Το 1930, ο Αμερικανός δημοσιογράφος Τζορτζ Γκάλοπ, μπροστά σ’ ένα αμφιθέατρο γεμάτο φοιτητές, έβαλε σε μια γυάλα 7.000 λευκά και 3.000 μαύρα φασόλια. Τα ανακάτεψε καλά, έβγαλε το χέρι του στο βάθος της γυάλας, τράβηξε στην τύχη δέκα απ’ αυτά και το εμβρόντητο ακροατήριο διαπίστωσε ότι τα επτά ήταν άσπρα και τα τρία μαύρα. Έκτοτε και για ογδόντα συναπτά έτη, πολιτικά επιτελεία, κομματικοί σχηματισμοί και κέντρα φαιάς ουσίας έχτισαν μεγάλες καριέρες και ολόκληρες πυραμίδες εξουσίας, στηριγμένες πάνω στην απλή αυτή συνταγή του εφευρέτη της δημοσκόπησης. Η οποία εφεύρεση, στην εξέλιξή της, υποτίθεται ότι περιέλαβε και την απόκλιση του τυχαίου. Αμ, δε.
Ο 21ος αιώνας φάνηκε απ’ την αρχή αποφασισμένος να βάλει ένα τέλος στην παντοκρατορία του φασίολου. Δέκα χρόνια έχουν περάσει από το millenium και ήδη τα πολυθρύλητα επιτελεία, που έπαιζαν τις «τάσεις» του κοσμάκη στα δάχτυλα, βρίσκονται σε κατάσταση υστερίας. Νιώθουν ανίκανα να προβλέψουν έστω και χοντρικά τις εξελίξεις, εντελώς ανήμπορα να χωρίσουν δυο πολιτικών γαϊδουριών άχυρα. Πολιτικοί αρχηγοί, πρωθυπουργοί, επίδοξοι ηγέτες, τραπεζίτες και οικονομικοί παράγοντες, εις μάτην περιστοιχίζονται από λεφούσια ειδημόνων με μυαλό ξουράφι και τσάντες γεμάτες επιστημονικά εργαλεία. Όλο και συχνότερα οι λογής-λογής leaders μας νιώθουν απροστάτευτοι, διαπιστώνουν ότι κινούνται σε αχαρτογράφητα νερά. Κοντολογίς, δεν ξέρουν ούτε τι θα τους ξημερώσει, ούτε από πού θα τους έρθει η καινούρια πετριά, κατά τη διάρκεια της μέρας.
Πάντα στην κοινωνία και την πολιτική, το νομοτελειακό συμβάδιζε με το τυχαίο. Όμως ποτέ άλλοτε, το μη-προβλέψιμο και το απρόσμενο δεν έδειχναν τέτοια ηγεμονία. Το 2004, ο Αθνάρ στην Ισπανία έχασε σίγουρες εκλογές από μια έκρηξη βόμβας στο μετρό της Μαδρίτης. Ήταν μια τυχαία βόμβα, υπό την έννοια ότι θα μπορούσε να είχε τοποθετηθεί σ’ οποιαδήποτε άλλη ευρωπαϊκή πρωτεύουσα, όμως τουλάχιστον το «τυχαίο» του Αθνάρ είχε πενήντα νεκρούς. Στις μέρες μας, ο Ταγίπ Ερντογάν έκανε την Τουρκία περιφερειακή υπερδύναμη, την έβγαλε από το ΔΝΤ, σταμάτησε τον κουρδικό πόλεμο, γκρέμισε το κεμαλικό κατεστημένο, πρόλαβε πραξικοπήματα, έφερε στη χώρα ανάπτυξη 6% τον χρόνο σε περίοδο παγκόσμιας ύφεσης και κινδύνεψε να πέσει για έξι δέντρα.
Στις σύγχρονες κοινωνίες, πίσω από τους σχεδιασμούς και τις προβλέψεις κάθε ομάδας επεξεργασίας και κάθε καλοπληρωμένου επιτελείου, στοιχειώνει η φιγούρα ενός ημίτρελου Πέπε Γκρίλο που εμφανίζεται ξάφνου από το πουθενά και αρχίζει να τα κάνει γυαλιά καρφιά. Αν ο Μπεν Αλί, ο Καντάφι, ο Μουμπάρακ και ο Άσαντ μπορούσαν να φανταστούν ή να προβλέψουν τι θα ακολουθούσε την κατάσχεση των φρούτων ενός πλανόδιου μικροπωλητή στην Τυνησία, θα έριχναν στα σκυλιά τον αστυνομικό που πήρε τους χουρμάδες. Δεν μπόρεσαν όμως να προβλέψουν και τους ήρθε κατακέφαλα η Αραβική Άνοιξη. Θα πείτε, ήταν μια τυχαία σπίθα σε μια μπαρουταποθήκη με τα εκρηκτικά χυμένα κάτω. Ναι; Και γιατί δεν εξερράγη πριν δέκα χρόνια; Και ποιος μπορεί να βεβαιώσει πως δεν θα άντεχε ακόμα δέκα χρόνια; Κανείς. Άρα, με ποιο γνώμονα κινείται ο κάθε ηγέτης; Ότι αύριο τελειώνει ο χρόνος του ή ότι έχει ακόμα κάμποσο να διαχειριστεί; Εδώ σε θέλω, επιτελικέ κάβουρα.
