Τα βράδια, στη Βοστώνη, μετά τη διδασκαλία στο Χάρβαρντ, την επεξεργασία των νέων κινηματογραφικών –και όχι μόνο- πρότζεκτ της, η πολυβραβευμένη ελληνίδα σκηνοθέτης Αθηνά Ραχήλ Τσαγγάρη, φοράει τα ακουστικά της και μαθαίνει πλήκτρα. Μπροστά σε ένα αναλογικό συνθεσάιζερ ικανοποιεί ένα παιδικό απωθημένο (να παίξει πιάνο) και συνθέτει ήχους που θα χρησιμοποιήσει στα επόμενα φιλμ της. Τα πρωινά, πάλι, μαθαίνει –επιτέλους- να οδηγεί. «Θα είμαι έφηβη και νομάς για μια ζωή», λέει στο Ρrotagon και αποκαλύπτει τα επόμενα εντυπωσιακά σχέδιά της. Αβίαστα, με κέφι και συνάμα με εξαιρετική προσοχή.
Είναι βράδυ Παρασκευής, Δεκέμβριος. Στην Αθήνα ρίχνει χιονόνερο. Στο τηλέφωνο, ακούω την σχεδόν κοριτσίστικη φωνή της Αθηνάς, από το γραφείο της στο Χάρβαρντ στη Boστώνη, να μου περιγράφει με ενθουσιασμό πως εκεί είναι σχεδόν άνοιξη, έχει ήλιο. «Πάλι καλά που δεν έχουν ανθίσει ακόμα οι κερασιές», της λέω και γελάει. Η ελληνίδα σκηνοθέτης των βραβείων, των μεγάλων διακρίσεων στα σημαντικότερα φεστιβάλ του κόσμου, έχει μόλις μπει στο γραφείο της, στο τμήμα Visual and Environmental Studies. «Η σχολή στεγάζεται στο μοναδικό κτίριο που έχει σχεδιάσει ο Λε Κορμπιζιέ στην Αμερική», μου λέει. «Είναι φοβερό να πηγαίνεις κάθε μέρα για δουλειά σε ένα κτίριο του Λε Κορμπιζιέ… Ξέρεις, δεν είναι σχολή Κινηματογράφου, είναι την ουσία μια Σχολή Καλών Τεχνών και Κριτικών Σπουδών της Τέχνης».
Στην Ελλάδα έχει ήδη βγει στις κινηματογραφικές αίθουσες η ταινία της «Chevalier», αυτή η τρυφερή και μαζί αιχμηρή σάτιρα με ήρωες άντρες διαφόρων ηλικιών που προσπαθούν να κερδίσουν τον τίτλου του «καλύτερου γενικώς», μέσα από ένα παιχνίδι που τους ξεγυμνώνει. Mια ταινία με όλες τις πιθανές βαθμίδες χιούμορ: υποδόριο, υπαινικτικό, εκκωφαντικό. Η ταινία απέσπασε το εξαιρετικά σημαντικό Βραβείο Καλύτερης Ταινίας στο 59o Διεθνές Κινηματογραφικό Φεστιβάλ Λονδίνου, Ειδική Μνεία για τη Σκηνοθεσία από την Επιτροπή και το Βραβείο Ανδρικής Ερμηνείας για το βασικό ανδρικό cast στο 21ο Διεθνές Κινηματογραφικό Φεστιβάλ του Σαράγεβο. Θα πάει σε πολλά ακόμα φεστιβάλ, ενώ τον Μάρτιο του 2016 αναμένεται να προβληθεί στις αίθουσες των ΗΠΑ, ενώ ήδη στο Χόλιγουντ συζητούν να κάνουν το remake της ταινίας με αμερικάνους ηθοποιούς.
