Τους πρώτους τρεις μήνες της πανδημίας του κορονοϊού δεν πραγματοποιήθηκε καμία μεταμόσχευση στη χώρα μας. Και όμως, όπως αποκάλυψε πρόσφατα η ετήσια έκθεση του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων (εδώ), αυτό δεν στάθηκε εμπόδιο και έτσι όχι απλώς δεν μειώθηκε ο ήδη μικρός αριθμός μεταμοσχεύσεων, αλλά αυξήθηκε κιόλας.
Βέβαια, δεν είναι τίποτα τυχαίο. Πίσω από τους αριθμούς που καθρεφτίζουν ανθρώπινες ζωές, υπάρχουν άνθρωποι που εργάζονται ακατάπαυστα και με όλη τους την ψυχή, για την ανοικοδόμηση αυτού του πολύπαθου τομέα.
Και όπως κατάφεραν να αποδείξουν, ακόμη και όταν η Υγεία περνά τη μεγαλύτερη κρίση του τελευταίου αιώνα, όσοι προσπαθούν, τα καταφέρνουν περίφημα.
Το Protagon, συνομίλησε με πέντε από τους βασικούς συντελεστές των μεταμοσχεύσεων στη χώρα μας. Μας αποκάλυψαν πώς τα καταφέραν, αλλά και ποια είναι τα σχέδιά τους για την ανάπτυξη του τομέα στην Ελλάδα τα επόμενα χρόνια.
Αντώνης Παπαδημητρίου
Πρόεδρος Ιδρύματος Ωνάση
Ενας χρόνος πανδημίας και, ενώ το Εθνικό Σύστημα Υγείας στη χώρα μας έχει σχεδόν μετατραπεί σε σύστημα αντιμετώπισης μίας νόσου, το Ίδρυμα Ωνάση συνεχίζει το έργο του σε έναν άλλο τομέα, που πάσχει δραματικά, αυτόν των Μεταμοσχεύσεων. Τι ακριβώς υλοποιείτε;
Το Ιδρυμα Ωνάση έχει αναλάβει μία Εθνική Πρωτοβουλία, σε συνεργασία με το Υπουργείο Υγείας, τον Εθνικό Οργανισμό Μεταμοσχεύσεων και το Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο, για την ανοικοδόμηση του τομέα των μεταμοσχεύσεων και της δωρεάς οργάνων στη χώρα μας, μέσα από μία ολιστική προσέγγιση. Επίκεντρο της προσπάθειας αυτής, φυσικά, αποτελεί η δημιουργία του Ωνάσειου Εθνικού Μεταμοσχευτικού Κέντρου –ενός σύγχρονου μεταμοσχευτικού κέντρου για όλους– που, παρά τις πρόσκαιρες δυσκολίες της πανδημίας, βρίσκεται ήδη στον 2ο χρόνο της κατασκευής του.
Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει ότι δεν συμβάλαμε, μέσα από τις δράσεις μας στον τομέα της Υγείας και στην αντιμετώπιση της Covid-19. Ήταν περίπου τέτοια εποχή, όταν, πέρυσι, εξασφαλίζαμε και δωρίζαμε στο Εθνικό Σύστημα Υγείας 13.500.000 χειρουργικές μάσκες, προκειμένου να στηρίξουμε τους υγειονομικούς μας. Επιπλέον, στη δεύτερη φάση της αντιμετώπισης της πανδημίας, το Ίδρυμα Ωνάση στηρίζει την καμπάνια εμβολιασμού του Υπουργείου Υγείας και τη δημιουργία των σχετικών υλικών.
Τι άλλο περιλαμβάνει αυτή η Εθνική Πρωτοβουλία για τις Μεταμοσχεύσεις;
Στη δημιουργία του Ωνάσειου Εθνικού Μεταμοσχευτικού Κέντρου χρειάζεται να προστεθούν και άλλες παράλληλες δράσεις, που θα βοηθήσουν τόσο στην ανάπτυξη της δομής του Συστήματος Υγείας όσο και στην ενίσχυση και διάχυση της επιστημονικής γνώσης, καθώς, επίσης, και στην ενημέρωση της κοινωνίας, ευρύτερα.
