Θεωρείται το πολυτιμότερο ναυάγιο στον κόσμο. Μια ισπανική γαλέρα με την ονομασία «Σαν Χοσέ» βυθίστηκε από τους Βρετανούς στα ανοικτά των ακτών της Κολομβίας πριν από περισσότερα από 300 χρόνια. Μετέφερε χρυσό, ασήμι και σμαράγδια, ένα φορτίο αξίας δισεκατομμυρίων.
Οπως αναφέρει δημοσίευμα του BBC, χρόνια μετά την ανακάλυψή του εξακολουθεί να μαίνεται η συζήτηση αναφορικά με την ιδιοκτησία αυτού του θησαυρού και τη μοίρα του ναυαγίου. Τα δικαιώματα στην ανάσυρση της γαλέρας διεκδικούν η Ισπανία, η Κολομβία, μια αμερικανική εταιρεία διάσωσης, καθώς και ομάδες ιθαγενών της Νότιας Αμερικής.
Μετά από σειρά δικαστικών μαχών στην Κολομβία και στις ΗΠΑ, η υπόθεση έχει καταλήξει στο Μόνιμο Διαιτητικό Δικαστήριο της Χάγης. Η κολομβιανή κυβέρνηση θέλει να σηκώσει τα υπολείμματα του σκάφους και να το βάλει σε μουσείο. Οι κυνηγοί θησαυρών θεωρούν ότι η εμπορική αξία του φορτίου θα μπορούσε να ξεπερνά τα 16 δισ. ευρώ.
Αλλά οι αρχαιολόγοι ισχυρίζονται ότι το ναυάγιο –όπως και χιλιάδες παρόμοια ανά τους ωκεανούς– θα πρέπει να αφεθεί στον βυθό της θάλασσας. Οι ιστορικοί της Ναυτιλίας υπενθυμίζουν ότι το «Σαν Χοσέ» είναι ένα νεκροταφείο και ως τέτοιο πρέπει να γίνει αντικείμενο σεβασμού, αφού όταν βυθίστηκε πνίγηκαν περίπου 600 άνθρωποι.
Το Σαν Χοσέ βυθίστηκε το 1708, καθώς έπλεε από τον σημερινό Παναμά προς το λιμάνι της Καρταχένα, στην Κολομβία. Από εκεί επρόκειτο να διασχίσει τον Ατλαντικό προς την Ισπανία, αλλά καθώς οι Ισπανοί βρίσκονταν σε πόλεμο τότε με τους Βρετανούς, αναχαιτίστηκε από βρετανικό πολεμικό πλοίο.
Οι Βρετανοί ήθελαν να κατασχέσουν το πλοίο και τον θησαυρό του, όμως κατά λάθος εκτόξευσαν μια οβίδα στις πυριτιδαποθήκες του, με αποτέλεσμα το πλοίο να ανατιναχτεί και να βυθιστεί μέσα σε λίγα λεπτά. Το ναυάγιο παρέμενε στον βυθό των ακτών της Κολομβίας μέχρι τη δεκαετία του 1980, όταν η αμερικανική εταιρεία διάσωσης Glocca Mora ανακοίνωσε την ανακάλυψή του.
Η εταιρεία επιχείρησε να πείσει τους Κολομβιανούς να συνεργαστούν ώστε να συγκεντρωθεί ο θησαυρός και να μοιραστούν τα έσοδα μαζί της, ωστόσο οι δυο πλευρές δεν κατάφεραν να συμφωνήσουν για τη μοιρασία και κατέληξαν στα δικαστήρια.
Το 2015 οι Κολομβιανοί δήλωσαν ότι βρήκαν το πλοίο σε διαφορετικό σημείο του βυθού από εκείνο που είχαν υποδείξει οι Αμερικανοί. Από τότε υποστηρίζουν ότι η Glocca Mora, γνωστή πλέον ως Sea Search Armada, δεν έχει δικαιώματα ούτε στην ανάσυρση του σκάφους ούτε στον θησαυρό που αυτό μετέφερε.