Η ίδια παρακολουθεί την πορεία της ταινίας και συζητά πλήθος νέων σχεδίων, ενώ ταυτόχρονα απασχολείται ως επισκέπτρια καθηγήτρια. «Κάθε χρόνο καλούν ένα σκηνοθέτη για να διδάξει μυθοπλασία. Πέρυσι με κάλεσαν ως επισκέπτρια καθηγήτρια και μου ζήτησαν να μείνω και ταυτόχρονα να διδάσκω σκηνοθεσία και ιστορία του κινηματογράφου, αλλά όπως την εννοεί ο καθένας. Εντελώς ιδιοσυγκρασιακά. Στην ουσία διδάσκεις το σινεμά που σε ενδιαφέρει. Επίσης διδάσκω ένα μάθημα που το ονομάζω furious cinema. Είναι ο κινηματογράφος της δεκαετίας του ‘70 πιο γνωστές ταινίες που τις συνδέω με ταινίες του 21ου αιώνα».
Ελληνικές ταινίες θα διδάξετε;
Στο τρίτο μέρος των μαθημάτων, που θα κάνω την άνοιξη, θα βάλω και ελληνικές ταινίες. Σίγουρα τους «Κυνηγούς» του Αγγελόπουλου και το «Θάνος και Δέσποινα» του Παπατάκη. Είναι από τις δυο αγαπημένες μου ταινίες ούτως ή άλλως.
Ποια είναι η σύνθεση των φοιτητών σας;
Σε αυτό το πανεπιστήμιο δεν υπάρχει η λογική της ειδίκευσης, αλλά η λογική της διασταύρωσης των επιστημών και των τεχνών. Οι περισσότεροι φοιτητές μου προέρχονται από τον κλάδο των πολιτικών επιστημών, μέχρι από αυτους της ψυχολογίας και της αστροφυσικής. Αυτό κάνει εκπληκτική την ομάδα. Είναι σημαντικό το ότι κάνουν σινεμά για να γίνουν καλύτεροι σε αυτό που έχουν επιλέξει να ακολουθήσουν ως καριέρα. Οι μισοί από τους φοιτητές μου δραπέτευσαν μέσω του σινεμά.
Τι ετοιμάζετε στο πλαίσιο της υποτροφίας που πήρατε από το Radcliffe Institute for Advanced Studies;
Το Ινστιτούτο διαλέγει κάθε χρόνο τρεις σκηνοθέτες από όλο τον κόσμο και επιπλέον αντίστοιχους κοινωνιολόγους, συγγραφείς, ιστορικούς. Συνεργαζόμαστε μεταξύ μας για το πρότζεκτ που έχει ο καθένας. Εγώ κατέθεσα ένα σενάριο επιστημονικής φαντασίας που το γράφουμε τώρα όλοι μαζί (είναι μέρος υποτροφίας).
Επιστημονικής φαντασίας; Αλήθεια; Ποια είναι η υπόθεση και ο τίτλος;
Ο τίτλος είναι «DUNCHARON» και διαδραματίζεται στον Χάροντα που είναι δορυφόρος του Πλούτωνα. Την πρώτη σύνοψη την κάναμε πριν από δεκαπέντε χρόνια με τον Ματ Τζόνσον, όταν ήμασταν μεταπτυχιακοί φοιτητές στο Τέξας. Ξέρεις, είναι συγκλονιστικό να ετοιμάζουμε ένα τέτοιο θέμα σε αυτή την περιοχή που βρίσκεται ανάμεσα στο Χάρβαρντ και στο ΜΙΤ, με όλες τις εταιρείες ρομποτικής και αστροφυσικής. Ελπίζουμε πως θα κάνουμε τα γυρίσματα στην Ελλάδα. Πάντως γενικά ποτέ δεν λέω κάτι για το επόμενο πρότζεκτ μου, ποτέ δεν ξέρεις. Ειδικά όταν είσαι έλληνας κινηματογραφιστής…
To «Chevalier» άνοιξε το δρόμο για μια επόμενη ταινία που θα είναι διεθνής παραγωγή;
Ναι. είναι κάτι που ετοιμάζω, ελπίζω για του χρόνου. Μια ταινία… ξένη. Θα γυριστεί στα αγγλικά. Το σενάριο διαδραματίζεται σε τέσσερις διαφορετικές πόλεις του κόσμου. Είναι μια νεονουάρ κωμωδία με τίτλο «White Knuckles». Η αλήθεια είναι πως υπάρχει ενδιαφέρον, σίγουρα, κυρίως μετά το Chevalier. Εχω κάνει αρκετές συζητήσεις αυτό το φθινόπωρο για την επόμενη ταινία μου. Πάντα σε συνεργασία με την εταιρεία μας, την Haos Film και την Faliro House του Χρήστου Κωνσταντακόπουλου.
