκ Χολμς – Το σκυλί των Μπάσκερβιλ»), αν, λοιπόν, αυτό είναι το ζητούμενο, στην περίπτωση του «Τρελού για Έρωτα», έχει απέναντί του αυτό τον έρωτα – οντότητα, με τον οποίο έχει να παλέψει. Ο Έντι με την Μέι μεταξύ τους, αλλά και με αυτή την οντότητα. «Παλεύουν με τον ίδιο τους το μύθο, ο οποίος τους κατασπαράσσει. Εγκλωβισμένοι σε έναν πολύ μικρό χώρο και σε αυτή την έρημο, που όσο μεστώνει η παράσταση βγαίνει ένα μπεκετικό στοιχείο».

Χώρος φυγής. Χώρος εγκλωβισμού. Να δύο στοιχεία που κατά τον Γιώργο Οικονόμου έχουν σχέση με το ίδιο το συνολικό έργο του, αλλά και τον ίδιο τον άνθρωπο Σαμ Σέπαρντ. Όπως και τους χαρακτήρες του. Τυχοδιώκτες χαρακτήρες, πέρα από εγκλωβισμένους. «Ο χώρος φυγής ήταν που τον ρούφαγε πάντα». Η Δύση και τα σύνορα με το Μεξικό, στοιχείο πολύ καθοριστικό στο «Τρελός για Έρωτα». «Η ρίζα είναι το Μεξικό και τα σύνορα».

Ο Γιώργος Οικονόμου πρωτοσυνάντησε την «πολύ ενδιαφέρουσα και ροκ γραφή» του Σαμ Σέπαρντ πολύ παλιά. Φοιτητής ακόμη. Για να συστηνόμαστε, κιόλας: Σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες και Φιλοσοφία στην Οξφόρδη και σκηνοθεσία στο Βristol Old Vic Theatre School. Πρόλαβε, νεότατος, να σκηνοθετήσει το 1979 τον Δημήτρη Χορν στο «Χιτ» του Φρανσουάζ Ντορέν, στο Θέατρο Κάππα (σύμπτωση: εκεί είχε ανεβαστεί το 2010 μία εκδοχή του «Τρελός για Έρωτα» με τον Άλκι Κούρκουλο και τη Χριστίνα Αλεξανιάν, σε σκηνοθεσία Αθανασίας Καραγιαννοπούλου). Έφυγε πίσω στην Αγγλία, ασχολήθηκε με ντοκιμαντέρ, διατέλεσε διευθυντής του ΔΗΠΕΘΕ Ρόδου και συνέχισε την σκηνοθετική πορεία του στα μέρη μας.

Τι λέγαμε; Ότι ανακάλυψε πολύ νέος τη γραφή του Σέπαρντ. Τα ροκ έργα του, όπου συνυπήρχαν, μου λέει, ο Πολ Μπάνιον με την Μέριλιν Μονρόε. Φυγή, οικογένεια, έρωτας ήταν το τρίπτυχο που τον αφορούσε και τον δονούσε. Τον Σάμιουελ Σέπαρντ Ρότζερς από το Φορντ Σέρινταν του Ιλινόι. Και το ομολογούσε, ακόμη και για την 25χρονη σχέση του με την Τζέσικα Λανγκ (γνωρίστηκαν στα γυρίσματα της ταινίας «Φράνσις»), που τους έφερε και δύο παιδιά: Εκεί που πάω να οργανώσω, έλεγε, μια συναισθηματική κατάσταση, βρίσκομαι να φεύγω. Με μια θλίψη στην καρδιά. Όμως δεν μπορώ να κάνω και αλλιώς. Η φυγή, που λέγαμε. Τάση και κατάρα μαζί.