Οσον αφορά τη δομή του Συστήματος Υγείας, η μελέτη που ετοιμάζει η ομάδα του κ. Μόσιαλου και του κ. Παπαλόη στο London School of Economics, σχετικά με το Εθνικό Σχέδιο για τις Μεταμοσχεύσεις, θα είναι πολύ σύντομα έτοιμη∙ αναμένεται δε να παραδοθεί εντός του 2021 στην Πολιτεία, απαντώντας, έτσι, σε μία διαχρονική ανάγκη του Συστήματος Υγείας, του ιατρονοσηλευτικού προσωπικού, αλλά και των ίδιων των ασθενών. Το Ίδρυμα Ωνάση, διασφαλίζοντας τη διακομματική στήριξη, ανέθεσε τη μελέτη σε αυτούς τους δύο κορυφαίους Έλληνες επιστήμονες, τον κ. Μόσιαλο και τον κ. Παπαλόη, ώστε ο τομέας των Μεταμοσχεύσεων και της Δωρεάς Οργάνων να αποκτήσει ένα βιώσιμο και σύγχρονο πλαίσιο ανάπτυξης και λειτουργίας.
Εξίσου σημαντική, όμως, είναι και η ενίσχυση της επιστημονικής γνώσης. Μέσα από υποτροφίες, ερευνητικά προγράμματα, webinars και συνεργασίες, το Ιδρυμα Ωνάση συνδράμει στην καλλιέργεια ενός ευνοϊκότερου επιστημονικού περιβάλλοντος το οποίο θα βοηθήσει στην άνθηση των μεταμοσχεύσεων. Τέλος, μέσα από εκπαιδευτικά προγράμματα και καμπάνιες ενημέρωσης, το Ίδρυμα Ωνάση επιδιώκει να ενώσουμε όλοι μαζί τις δυνάμεις μας σε μία «Συμμαχία ζωής» που θα οδηγήσει τις μεταμοσχεύσεις σε ένα σύγχρονο αύριο.
Εάν το δούμε ιστορικά, το Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο, πέρα από τη μεγάλη προσφορά του στη δημόσια υγεία, ήταν αυτό που έδωσε, και δίνει, τον ρυθμό για τον εκσυγχρονισμό και την ανάπτυξη του τομέα της καρδιολογίας στη χώρα μας. Υπάρχει αυτό το όραμα και για το Ωνάσειο Εθνικό Μεταμοσχευτικό Κέντρο;
Βεβαίως και υπάρχει. Το Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο (Ω.Κ.Κ.) είναι ένα νοσοκομείο με δημόσια πρόσβαση, ωστόσο, λόγω του υψηλού επιπέδου των παροχών, ο κόσμος που το επισκέπτεται –για λόγους υγείας, δυστυχώς– το αξιολογεί ως ιδιωτικό.
Το όραμα με το οποίο δημιουργήθηκε το Ω.Κ.Κ. ήταν να αποτελεί, για την εποχή του, ένα νοσοκομείο που θα βρίσκεται στην αιχμή της επιστήμης και της τεχνολογίας. Μάλιστα, τόσο σοβαρές επεμβάσεις στην καρδιά δεν γίνονταν, μέχρι τότε, στην Ελλάδα και οι Έλληνες ασθενείς, μαζί με τις οικογένειές τους, έπρεπε να μεταβαίνουν στο Λονδίνο ή σε άλλες πόλεις της Ευρώπης και των ΗΠΑ για την αντιμετώπιση του προβλήματος υγείας τους. Έτσι, λοιπόν, κλείσαμε ένα μεγάλο κενό που υπήρχε στον τομέα της δημόσιας υγείας στην Ελλάδα, προκειμένου ο απλός πολίτης, ο συνταξιούχος, αλλά και οποιοσδήποτε ασφαλισμένος, να μη χρειάζεται να ταξιδέψει για να κάνει επέμβαση στην καρδιά, αλλά να μπορεί να την κάνει στη χώρα του.