Με διεθνές κάστ;
Ουσιαστικά γράφω την ταινία για την Αριάν Λαμπέντ. Ελπίζω να συνεργαστώ ξανά μαζί της. Είναι action hero με κάποιον τρόπο… Συνήθως φτιάχνω, στήνω μια ταινία, πάνω σε συγκεκριμένους ηθοποιούς. Ηθοποιούς που ξέρω ή δεν ξέρω, αλλά ελπίζω πως θα ενσαρκώσουν κάποιον ρόλο. Γράφω με πολύ συγκεκριμένους αποδέκτες. Ηδη σκέφτομαι και την επόμενη ελληνική ταινία μου.
Ελπίζω όχι άλλη μια ταινία για την κρίση…
Όχι, όχι (γελάει). Δεν θα κάνω μια ταινία για την ελληνική κρίση, την ελληνική κατάσταση. Γενικά δεν πιστεύω ότι οι ταινίες που κάνω αφορούν μόνο στον ελληνικό χώρο, πιστεύω πως η θεματολογία τους είναι διεθνής.
Ακουσα ότι σας έγινε πρόταση για μια τηλεοπτική παραγωγή στις ΗΠΑ.
Δεν μου αρέσει να μιλάω για οτιδήποτε δεν είναι σίγουρο. Αυτή τη στιγμή γράφω τρία καινούρια σενάρια. Τα δύο που σoυ είπα προηγουμένως, αλλά και μια διασκευή του Φίλιπ Κ. Ντικ σε συνεργασία με έναν παραγωγό από τις ΗΠΑ. Είναι κάτι ανάμεσα σε ευτυχή σύμπτωση και παραγγελία.
Ζούσατε στο Ωστιν, μετά στο Αμστερνταμ… Πως αποφασίσατε να γυρίσετε στην Ελλάδα;
Ο λόγος που γύρισα στην Ελλάδα ήταν ο Δημήτρης Παπαϊωάννου. Αυτός με έφερε. Είχε δει στο Τριανόν το 2003 το «Η διαρκής αναχώρηση της Πέτρα Γκόινγκ» και μου ζήτησε να έρθω να συνεργαστώ μαζί του στις τελετές των Ολυμπιακών Αγώνων. Δεν είχα σκοπό να επιστρέψω στην Ελλάδα. Ηταν τόσο τρελή αυτή η πρόταση! Είχε ζητήσει από τον Γιώργο Λάνθιμο να κάνει τα βίντεο των τελετών, αλλά εκείνη την εποχή ετοίμαζε την πρώτη του θεατρική παράσταση και δεν μπορούσε να συνεχίσει. Στην ουσία δηλαδή πήρα τη θέση του Γιώργου. Αλλά και έτσι τον γνώρισα. Μετά τους Ολυμπιακούς ιδρύσαμε την Haos Film και κάναμε την πρώτη ελληνική παραγωγή μας, την «Κινέτα», που ήταν και η πρώτη ταινία του Γιώργου Λάνθιμου.
Τελικά ο Δημήτρης Παπαϊωάννου έχει και αυτή την ιδιότητα. Ενώνει ανθρώπους, ενώνει δημιουργούς…
Απολύτως. Εχουμε κοινά χαρακτηριστικά σε σχέση με το από που ξεκινήσαμε. Για να φτάσω στο σινεμά ξεκίνησα από φιλοσοφία, λογοτεχνία, αρχαίο δράμα. Ο Δημήτρης από τον χορό, τις καλές τέχνες, την ποίηση, τα κόμικ. Καταλήξαμε σε αυτό που κάνουμε, έχοντας φτιάξει μια μικρογραφία του κόσμου μας από άλλα υλικά. Αυτό είναι πού σημαντικό, τουλάχιστον στον κινηματογράφο.
