Οι φίλοι της όπερας της Στουτγάρδης δεν μπορούν να ισχυριστούν ότι δεν είχαν προειδοποιηθεί. Ο παραστάσεις της προκλητικής όπερας «Sancta» είναι αυστηρά απαγορευμένες για άτομα κάτω των 18 ετών, ενώ προηγήθηκε και μια ανακοίνωση που προειδοποιούσε το κοινό για το περιεχόμενο της παράστασης: σαφείς σεξουαλικές πράξεις, δυνατοί θόρυβοι, κεριά και λιβάνια, ζωντανό piercing, σεξουαλική βία και άφθονες ποσότητες αληθινού και ψεύτικου αίματος…
Και αν αυτό δεν ήταν αρκετό, γράφει στους Times ο Ολιβερ Μούντι, ανταποκριτής της βρετανικής εφημερίδας στη Γερμανία, γκουγκλάροντας για λίγα λεπτά θα ανακάλυπτε κανείς ότι το έργο περιλαμβάνει επίσης σταυρωμένα και βασανισμένα γυμνά σώματα κρεμασμένα σε έναν τοίχο, γυμνές καλόγριες με πατίνια, μια άλλη γυμνή καλόγρια που συνουσιάζεται με τον Χριστό πάνω στον σταυρό, μια γυμνή λεσβία πάπισσα και ένα ζευγάρι γυμνών λεσβιών που αγκαλιάζονται μπροστά σε πολλές άλλες καλόγριες.
Το κοινό, όμως, έσπευσε να δει το έργο και τελικά αρκετοί σοκαρίστηκαν. Μάλιστα, 18 από όσους παρακολούθησαν τις δύο πρώτες παραστάσεις στις 5 και 6 Οκτωβρίου χρειάστηκαν τη βοήθεια του προσωπικού, ενώ τέσσερις υπέφεραν από τόσο σοβαρή ναυτία ώστε χρειάστηκε να κληθεί γιατρός.
Παρ’ όλα αυτά, ή ίσως εξαιτίας όλων των παραπάνω, το έργο είναι sold-out. Σύμφωνα με την εφημερίδα Stuttgarter Zeitung, ειδικά μετά τις αναφορές για την ανάγκη ιατρικής περίθαλψης θεατών, η ζήτηση εκτοξεύτηκε και «τα εισιτήρια για τις επόμενες παραστάσεις εξαντλήθηκαν μέσα σε μια μέρα», όπως δήλωσε στο Γερμανικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο εκπρόσωπος του θεάτρου Σεμπάστιαν Εμπλινγκ.
Ο Εμπλινγκ ανέφερε, ακόμη, στην Stuttgarter Zeitung: «Συνιστούμε σε όλους τους θεατές να διαβάσουν για άλλη μια φορά πολύ προσεκτικά τις προειδοποιήσεις, ώστε να γνωρίζουν τι να περιμένουν».
Το «Sancta» είναι το νέο έργο της αυστριακής χορογράφου Φλορεντίνα Χόλτσινγκερ, το οποίο έχει ήδη παιχτεί στο Mecklenburgisches Staatstheater της γερμανικής πόλης Σβέριν και στη Βιέννη, στο πλαίσιο του φεστιβάλ Wiener Festwochen (χωρίς να προκληθούν αντιδράσεις από το κοινό). Μετά τη Στουτγάρδη θα ακολουθήσουν παραστάσεις στο Βερολίνο.
Βασίζεται χαλαρά στην αμφιλεγόμενη όπερα της εποχής της Βαϊμάρης «Sancta Susanna», του γερμανού εξπρεσιονιστή συνθέτη Πάουλ Χίντεμιθ, σε λιμπρέτο του Αουγκούστ Στραμ, η οποία παίχτηκε για πρώτη φορά στις 26 Μαρτίου του 1922 στην Οπερα της Φρανκφούρτης, και σατιρίζει ανελέητα τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία.