Μία ακόμα μεγάλη πρόοδος, στην οποία έχουμε τοποθετήσει το θεμέλιο λίθο μας, είναι το Πρόγραμμα Μεταμοσχεύσεων Καρδιάς και Πνευμόνων στην Ελλάδα. Εκεί διαπιστώσαμε ότι υπάρχει ακόμη ένα μεγάλο και σημαντικό κενό.
Ο υπουργός Υγείας της προηγούμενης Κυβέρνησης –όπως γινόταν με την εκάστοτε κυβέρνηση μέχρι τότε– μας είχε καλέσει και μας είχε ρωτήσει εάν έχουμε στόχο να κάνουμε την επέκταση που προβλεπόταν από τα αρχικά σχέδια του Ω.Κ.Κ. Κάθε φορά λέγαμε «ναι», αλλά υπήρχαν κάποιες προϋποθέσεις για βασικές λειτουργίες του νοσοκομείου. Καταλήξαμε σε συμφωνία, πήραμε και τη σύμφωνη γνώμη των κομμάτων της τότε Αντιπολίτευσης και, ακολούθως, προχωρήσαμε στην έναρξη της δημιουργίας του Ωνάσειου Εθνικού Μεταμοσχευτικού Κέντρου (Ω.Ε.ΜΕ.Κ.).
Σε αυτόν τον δεύτερο χρόνο κατασκευής του, σε ποιο στάδιο βρίσκεται το Ω.Ε.ΜΕ.Κ.; Πόσο σύγχρονο και ψηφιακά εξοπλισμένο θα είναι από την πρώτη ημέρα;
Η κατασκευή βρίσκεται, σήμερα, στον δεύτερο όροφο, με την παράδοση στην Ελληνική Πολιτεία να τοποθετείται χρονικά στο 2024. Παράλληλα, προχωράμε στον σχεδιασμό και την υλοποίηση ενός ολοκληρωμένου Στρατηγικού Σχεδίου για την ανανέωση του εξοπλισμού του υφιστάμενου νοσοκομείου, ώστε το Ωνάσειο να αποτελέσει, σύντομα, ένα πλήρως ψηφιακό νοσοκομείο, απαλλαγμένο από τη χρήση χαρτιού. Το πρώτο βήμα θα είναι η δημιουργία μιας υπερσύγχρονης απεικονιστικής μονάδας, η οποία θα είναι από τις πιο σύγχρονες της Ευρώπης.
Ο στόχος μας, λοιπόν, είναι διττός: από τη μία, να δημιουργήσουμε ένα νοσοκομείο που θα καλύψει τις ανάγκες όλης της χώρας στις μεταμοσχεύσεις συμπαγών οργάνων και, από την άλλη, να εξελίξουμε το υπάρχον νοσοκομείο, που είναι εξειδικευμένο στην καρδιολογία και την καρδιοχειρουργική, ώστε να αποτελέσει το πρώτο 100% έξυπνο και ψηφιακό νοσοκομείο στην Ελλάδα, αλλά και ένα από τα πρώτα στην Ευρώπη.
Θα πρέπει, βέβαια, να αναφερθεί ότι στο νέο νοσοκομείο έχει προβλεφθεί μία ολόκληρη πτέρυγα για τα παιδιά, το Ωνάσειο Παίδων, που θα προσφέρει υπηρεσίες υψηλής ποιότητας στην παιδοκαρδιολογία και παιδοκαρδιοχειρουργική, αλλά και στις μεταμοσχεύσεις παίδων. Αυτό είναι κάτι το οποίο είναι εξαιρετικά δύσκολο, είναι, όμως, παράλληλα, και πολύ συγκινητικό και σημαντικό να επιτευχθεί.
