Πολύς λόγος γίνεται τελευταία για την ανάγκη παρουσίας τεχνοκρατών στην κυβέρνηση ώστε να πάρουν αποφάσεις χωρίς να υπολογίζουν το πολιτικό κόστος. Η αλήθεια είναι ότι για τη διακυβέρνηση μιας χώρας χρειάζεται ένα μίγμα τεχνοκρατών – πολιτικών. Στην Ελλάδα το μίγμα αυτό είχε συνήθως περισσότερο από το δεύτερο συστατικό. Οι πολιτικοί καπέλωναν τους όποιους τεχνοκράτες με αποτέλεσμα να μην παίρνονταν μέτρα όταν έπρεπε. Έτσι, η ατολμία σε μικρές θυσίες οδήγησε σήμερα σε πολύ μεγαλύτερες.
Δεν είμαι πολιτικός επιστήμονας αλλά θα προσπαθήσω να εκφράσω με απλά λόγια τις σκέψεις μου, ανάγοντας τα πράγματα στο δικό μου «γήπεδο». Ξεκινάω με μια διευκρίνιση για τον τίτλο. Λέγοντας «τεχνοκράτες» εννοώ πρόσωπα που μπορεί να ασκούν πολιτική, αλλά έχουν μια πιο τεχνοκρατική αντίληψη των πραγμάτων. Συνήθως έχουν θητεύσει και δουλέψει και σε άλλες θέσεις εκτός από τον πολιτικό χώρο. Με τον όρο «πολιτικοί» εννοώ όσους έχουν ως βασική απασχόληση στη ζωή τους την πολιτική, τουλάχιστον όπως εξασκείται στην Ελλάδα. Επίσης, οι δύο ιδιότητες δεν είναι αλληλοαποκλειόμενες, με την έννοια ότι σε κάποια πολιτικά πρόσωπα μπορεί να απαντώνται και τα δύο χαρακτηριστικά, σε διαφορετικές όμως αναλογίες.
Κάνοντας μια, τραβηγμένη ίσως, μεταφορά, στην ομάδα που κυβερνάει μια χώρα οι πολιτικοί είναι οι επιθετικοί παίκτες. Οι βιρτουόζοι που προσφέρουν θέαμα και καμιά φορά γκολ. Οι τεχνοκράτες είναι οι αμυντικοί, που προσέχουν να μην φάνε γκολ. Τα φώτα πέφτουν συνήθως στους επιθετικούς, ενώ οι αμυντικοί είναι μάλλον αφανείς. Για να πάει όμως καλά η ομάδα χρειάζονται και οι δύο. Η σημαντικότητα του ρόλου του καθενός εξαρτάται από τις συνθήκες του αγώνα. Σε ένα παιχνίδι εκτός έδρας με συνεχή πίεση, τον πρώτο λόγο τον έχουν συνήθως οι αμυντικοί. Και οι επιθετικοί έχουν βέβαια τον ρόλο τους, αλλά πολύ λιγότερες ευκαιρίες. Σε ένα εύκολο παιχνίδι εντός έδρας, οι ρόλοι αντιστρέφονται. Όπως είναι γνωστό στον αθλητισμό, η επίθεση κόβει εισιτήρια και η άμυνα παίρνει τα πρωταθλήματα. Μια ομάδα που έχει μόνο επιθετικούς σπάνια κερδίζει τα παιχνίδια έστω κι αν βάζει πολλά γκολ. Επίσης μια ομάδα που έχει μόνο αμυντικούς, έστω κι αν πάρει το πρωτάθλημα, τι να το κάνει, αν δεν τραβάει κόσμο. Το ζητούμενο λοιπόν είναι το σωστό μίγμα και, κυρίως, το σωστό μίγμα ανά περίσταση.
Ποιες είναι όμως οι βασικότερες διαφορές μεταξύ πολιτικών και τεχνοκρατών που χαρακτηρίζουν τη συμπεριφορά τους; Κατά τη γνώμη μου είναι δύο: (1) ο τρόπος προσέγγισης των προβλημάτων και (2) ο χρονικός ορίζοντας των αποφάσεων.
