Ενα ναυτικό μίλι από ένα μικρό νησί στις Εβρίδες -νησιωτικό σύμπλεγμα κοντά στις δυτικές ακτές της Σκωτίας- ένα τεράστιο φορτηγό πλοίο είναι ορατό πολύ εύκολα, συγκριτικά με τις μικροσκοπικές ψαρόβαρκες που είναι διάσπαρτες σε αυτή τη μικρή γωνιά του Ατλαντικού. Αλλά αυτή η παράλογη εικόνα δεν είναι το μοναδικό ζήτημα που αξίζει να σημειωθεί για το πλοίο-ψυγείο υπό κυπριακή σημαία -έχει κατασκευαστεί για να αποθηκεύει μεγάλες ποσότητες ψαριών- το οποίο έκανε την προτελευταία στάση του σε ένα σαφώς ύποπτο ταξίδι.
Για τρία χρόνια έκανε δρομολόγια κυρίως μεταξύ της Βόρειας Ευρώπης και της Δυτικής Αφρικής, αλλά στα μέσα Ιανουαρίου παρεξέκλινε από την κανονική διαδρομή του για να επισκεφθεί την Ουκρανία, πριν από την είσοδό του στη Μεσόγειο. Οπως έπλεε προς το Γιβραλτάρ κατεγράφησαν από τη Windward, μια εταιρεία ανάλυσης ναυτιλιακών δεδομένων με έδρα το Ισραήλ, δώδεκα ημέρες κατά τις οποίες έκανε «αμφισβητήσιμους ελιγμούς», ενώ απενεργοποιούσε το σύστημα παρακολούθησής του σε πολλές περιπτώσεις.
Ετσι κι αλλιώς, εκατοντάδες φορτηγά πλοία εισέρχονται σε ευρωπαϊκά ύδατα κάθε χρόνο απενεργοποιώντας τα συστήματα που διευκολύνουν τον εντοπισμό τους, τα λεγόμενα AIS, τακτική προσφιλής στα οργανωμένα καρτέλ ναρκωτικών, λαθρεμπορίου όπλων και διακίνησης προσφύγων, που εκμεταλλεύονται έτσι σταθερά την αδυναμία των Αρχών να ελέγξουν την κίνηση στη θάλασσα.
Ωστόσο το κόλπο της «εξαφάνισής» τους γίνεται ακόμα πιο επικίνδυνο, σύμφωνα με έρευνα των Times του Λονδίνου, καθώς τα τελευταία χρόνια φαίνεται να πραγματοποιούν «ύποπτες» στάσεις σε τρομοκρατικά hotspots.
Οι υποψίες των Αρχών επικεντρώνονται στις διαδρομές από Λιβύη προς Ελλάδα. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Windward, συνολικά 2.850 φορτηγά πλοία «εξαφανίστηκαν» τους πρώτους μήνες του 2017 από τις συσκευές εντοπισμού πριν εισέλθουν σε ευρωπαϊκά ύδατα!
Από αυτά, 40 έφτασαν στον θαλάσσιο χώρο της Ευρώπης μέσω Λιβύης, ενώ άλλα 20 ακολούθησαν την ίδια πορεία, κάνοντας προηγουμένως στάσεις στα ύδατα της Συρίας και του Λιβάνου. Περίπου 45 προσέγγισαν τη Μεγάλη Βρετανία με τον ίδιο τρόπο, κρύβοντας τα ίχνη τους για πάνω από μία ημέρα.
Βάσει κανονισμού, κάθε πλοίο και σκάφος είναι υποχρεωμένο να έχει διαρκώς ενεργοποιημένη τη συσκευή εντοπισμού του όταν βρίσκεται εκτός λιμανιού – εάν ο μηχανισμός απενεργοποιηθεί, οι λόγοι θα πρέπει να καταγραφούν στο ημερολόγιο καταστρώματος. Η… ασυνήθιστη συμπεριφορά των «πλοίων-φαντασμάτων» αυξάνει τις υποψίες των Αρχών, ενώ φαίνεται ότι προσεγγίζουν μικρότερα σκάφη στα οποία διοχετεύονται όπλα ή ναρκωτικά, καθώς εκείνα μπορούν να αποφύγουν ευκολότερα τους ελέγχους του Λιμενικού.
Το σχετικό δημοσίευμα των Times αναφέρεται σε μια από τις χαρακτηριστικές περιπτώσεις της έρευνας. Ο παρακάτω χάρτης δείχνει τη διαδρομή ενός ιταλικού τάνκερ που μετέφερε πετρέλαιο από τη Λιβύη στην Ελλάδα.
Στη διάρκεια του ταξιδιού του, πραγματοποίησε δύο ανεξήγητες στάσεις: η πρώτη κοντά στην Κρήτη και η δεύτερη στο Βόρειο Αιγαίο, κοντά στη Λέσβο. Είναι πολύ πιθανό να συνάντησε εκεί κάποιο μικρότερο πλοίο στο οποίο μετέφερε τμήμα του όποιου φορτίου του.