Η 38χρονη Χόλτσινγκερ είναι διάσημη σε όλες τις γερμανόφωνες χώρες για τις προκλητικές παραστάσεις της, οι οποίες είναι γεμάτες γυμνά σώματα, τρόμο, πειραματικό χορό, θεαματικά ακροβατικά, αναφορές στην κλασική λογοτεχνία και καυστικά φεμινιστικά σχόλια. Η τελευταία επιτυχία της (και ένα είδος προλόγου) πριν από το «Sancta» ήταν το «Ophelia’s Got Talent», μια ακριβή μουσική περφόρμανς medley (ποτ-πουρί) που ανέβηκε στη Volksbühne του Βερολίνου (και θα επαναληφθεί στα τέλη Οκτωβρίου).
Περιλάμβανε μια σειρά από ταμπλό βιβάν με θέμα το νερό και τον θάνατο, ζωντανή ενδοσκόπηση και ζωντανά τατουάζ, μια πισίνα γεμάτη αίμα, μια ηθοποιό νάνο που γεννούσε έναν σωρό από ματωμένα εντόσθια και ένα κοριτσάκι που έκανε κήρυγμα για την οικολογική καταστροφή ενώ περπατούσε πάνω σε μια σκηνή γεμάτη με σφαγμένες γοργόνες… Και σχεδόν όλοι οι ερμηνευτές επί σκηνής ήταν γυμνοί.
Οι περισσότεροι κριτικοί ενθουσιάστηκαν από το χαρακτηριστικό μείγμα schlock (φτηνιάρικου έργου), ριζοσπαστισμού και υψηλής κουλτούρας της Χόλτσιγκερ, παρατηρεί στους Times ο Ολιβερ Μούντι. Ωστόσο τώρα, εκτός από το κοινό, το «Sancta» έχει προκαλέσει αναστάτωση και στους θρησκευτικούς κύκλους.
Οταν παρουσιάστηκε στο Φεστιβάλ της Βιέννης τον Ιούνιο, η όπερα δέχτηκε έντονη κριτική από αρκετούς αυστριακούς επισκόπους. Ο Φραντς Λάκνερ, αρχιεπίσκοπος του Σάλτσμπουργκ, δήλωσε ότι το έργο είχε υπερβεί τα όρια της ελεύθερης καλλιτεχνικής έκφρασης, «προσβάλλοντας σοβαρά το θρησκευτικό αίσθημα και τις πεποιθήσεις των πιστών». Ο Χέρμαν Γκλέτλερ, επίσκοπος του Ινσμπρουκ, το χαρακτήρισε «σημάδι μιας εξαντλημένης κοινωνίας που είναι προσηλωμένη στην ευημερία και προσπαθεί να επεξεργαστεί μερικά θρησκευτικά κλισέ σε μια προσπάθεια για μια “κουλτούρα ακύρωσης”».
Στην κριτική του, δε, για το «Sancta» στο καθολικό περιοδικό Communio, ο Γιαν-Χάινερ Τικ, καθηγητής Δογματικής Θεολογίας στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης, το κατηγόρησε για «επιδεικτική έλλειψη φαντασίας» και «απλοϊκές αφηγήσεις». «Τι πρέπει πραγματικά να κάνει το ολοένα και συρρικνούμενο πλήθος των καθολικών πιστών με ένα τέτοιο θέαμα;» έγραψε ο Τικ. «Πώς πρέπει να κοιτάξουν τον εαυτό τους όταν ο τρόπος ζωής που έχουν επιλέξει ελεύθερα γίνεται περίγελος με αυτόν τον τρόπο; Προφανώς είναι πέρα από τη φαντασία της πολιτιστικής avant-garde το να σκεφτεί ότι υπάρχουν άνθρωποι που ζουν με σεξουαλική αποχή, όχι επειδή συνθλίβονται και νταντεύονται από ένα καταπιεστικό σύστημα, αλλά επειδή έχουν πάρει μια ελεύθερη απόφαση να ζήσουν με αυτόν τον τρόπο για χάρη ενός ανώτερου αγαθού» έγραψε ο αυστριακός θεολόγος.