Το ισπανικό Δημόσιο εγείρει από την πλευρά του διεκδικήσεις στο καθεστώς ιδιοκτησίας της γαλέρας, υποστηρίζοντας ότι το «Σαν Χοσέ» και το φορτίο του παραμένουν κρατική ιδιοκτησία, ενώ αυτόχθονες ομάδες από τη Βολιβία και το Περού διεκδικούν και αυτές τουλάχιστον ένα μέρος της λείας. Υποστηρίζουν ότι ο θησαυρός δεν ανήκει στην Ισπανία, καθώς λεηλατήθηκε από ορυχεία στις Ανδεις την περίοδο της αποικιοκρατίας.
Οι Κολομβιανοί έχουν δημοσιεύσει δελεαστικά βίντεο του «Σαν Χοσέ», τραβηγμένα με υποβρύχιες κάμερες. Δείχνουν την πλώρη ενός ξύλινου πλοίου, επιστρωμένου με θαλάσσια ζωή, μερικά μπρούντζινα κανόνια διάσπαρτα στην άμμο και γαλανόλευκες πορσελάνες και χρυσά νομίσματα που λάμπουν στον πυθμένα του ωκεανού. Στο πλαίσιο της δικαστικής προσφυγής της στη Χάγη, η Sea Search Armada εκτίμησε ότι η αξία του φορτίου της γαλέρας πιθανόν να αγγίζει τα 16 δισ. ευρώ.
Η εκτίμηση της εταιρείας είναι ότι το πλοίο μετέφερε τουλάχιστον επτά εκατομμύρια πέσος σε μετρητά, 116 χαλύβδινα σεντούκια γεμάτα σμαράγδια και 30 εκατομμύρια χρυσά νομίσματα – τον μεγαλύτερο συσσωρευμένο πλούτο στην ιστορία της ανθρωπότητας. Αλλά πολλοί ειδικοί αμφισβητούν αυτά τα νούμερα.
Παρότι το «Σαν Χοσέ» περιγράφεται συχνά ως το «ιερό δισκοπότηρο» των ναυαγίων, είναι –σύμφωνα με τα Ηνωμένα Εθνη– μόλις ένα από τα περίπου τρία εκατομμύρια βυθισμένα πλοία στους πυθμένες των ωκεανών. Συχνά κυριαρχεί ασάφεια σχετικά με το ιδιοκτησιακό καθεστώς τους, τα δικαιώματα ανάσυρσης και, εφόσον υπήρχε θησαυρός στο πλοίο, τα δικαιώματα ιδιοκτησίας του.
Το 1982 ο ΟΗΕ υιοθέτησε τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας – που συχνά περιγράφεται ως το «Σύνταγμα των Ωκεανών», η οποία όμως δεν περιλάμβανε πολλές διατάξεις για ναυάγια. Ως εκ τούτου, τα Ηνωμένα Εθνη υιοθέτησαν ένα δεύτερο σύνολο κανόνων το 2001 – τη Σύμβαση της UNESCO για την Υποβρύχια Πολιτιστική Κληρονομιά.
Η σύμβαση αυτή ξεκαθαρίζει αρκετά ζητήματα αναφορικά με το νομικό καθεστώς των ναυαγίων, ωστόσο αρκετές χώρες έχουν αρνηθεί να την επικυρώσουν, φοβούμενες ότι έτσι θα αποδυναμώσουν τις διεκδικήσεις τους για πλούτη που ανακαλύπτονται στα νερά τους. Η Κολομβία και οι ΗΠΑ, για παράδειγμα, δεν την έχουν υπογράψει. Αλλά ακόμα κι αν γίνονταν σεβαστοί, οι διεθνείς κανόνες δεν δίνουν πάντα ξεκάθαρες απαντήσεις σε πολύπλοκες υποθέσεις όπως αυτή του «Σαν Χοσέ».
Για την πλειονότητα των αρχαιολόγων, πάντως, τέτοια ναυάγια καλό είναι να αφήνονται στη μοίρα τους και να εξερευνώνται στον πυθμένα του ωκεανού. Υποστηρίζουν ότι ο όποιος θησαυρός βρίσκεται εντός του «Σαν Χοσέ» αποτελεί τμήμα ενός αρχαιολογικού πλαισίου, και ως εκ τούτου δεν έχει εμπορική αξία: η αξία του είναι αυστηρά ιστορική και επιστημονική.