Με όρους ανάλυσης συστημάτων ο τεχνοκράτης πραγματοποιεί μια top – down προσέγγιση. Ξεκινάει από το συνολικό (κοινωνία) και το εξειδικεύει (στα άτομα). Π.χ. «Πρέπει να απολυθούν 100,000 από τον δημόσιο τομέα». Για να δούμε, ποιοι είναι αυτοί; Και αρχίζει να βάζει κριτήρια. Το ίδιο και για τις προσλήψεις (αν και θα κάνουμε καιρό να τις δούμε). Πρώτα βάζει το νούμερο και μετά τα κριτήρια για να συμπληρωθεί ο στόχος αυτός. Ο πολιτικός αντίθετα, κάνει μια bottom-up προσέγγιση. Ξεκινάει από το ειδικό και γενικεύει. Ξέρει ότι οι άνθρωποι δεν είναι απλώς αριθμοί. Κάθε περίπτωση του φαίνεται ξεχωριστή και η ανθρώπινη διάσταση τον δυσκολεύει (όταν πρόκειται για απολύσεις) ή τον διευκολύνει (όταν πρόκειται για προσλήψεις). Σκέφτεται από μέσα του «Δεν χάθηκε ο κόσμος αν προσληφθούν και 10 ψηφοφόροι μου, να φάνε ψωμί. Δεν θα σωθεί από αυτούς ο προϋπολογισμός…».
Η δεύτερη διαφορά όπως είπαμε αφορά τον χρονικό ορίζοντα. Ο τεχνοκράτης σκέφτεται συνήθως πιο μακροπρόθεσμα. Οι στρατηγικές του αποφάσεις έχουν ως ελάχιστο ορίζοντα την πενταετία και πάνω, γιατί ξέρει ότι τότε μπορεί να αποδώσει μια πολιτική. Ο πολιτικός σκέπτεται πιο βραχυπρόθεσμα. Έχει ως μέγιστο ορίζοντα την τετραετία, γιατί τότε γίνονται (συνήθως) οι εκλογές. Συνήθως ο ορίζοντας αυτός είναι πολύ μικρότερος από την τετραετία αφού αν δεν κάνει πράγματα την πρώτη διετία, μετά αρχίζει να βαραίνει πολύ το πολιτικό κόστος και αρχίζει το χάιδεμα στα αυτιά των ψηφοφόρων και οι παροχές ενόψει εκλογών.
Φταίνε όμως μόνο οι πολιτικοί γι αυτό; Όχι βέβαια. Πολιτικοί και ψηφοφόροι είναι σφιχταγκαλιασμένοι σε αυτόν τον φαύλο κύκλο. Ο Έλληνας ψηφοφόρος έχει συνηθίσει να ψηφίζει αυτόν που θα του κάνει τις χάρες και ο πολιτικός πρέπει να χαϊδέψει τα αυτιά του ψηφοφόρου (αυτό σημαίνει λαϊκισμός άλλωστε) για να βγει. Άρα εμείς έχουμε τους πολιτικούς που μας εκφράζουν και οι πολιτικοί έχουν τους ψηφοφόρους που τους αξίζουν. Το αστείο είναι ότι και οι δύο αναθεματίζουν την τύχη τους , οι μεν ψηφοφόροι λέγοντας «δυστυχώς αυτοί είναι οι ηγέτες μας», οι δε πολιτικοί «δυστυχώς αυτός είναι ο Έλληνας». Πώς σπάει αυτό ο φαύλος κύκλος; Με μία κρίση (σαν την παρούσα) που θα ξεγυμνώσει το σύστημα, αρκεί να έχουμε το κουράγιο να δούμε τον εαυτό μας στον καθρέπτη. Και μετά να πάρουμε τις αποφάσεις μας για το ποιους πολιτικούς πλέον θέλουμε…