Kinky καλόγριες; Το έχουμε ξαναδεί το έργο
Aν και η σύντομη όπερα «Sancta Susanna» του Χίντεμιθ, σε μία πράξη, έχει πάψει προ πολλού να προκαλεί αίσθηση, αποτελεί σίγουρα ένα καλό πρότυπο για τη Φλορεντίνα Χόλτσιγκερ, η οποία χάρη στις ριζοσπαστικές, queer-φεμινιστικές χορογραφίες της έχει αναδειχθεί σε αδιαμφισβήτητη σταρ του σύγχρονου ευρωπαϊκού θεάτρου, γράφει το Spikeartmagazine. Το τελευταίο έργο της, εξάλλου, «μυρίζει» σκάνδαλο, αφού πρόκειται για τις σεξουαλικές επιθυμίες μιας καλόγριας, συμπεριλαμβανομένης μιας υπονοούμενης σεξουαλικής πράξης με τον Εσταυρωμένο.
Ωστόσο δεν αποτελεί πρωτοτυπία. «Αν είχα ένα πφένιχ (πρώην γερμανικό νόμισμα, ένα εκατοστό του γερμανικού μάρκου) για κάθε γυμνή λεσβία καλόγρια που έχω δει σε όπερες, μπαλέτα, θεατρικά έργα και ταινίες τα τελευταία 50 χρόνια –να κάνει πατίνι, ακολασίες, να εκπορνεύεται, να είναι βλάσφημη ή [να προκαλεί] με οποιονδήποτε άλλο τρόπο–, θα μπορούσα πιθανώς να επιδοτήσω την παραγωγή του “Sancta” στην Οπερα της Στουτγάρδης. Και δεν συνηθίζω καν να τα συλλέγω [τα έργα]» γράφει ο Ρίτσαρντ Μόρισον, επικεφαλής πολιτιστικός συντάκτης των βρετανικών Times.
Από τότε που ο προκλητικός βρετανός δημιουργός Κεν Ράσελ πήδηξε κυριολεκτικά εκεί που οι άγγελοι φοβούνται να πατήσουν, με το ερωτικό τρίγωνο του καθολικού ιερέα Ουρμπάν Γκραντιέ (Ολιβερ Ριντ), της μοναχής Τζιν (Βανέσα Ρέντγκρεϊβ) και του Εσταυρωμένου στις «Δαιμονισμένες» (1971) –ταινία που κατέκλυσε τις κινηματογραφικές οθόνες με μια δίνη σεξ, βίας και ράσων, πριν από μισό και πλέον αιώνα–, ένα πλήθος από κατά προτίμηση υστερικές, ερωτικά υπερφορτισμένες καλόγριες σε έξαλλη κατάσταση είναι ένα από εκείνα τα κλισέ που αγαπούν οι σκηνοθέτες, θεατρικοί και κινηματογραφικοί, με σκοπό να προκαλέσουν αντιδράσεις.
Το Βρετανικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου δημοσιεύει, μάλιστα, στην ιστοσελίδα του μια χρήσιμη λίστα με «δέκα σπουδαίες ταινίες εκμετάλλευσης καλογραιών» («10 great nunsploitation films»).
Και δεν υπάρχει κάτι πιο προβλέψιμο από το να καταφεύγουν θεατρικοί ή κινηματογραφικοί σκηνοθέτες σε μια χορωδία καλογριών που ουρλιάζουν, και ένας καθολικός επίσκοπος να καταγγέλλει το θέαμα ως εξωφρενικό. Ωστόσο, το πραγματικά εκπληκτικό στο πρόσφατο επεισόδιο στην Κρατική Οπερα της Στουτγάρδης είναι ότι 18 μέλη του κοινού σοκαρίστηκαν τόσο πολύ ώστε χρειάστηκαν ιατρική βοήθεια, τονίζει ο Ολιβερ Μούντι στους Times του Λονδίνου – και απορεί για την προστατευμένη ζωή που πρέπει να ζουν οι άνθρωποι στη Στουτγάρδη… Κι εμείς μαζί του.