Οι συνεργασίες βρίσκονται στον σχεδιασμό του Ωνασείου;
Φυσικά. Μέσα στις προθέσεις της Διοίκησης του Ωνασείου είναι να επεκταθεί, ακόμα περισσότερο, η συνεργασία, που είναι απαραίτητη, μεταξύ των νοσοκομείων του δημόσιου τομέα, με προγραμματικές συμβάσεις οι οποίες έχουν ήδη θεσπιστεί με τα Νοσοκομεία «Λαϊκό» και «Αττικόν».
Στο ίδιο πλαίσιο, πρόκειται να ενισχύσουμε, έτι περαιτέρω, την επιστημονική έρευνα, όχι μόνο μέσα στο Ωνάσειο αλλά και στα άλλα νοσοκομεία του ΕΣΥ, με την παροχή ερευνητικών υποτροφιών, χορηγιών κ.λπ., πάντα στον τομέα των μεταμοσχεύσεων και της καρδιάς.
Εάν κρίνω από το Ω.Κ.Κ., που βρίσκεται, και σε παγκόσμιο επίπεδο, στην αιχμή των τεχνολογικών εξελίξεων, το ίδιο θα συμβεί και με το Μεταμοσχευτικό Κέντρο.
Ολα αυτά προϋποθέτουν ιατρούς, νοσηλευτές και διοικητικό προσωπικό, που να μπορούν να τα αξιοποιήσουν. Υπάρχει ήδη ειδική εκπαίδευση για το προσωπικό, σε Ελλάδα και εξωτερικό;
Το Ω.Κ.Κ. είχε πάντα εξαιρετικούς ιατρούς και νοσηλευτές οι οποίοι συνέδραμαν, σε κάθε βήμα, στην ύπαρξη καινοτομίας. Με το παρόν Διοικητικό Συμβούλιο και τον Πρόεδρο, καθηγητή Ιωάννη Μπολέτη, είχαμε την ευκαιρία να ανανεώσουμε το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό του νοσοκομείου –το οποίο είχε έρθει πριν από 20 χρόνια– καθώς αρκετοί από αυτούς τους σπουδαίους επιστήμονες σύντομα βαίνουν προς τη συνταξιοδότησή τους. Έτσι, έχουμε ήδη προσλάβει εξαιρετικούς ιατρούς, με μακρά διεθνή εμπειρία και πλούσιο ακαδημαϊκό έργο, οι οποίοι έχουν όλα τα προσόντα για να χρησιμοποιήσουν τον υπερσύγχρονο εξοπλισμό.
Υπάρχει, επίσης, όπως προανέφερα, ένα συγκεκριμένο Πρόγραμμα Υποτροφιών και Χορηγιών για ιατρούς οι οποίοι εκπαιδεύονται στο εξωτερικό και συμμετέχουν σε κλινικές ομάδες, προκειμένου να αποκτήσουν όλη τη νεότερη γνώση για τις μεταμοσχεύσεις. Σκοπός είναι να επιστρέψουν στην Ελλάδα και να χρησιμοποιήσουν αυτή τη γνώση, αλλά και να τη μεταδώσουν. Φυσικά, δεν μιλάμε μόνο για τους ιατρούς του Ω.Κ.Κ., αλλά αφορά και τους ιατρούς όλων των συνεργαζόμενων νοσοκομείων. Χάρη σε αυτές τις υποτροφίες, πραγματοποιήθηκε και η πρώτη μεταμόσχευση πνεύμονα στη χώρα μας, μετά από 10 χρόνια. Ηταν ένα ορόσημο για τον τομέα της υγείας στην Ελλάδα.