Πως φτάσατε εσείς στον κινηματογράφο;
Εφτασα από τον Ευρυπίδη, τον Μπέκετ, τον Μπρεχτ, τον Μπατάιγ, πριν ανακαλύψω Μπουνιουέλ, τον Κασσαβέτη και τον Κιούμπρικ. Στην ουσία είναι όλα αυτά στα οποία επιστρέφω κάθε φορά που κάνω κάτι καινούριο, ακόμα και διαφημιστικό. Για να είμαι σίγουρη, να νιώθω πως έχω την ασφάλεια αυτής της βάσης
Σαν μια μήτρα…
Στην ουσία είμαστε το άθροισμα όλων των επιρροών μας, όλων των παθιασμένων σχέσεων που ξεκινήσαμε ήδη από τότε που είμασταν παιδιά, έφηβοι. Επιστρέφομαι πάντα σε αυτή τη μήτρα. Σε αυτή τη μοναδική μήτρα. Μέσα από αυτή δημιουργούμε όλα αυτά τα αντίτυπα που είναι τα έργα μας και που στην ουσία πολλοί έχουν πει ότι συνεχώς κάνουμε το ίδιο έργο, αλλά σε ελαφρώς διαφορετικές εκδοχές. Στην ουσία, όμως, συνεχίζουμε να μιλάμε για το ίδιο θέμα. Υπάρχει αυτό το σαράκι, που είναι συνειδητό ή υποσυνείδητο, το οποίο συνεχίζουμε να ανακρίνουμε και να παρατηρούμε μέσα από ένα μικροσκόπιο.
Στην περίπτωσή σας, αυτό το σαράκι είναι συνειδητό;
Σε κάποια πράγματα ναι. Οπως στην αίσθηση του να μην ανήκεις. Αυτό είναι καθαρά συνειδητό, είναι πια μοχλός. Είναι η μηχανή της ζωής μου. Ξέρεις, δεν έχω κάνει ποτέ ψυχανάλυση.
Γιατί;
Φοβάμαι (γελάει). Νομίζω ότι ένας τρόπος της προσωπικής μου ψυχανάλυσης, είναι το γεγονός ότι κάνω ταινίες. Για παράδειγμα, ήταν πολύ συγκεκριμένος ο λόγος που έκανα το «Attenberg». Τότε δεν ήξερα γιατί, βέβαια. Ημουν ευτυχισμένη ως παραγωγός, διδάσκουσα και επιμελήτρια, κάνοντας οτιδήποτε άλλο εκτός από σκηνοθεσία. Και ξαφνικά ήταν μια ιστορία που έπρεπε να πω. Μέσα σε δυο εβδομάδες έγραψα το πρώτο σχέδιο σεναρίου. Κάνοντάς το, κατάλαβα γιατί έπρεπε να γίνει η ταινία. Δεν είπα ότι «θα κάνω αυτή την ταινία γιατί θέλω να μιλήσω για την ενηλικίωση των γυναικών στην Ελλάδα, ή για τις σχέσεις κόρης-πατέρα».
Σας φοβίζει η ψυχανάλυση και όχι αυτή η τεράστια έκθεση μέσω των ταινιών; Σε μια συνέντευξή σας διάβασα κάθε ταινία έχει κομμάτια αυτοβιογραφίας. Ισχύει;
Ουσιαστικά δεν είναι αυτοβιογραφία αυτό που κάνω. Δεν υπάρχουν πραγματικά προσωπικά στοιχεία. Ισως κάποια σημεία, αλλά δεν μου αρέσει να χρησιμοποιώ γεγονότα της προσωπικής ζωής. Γενικά έχω μια αμήχανη σχέση με τη βιογραφία. Δεν ξέρω γιατί. Ισως επειδή με ενδιαφέρει αυτή η μετατόπιση… Επίσης, δεν μου αρέσει να εξηγώ. Και δεν μου αρέσει να μου εξηγούν.