«Ο Σέπαρντ, ενώ στήνει ρεαλιστικούς χαρακτήρες, που κυλάει αίμα παλλόμενο στις φλέβες τους, αφήνει και ακτίνες πολύ ποιητικές να φωτίζουν τους ήρωές του», συνεχίζει την αποτίμησή του ο Γιώργος Οικονόμου. Με αναφορές σε αρχετυπικούς μύθος π.χ. του Σοφοκλή. Ή αποκαλύπτοντας τη σχέση του με τον Άρθουρ Μίλερ και τον Τενεσί Ουίλιαμς. Από τις αρχές, όταν ήδη είχε αρχίσει να ασκεί κριτική στη βιομηχανοποίηση της καλλιτεχνικής ζωής της Αμερικής, με τα πρώτα έργα του ως «χρονικά μιας παρόρμησης που αναπαριστούν έναν κόσμο χάους και υποκειμενικότητας».

Στο «Διασχίζοντας τον Παράδεισο» (Εκδ. Καστανιώτη) και ειδικότερα στον «Πακεταδόρο» ο Σέπαρντ εκφράζει, μέσω του ήρωά του, ανοιχτά την πικρία του για την Αμερική: «Θα δεις τι έχει να γίνει σ’ αυτή τη χώρα σε δέκα – δεκαπέντε χρόνια. Μπορεί και νωρίτερα. Φυλή βλαμμένων θα βγει. Ούτε τα ονόματά τους δεν θα μπορούν να προφέρουν. Εδώ τώρα και ούτε τα παντελόνια τους δεν θα μπορούν να σηκώσουν». Στο «Τρελός για Έρωτα», κατά το Γιώργο Οικονόμου, δεν επιχειρεί την ίδια κριτική. «Προσπαθεί να διεισδύσει στα πιο σημαντικά, στα πιο ένοχα και όσα είναι στοιχεία κατασκευής αυτής της χώρας. Στοιχεία που ανάγονται στον πουριτανισμό και στη βία της κατάκτησης της φύσης, που άφησε πίσω της και συντρίμμια και ανθρώπινα συντρίμμια. Διότι οι κανόνες που είχαν τεθεί ήταν σε μεγάλο βαθμό τυχοδιωκτικοί (σ.σ.: σαν τους ήρωές του) και αφάνταστα πουριτανικοί». Όσο για αυτούς ακριβώς τους ήρωες του Σαμ Σέπαρντ; «Βλέπεις ανθρώπους που τους ρουφάει η έρημος. Που ξέρουν να χειρίζονται την απελπισία, αλλά βρίσκουν τη ρίζα και τις αντοχές τους στην αυτοκαταστροφή». Να γιατί το «Τρελός από Έρωτα» στο Άλμα είναι σαν ένα θεατρικό «Αντίο» του 2017 στον Σαμ Σέπαρντ.

Για να επιστρέψουμε και στον άλλο ήρωα της ιστορίας μας, το σκηνοθέτη Γιώργο Οικονόμου, δεν έχουμε παρά για το φινάλε να μιλήσουμε για τα δικά του όνειρα. Ακόμη κι αν όπως λέει «θέλουν μεγάλες παραγωγές» και δεν είναι διατεθειμένος να κάνει εκπτώσεις. Όνειρο, λοιπόν, μια παράσταση, «όχι παιδική» όπως την χαρακτηρίζει, με τον «Όλιβερ Τουίστ» του Κάρολου Ντίκενς. Όπου θα χωρούν ακόμη και οι Clash. Γιατί; «Μιλάμε καταρχάς για το ασυνόδευτο και κακοποιημένο παιδί, θέμα τρομερά επίκαιρο και σημαντικό. Έπειτα, μιλάμε για μια περίοδο τεράστιων ταξικών διαφορών». Α, κι ένα ακόμη όνειρο του Γιώργου Οικονόμου: Μια παράσταση για την Νελ Γκουίν, την πρώτη γυναίκα ηθοποιό, στην εποχή του Άγγλου βασιλιά Καρόλου Α’, του οποίου υπήρξε – αθυρόστομη και ταλαντούχα της σκηνής – ερωμένη.