Η ευκολία στην «εξαφάνιση» εξαπλώνει τον φόβο για τη δράση τρομοκρατικών οργανώσεων, όπως του ISIS ή της Αλ Κάιντα. Ιδιαίτερα ευαίσθητες σε αυτόν τον κίνδυνο εμφανίζονται χώρες με μακρά και περίπλοκη ακτογραμμή, όπως η Βρετανία και η Ελλάδα, που έχουν πρακτικές δυσκολίες να ελέγξουν διεξοδικά κάθε σκάφος που εισέρχεται στα ύδατά τους.
Την Τετάρτη έγινε γνωστό πως η παράνομη διακίνηση μεταναστών έχει επεκταθεί δραματικά και είναι τόσο διαδεδομένη στην Ευρώπη που είναι πλέον συγκρίσιμη με την αγορά παράνομων ναρκωτικών. Μια νέα έκθεση αναφέρει πως οι εγκληματικές οργανώσεις έχουν συγκεντρώσει τεράστια χρηματικά ποσά εν μέσω της αύξησης των προσφύγων και μεταναστών που προσπαθούν να φθάσουν στην ήπειρο.
Η έκθεση της Europol περιγράφει το λαθρεμπόριο ανθρώπων ως «άκρως κερδοφόρα και ευρέως εγκληματική δραστηριότητα». Η 60 σελίδων μελέτη σημείωνε: «Η επιχείρηση λαθρεμπορίας μεταναστών είναι τώρα μια μεγάλη, κερδοφόρα και σύνθετη εγκληματική αγορά, συγκρίσιμη με τις ευρωπαϊκές αγορές ναρκωτικών».
Οι ερευνητές διαπίστωσαν πως η ζήτηση για τις υπηρεσίες λαθρεμπορίου έχει αυξηθεί σημαντικά από το 2014.
Ερωτήσεις κι απαντήσεις
Πόσα σκάφη κινούνται στα ευρωπαϊκά ύδατα;
Περισσότεροι από 2,2 εκατομμύρια πλοία είχαν ελλιμενιστεί στα κυριότερα λιμάνια της Ευρώπης το 2015 – μια αύξηση της τάξης του 1,7% σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος.
Τι θεωρείται ύποπτη δραστηριότητα;
Ταξιδεύοντας με παραποιημένους αριθμούς στίγματος -ο Διεθνής Οργανισμός Ναυσιπλοΐας (ΙΜΟ) δεν λαμβάνει τους σωστούς- ένα πλοίο δεν μπορεί να εντοπιστεί, κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει πού πραγματικά βρίσκεται. Ενα πλοίο μπορεί, επίσης, να «σβήνει» το σύστημα αυτόματου εντοπισμού του (AIS), το οποίο μεταδίδει τη θέση του με χρήση GPS. Ετσι, και πάλι δεν μπορεί να γίνει αντιληπτή η πορεία του, εκτός εάν ένας δορυφόρος εστιάσει ειδικά σε εκείνη περιοχή. Αυτό, όμως, θυμίζει την αναζήτηση βελόνας σε άχυρα, ειδικά λόγω του αριθμού των άλλων σκαφών που χρησιμοποιούν την ίδια διαδρομή.
Είναι παράνομο να απενεργοποιείται το AIS;
To AIS θα πρέπει πάντα να είναι σε λειτουργία, όταν τα πλοία κάνουν δρομολόγια ή είναι αγκυροβολημένα – συνήθως οι πειρατές το απενεργοποιούν. Αυτό θα πρέπει να καταγράφεται στο ημερολόγιο του πλοίου και το AIS θα πρέπει να αρχίσει να λειτουργεί το συντομότερο δυνατό, αφού παρέχει ασφάλεια.
Ποιοι μπορούν να αποφασίσουν εάν κάτι είναι ύποπτο;
Μυστικές υπηρεσίες, αστυνομικές αρχές, ακόμη και ιδιωτικές εταιρείες ασφαλείας μπορούν να σκιαγραφήσουν το προφίλ κινδύνου των πλοίων με βάση την προηγούμενη δραστηριότητά τους, εάν έχουν -στο παρελθόν- απενεργοποιήσει το AIS, σε ποιον ιδιοκτήτη ανήκουν κ.ά.
Ποιος είναι υπεύθυνος για την ασφάλεια στη θάλασσα;
Ο Διεθνής Οργανισμός Ναυσιπλοΐας έχει εντολή να διαχειριστεί τις απειλές, αλλά δεν επιβάλλει την τάξη. Υιοθετεί κανονισμούς και αναπτύσσει κατευθυντήριες γραμμές για τα κράτη να χειριστούν απειλές για την ασφάλεια κάποιου πλοίου. Οι χώρες υποχρεούνται να διασφαλίζουν στον ΙΜΟ ότι οι κανόνες τηρούνται. Μόλις ένα πλοίο πλεύσει μέσα στα ύδατα κάποιας χώρας, αυτή είναι υπεύθυνη να ενεργήσει για λογαριασμό εκείνης στην οποία ανήκει η σημαία του, προστατεύοντας το πλήρωμα και τα εμπορεύματα που μεταφέρει.