Ποιες είναι οι αγαπημένες σας ταινίες;
Αγαπημένες μου ταινίες είναι αυτές που τελειώνουν και δεν ξέρεις αν είναι happy end ή sad end. Είναι σίγουρα το «Μια γυναίκα εξομολογείται» του Κασσαβέτη, το «Μπάρι Λίντον» του Κιούμπρικ. Μια από τις ωραιότερες ταινίες που είδα φέτος ήταν το «Mad Max: Fury Road». Μια ταινία φουριόζα, που δημιουργεί έναν ολόκληρο κόσμο χωρίς στην ουσία να σου εξηγεί ποιος είναι αυτός ο κόσμος. Χωρίς να είναι διδακτική ή να στέλνει ένα συγκεκριμένο μήνυμα. Ναι, ήταν σίγουρα από τις καλύτερες ταινίες που έχω δει τα τελευταία δέκα χρόνια.
Το «Chevalier» είναι μια ταινία για τον ματσισμό, την ανδρική ανταγωνιστικότητα… Πως καταλήξατε σε αυτό το θέμα;
Ελα ντε; Ποτέ δεν θέλω να ξέρω ακριβώς. Πραγματικά στην ουσία το άθροισμα της καριέρας μας ως σκηνοθέτες, έχει να κάνει με τη στιγμή που αποφασίζουμε ποια ταινία να κάνουμε και ποια όχι. Για μένα είναι η πιο σημαντική στιγμή της δημιουργικής μου ζωής.
Είπατε νωρίτερα ότι όταν γράφετε μια ταινία, στην ουσία γράφετε για συγκεκριμένους ηθοποιούς ή τύπους ηθοποιών. Στο «Chevalier» ποιους σκεφτόσασταν;
Γράψαμε το σενάριο με τον Ευθύνη Φιλίππου. Για να γραφτεί σωστά έπρεπε να δουλέψω με έναν άντρα και ο Ευθύμης ήταν ο πρώτος που σκέφτηκα. Εχει φοβερή αίσθηση του χιούμορ. Ο συνδυασμός των χιούμορ μας και το γεγονός πως γράφουμε εντελώς διαφορετικά, με ενδιέφερε πολύ. Ηξερα ότι θα δούλευα σίγουρα με τον Βαγγέλη Μουρίκη, αλλά δεν ήξερα ποιον ρόλο θα έκανε. Ηξερα επίσης ότι θέλω να δουλέψω πάλι με τον Πάνο Κορώνη, ήθελα ως σκηνοθέτης να βασανίσω έναν άλλο σκηνοθέτη. Και βέβαια από την πρώτη στιγμή σκεφτήκαμε τον Σάκη Ρουβά για τον ρόλο του Χρήστου.
Τον γνωρίζατε τον Ρουβά;
Καθόλου. Φανταζόμουν όμως πως ταιριάζει με τον ρόλο. Είναι ένας περφόρμερ που δεν έχει να αποδείξει τίποτα. Ημουν σίγουρη ότι αυτή η ασφάλεια που έχει γενικώς στην παρουσία του, θα ήταν σύμμαχός μου σε σχέση με τον χαρακτήρα του Χρήστου που υποδύεται στην ταινία. Ο Χρήστος είναι ο πιο όμορφος, ο αγαπημένος του ιδιοκτήτη του σκάφους, αλλά ταυτόχρονα είναι ο μεγάλος χαμένος. Για να παίξει σωστά τον ανασφαλή κάποιος θα πρέπει να νιώθει απόλυτη ασφάλεια.