Ιωάννης Ν. Μπολέτης
Πρόεδρος Ωνάσειου Καρδιοχειρουργικού Κέντρου και διευθυντής Κλινικής Νεφρολογίας και Μεταμόσχευσης Νεφρού ΓΝΑ «Λαϊκό»
Είστε ένας άνθρωπος που από τη θέση του διαχειρίζεται τρία σημαντικά προγράμματα Μεταμοσχεύσεων, αυτά της Καρδιάς & των Πνευμόνων στο Ωνάσειο και των Νεφρών στο «Λαϊκό». Ποιος είναι ο απολογισμός σας λοιπόν στον έναν χρόνο πανδημίας; Ποια ήταν τα ορόσημα και ποιες οι πιο δύσκολες στιγμές;
Για να αρχίσω από το τέλος, η πιο δύσκολη περίοδος ήταν η αρχή της πανδημίας, όταν οι μεταμοσχεύσεις πάγωσαν σχεδόν σε απόλυτο βαθμό για περισσότερο από ένα δίμηνο.
Υπάρχουν όμως και πολύ θετικά γεγονότα, όπως η πραγματοποίηση της πρώτης μεταμόσχευσης πνευμόνων στην Ελλάδα, μετά από 10 χρόνια, η οποία διενεργήθηκε στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο. H έναρξη του προγράμματος μεταμοσχεύσεων πνεύμονα οφείλεται στις συντονισμένες προσπάθειες του Υπουργείου Υγείας, του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων (Ε.Ο.Μ.) και του Ωνασείου Καρδιοχειρουργικού Κέντρου (Ω.Κ.Κ.). Κυρίως όμως στη συμβολή του Προγράμματος Υποτροφιών του Ιδρύματος Ωνάση για τη μετεκπαίδευση Ελλήνων ιατρών στο εξωτερικό, ενώ το Ίδρυμα καλύπτει και μεγάλο μέρος του κόστους των απαραίτητων μηχανικών μέσων.
Ετσι, τη χρονιά του κορονοϊού έγιναν 4 μεταμοσχεύσεις πνεύμονα και 15 μεταμοσχεύσεις καρδιάς. Καλά νέα έρχονται και από το Λαϊκό Νοσοκομείο. Τη χρονιά του κορονοϊού έγιναν 75 μεταμοσχεύσεις νεφρού από ζώντα δότη, έναντι 50-55 που γίνονταν τα τελευταία χρόνια και 12 μεταμοσχεύσεις παιδιών. Να σημειωθεί ότι ήταν η πρώτη χρονιά που το πρόγραμμά μας επεκτάθηκε και σε παιδιατρικές μεταμοσχεύσεις νεφρού, σε συνεργασία με το Νοσοκομείο «Αγλαΐα Κυριακού».
Να υποθέσουμε ότι το δύσκολο κομμάτι ήταν ειδικά κατά το πρώτο τρίμηνο, όταν λόγω πανδημίας αναγκαστήκατε να λάβετε έκτακτα μέτρα ασφαλείας, ώστε να προστατευτεί και η μεταμοσχευτική διαδικασία. Δυσκόλεψε αυτό το έργο σας;
Απόλυτα. Το δύσκολο δίμηνο Μαρτίου-Απριλίου του 2020 σταματήσαμε τελείως τις μεταμοσχεύσεις νεφρού από ζώντες και αυτό έγινε και διεθνώς. Επίσης, εξαφανίσθηκαν πρακτικά και τα μοσχεύματα από αποβιώσαντες δότες, καθώς στην πλειονότητα των κρεβατιών εντατικής θεραπείας νοσηλεύονταν ασθενείς με κορονοϊό.
Από τον Μάιο και μετά, που αποκτήσαμε πλέον την επιστημονική γνώση, η οποία διασφάλιζε την ασφάλεια των ασθενών αλλά και του προσωπικού, ξεκινήσαμε και πάλι τις μεταμοσχεύσεις. Ετσι, αν και το φθινόπωρο τα κρούσματα είχαν αυξηθεί αρκετά, και το επιδημιολογικό φορτίο ήταν υψηλό, γνωρίζαμε ποιες προφυλάξεις έπρεπε να λάβουμε και ο ρυθμός των μεταμοσχεύσεων αποκαταστάθηκε.