Αν κάποιο επιτελείο στο Μαξίμου μπορούσε να προβλέψει με βεβαιότητα τι θα ακολουθούσε το κλείσιμο της ΕΡΤ, ο Σαμαράς όχι μόνο δεν θα της έβαζε λουκέτο, αλλά θα έδινε στους εργαζόμενους και 20% αύξηση για να κάτσουν ήσυχοι μέσα στη σπατάλη και την αδιαφάνειά τους. Στο συγκεκριμένο θέμα, κάθε εκλογικευμένη σχέση αίτιου και αιτιατού καταρρίφθηκε. Ο κόσμος άρχισε να συμπαραστέκεται δακρυσμένος στο πιο ανυπόληπτο και πολυέξοδο κομμάτι του κράτους και οι πολίτες εξαγριώθηκαν επειδή έπεσε μαύρο σε μια συχνότητα που δεν έβλεπαν ποτέ. Αν δεν είναι αυτός επαρκής λόγος να αυτοκτονήσουν τα επιτελεία και τα think tanks και τα ρέστα, τότε ποιος είναι; Θα πείτε ότι ο κόσμος βασικά αντέδρασε στην αγριότητα του επιτιθέμενου. Σωστά, μόνο που δεν είχε δείξει τέτοια αντίδραση ούτε όταν η επίθεση είχε ξεσπάσει πάνω στο ίδιο το κεφάλι του, όχι στο κεφάλι κάποιων που ως χθες έβλεπε με μισό μάτι.
Θα μπορούσαν, πριν πάρουν την απόφαση στο Μαξίμου, να κάνουν μια βόλτα από την οδό Αναγνωστοπούλου και να ρωτήσουν ένα πρώην πρωθυπουργό για τον ρόλο του απρόσμενου: Ο Κώστας Σημίτης είχε υλοποιήσει το μεγαλύτερο πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων και έργων που υπήρξε ποτέ στη χώρα από συστάσεώς της. Κι όμως, τον Αύγουστο του 2003 λίγο πριν τις εκλογές, είδε σε ζωντανή σύνδεση μαζί με τους εξαγριωμένους ψηφοφόρους, τον ποταμό Κηφισό να πλημμυρίζει τέσσερις φορές μέσα στον Αύγουστο και να σαρώνει την Αθήνα σα να επρόκειτο για τη Βομβάη. Ήταν το επιστέγασμα για να τον ξεγράψει ο κόσμος. Έναν μήνα αργότερα παρέδωσε στον επόμενο. Τα δέκα χρόνια που ακολούθησαν, ο Κηφισός δεν ξαναπλημμύρισε ούτε μια φορά, ούτε χειμώνα ούτε καλοκαίρι.
Και πού οδηγούν όλα αυτά; Μα, στην αδυναμία όλων μας να προβλέψουμε. Η πραγματική ζωή έχει βαλθεί να ξεφτιλίζει τους σχεδιασμούς των επιτελείων και να γελοιοποιεί τους αναλυτές της δημόσιας ζωής. Αφήστε το, πατριώτες, είμαστε έρμαια του τυχαίου. Όχι μόνο εμείς, αλλά κι ο Σαμαράς, κι ο Τσίπρας κι όλοι όσοι μας περιστοιχίζουν. Η πολιτική ζωή, η οικονομία, η κοινωνία, θα προχωρούν, βέβαια. Μόνο που θα προχωρούν βγάζοντας τη γλώσσα σ’ όσους παριστάνουν τους γνώστες των εξελίξεων. Μην παρεξηγηθώ: Αυτή η διαπίστωση, δεν είναι ύμνος στην αδράνεια των ατόμων ή των μαζών. Απλώς κι αυτοί που δρουν, ας γνωρίζουν ότι το αποτέλεσμα της ίδιας της δράσης τους θα κινηθεί ανεξαρτήτως των προθέσεών τους ή των ελπίδων τους. Πιθανότατα και εναντίον των προσδοκιών τους.