Και ήταν έτσι;
Απολύτως. Ο Σάκης ήταν απίστευτα έτοιμος να κάνει το οτιδήποτε. Είναι φοβερά σεμνός, ευγενής, έχει τρομερό χιούμορ και είναι ένας άνθρωπος που διψάει για γνώση. Είχε απίστευτη συνεργασία με τους υπόλοιπους. Και όλοι οι ηθοποιοί έμαθαν κάτι, ο καθένας από τον άλλον. Ολοι ήρθαν από διαφορετικούς κόσμους.
Θα συνεργαζόσασταν με τον Σάκη Ρουβά και σε μια επόμενη ταινία;
Οπωσδήποτε. Ναι, σίγουρα.
Η ταινία θα πάει και σε άλλα φεστιβάλ;
Ναι, σε πολλά.
Υπάρχει όντως ενδιαφέρον για να γίνει ριμέικ στο Χόλιγουντ με αμερικανούς ηθοποιούς;
Ναι, υπάρχει ένα τέτοιο ενδιαφέρον. Συζητείται. Δεν θα το σκηνοθετούσα εγώ, θα έπαιρναν το σενάριο για να κάνουν μια νέα ταινία.
Πως εξηγείτε το ενδιαφέρον για την ταινία στις ΗΠΑ;
Αν είναι κωμωδία μια καλή ταινία είναι πολύ πιο προσβάσιμη, ακούγεται περισσότερο. Και είναι δύσκολο να κάνεις κωμωδία! Πραγματικά και μου βγήκε ο πάτος για να μπορέσει να βγει όλος αυτός ο τόνος. Το να ενορχηστρωθεί ο τόνος του κάθε ερμηνευτή με έναν τρόπο ώστε να καταλήξουμε σε μια συμφωνία. Σαν ένα μουσικό κομμάτι. Σαν μιούζικαλ χωρίς μουσική χρησιμοποιώντας τη γλώσσα, τους διαλόγους, τις φωνές.
Σας ενδιαφέρει να σκηνοθετήσετε στο θέατρο;
Ναι πάρα πολύ. Αυτή τη στιγμή συζητώ κάτι πολύ συγκεκριμένο, στο εξωτερικό. Δεν μπορώ να σου πω περισσότερα. Είμαι σε συζητήσεις..
Κάποια άλλη μορφή με την οποία ενδιαφέρεστε να πειραματιστείτε;
Ναι, με τη μουσική.
Με ποιόν τρόπο;
Εχω αρχίσει να γράφω κάποια πράγματα. Δεν έχω καθόλου μουσική παιδεία. Πήρα όμως ένα αναλογικό συνθεσάιζερ της δεκαετίας του ‘80 και φτιάχνω μουσική.
Τι μουσική;
Ότι μου ‘ρθει. Μου έχει μείνει απωθημένο, γιατί όταν ήμουν μικρή ήθελα να μάθω πιάνο και δεν τα κατάφερα. Δυο σημαντικά απωθημένα έχω: να παίξω πιάνο και να μάθω οδηγώ. Φέτος λοιπόν μαθαίνω να οδηγώ και μαθαίνω και πλήκτρα. Φτιάχνω διάφορες μικρές μελωδίες που θα τις χρησιμοποιήσω σε μια ταινία μικρού μήκους που θα κάνω την άνοιξη. Είμαι κανονικά, σαν φυτό με τα ακουστικά κάθε βράδυ. Κάθομαι και… κάνω μουσική. Είναι κάτι που δεν μπορείς να αλλάξεις. Θα είμαι έφηβη σε όλη μου τη ζωή.
Το αποφασίσατε;
Ναι, το αποφάσισα (γελάει). Θα είμαι έφηβη και νομάς σε όλη μου τη ζωή και θα κάνω σινεμά και θα έχω οικογένεια, αλλά όπως την εννοώ εγώ, όχι την παραδοσιακή πυρηνική οικογένεια. Και ένα από τα παράπλευρα συμπτώματα είναι πως αποφάσισα τώρα να μάθω πλήκτρα.
Σας αρέσει να δοκιμάζετε τα όρια σας;
Ναι συνέχεια. Ισως υπερβολικά κάποιες φορές
Κι εμάς. Συνεχίστε