Στο Νοσοκομείο «Λαϊκό», πέρα από την πιστή τήρηση των μέτρων ασφαλείας, υποβαλλόμασταν συνεχώς σε μοριακό τεστ Covid-19. Επίσης, το Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο εφάρμοσε αυστηρά μέτρα για την αποφυγή μετάδοσης κορονοϊού. Έτσι μπορέσαμε με ασφάλεια να κάνουμε και στα δύο Νοσοκομεία τις μεταμοσχεύσεις που προανέφερα.
Το δυσάρεστο κλίμα που προκάλεσε η πανδημία, ωστόσο, θα πρέπει να αντισταθμιζόταν κάθε φορά που ρίχνατε μια ματιά από το γραφείο σας στις κατασκευαστικές εργασίες του Ωνάσειου Εθνικού Μεταμοσχευτικού Κέντρου, οι οποίες συνεχίζονται απρόσκοπτα δίπλα στο Ωνάσειο, παρά την Covid-19. Σας γεμίζει αισιοδοξία αυτό το έργο;
Εχετε δίκιο. Αυτό είναι ένα όραμα που είχε το Ιδρυμα Ωνάση εδώ και χρόνια, και όσο παίρνει «σάρκα και οστά», τόσο μας γεμίζει όλους με αισιοδοξία. Πρώτα πρώτα γιατί θα δημιουργηθεί ένα υπερσύγχρονο σε υποδομές Μεταμοσχευτικό Κέντρο. Οι υποδομές αυτές δεν υπάρχουν σήμερα στην Ελλάδα και θα προσφέρουν πολύ καλύτερο περιβάλλον στους ασθενείς, στους γιατρούς και νοσηλευτικό προσωπικό και πολύ πιο σύγχρονο από πλευράς οργάνωσης. Επίσης, το νέο Μεταμοσχευτικό Κέντρο θα διαθέτει την πιο σύγχρονη τεχνολογία από πλευράς εξοπλισμού, αλλά και εξαιρετικά εξειδικευμένο προσωπικό.
Το Κέντρο αυτό, όμως, δεν θα λειτουργεί αυτόνομα, αλλά ως το επίκεντρο ενός δικτύου που θα συνεργάζεται στενά με Πανεπιστημιακές Κλινικές και Μονάδες Μεταμοσχεύσεων του ΕΣΥ.
Αυτό το οποίο προσδοκούμε είναι το Ωνάσειο Μεταμοσχευτικό Κέντρο να μην αποτελέσει απλώς ένα ακόμη μεταμοσχευτικό κέντρο, αλλά έναν καταλύτη και μία πρόσθετη δύναμη, ώστε να έχουμε καλύτερα αποτελέσματα, ποσοτικά αλλά και ποιοτικά.
Είναι μία επένδυση που θα έχει άμεσα αλλά και μελλοντικά όφελος στη ζωή των Ελλήνων;
Ναι, ασφαλώς. Το ζήσαμε με τις τέσσερεις μεταμοσχεύσεις πνεύμονα που έγιναν φέτος, όπως σας προανέφερα, και στην πορεία ευελπιστούμε ότι θα έχουμε πολύ περισσότερους δότες οργάνων. Τώρα, για παράδειγμα, ένα σημαντικό πρόβλημα είναι ότι δεν έχουμε αρκετούς ασθενείς με άλλα νοσήματα σε Μονάδες Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ), καθώς οι περισσότερες κλίνες είναι κατειλημμένες με λοίμωξη Covid-19. Ετσι, επειδή οι περισσότεροι δότες οργάνων προέρχονται από τις ΜΕΘ, υπάρχει πρόβλημα. Με το τέλος της πανδημίας, αναμένουμε να υπάρξει τουλάχιστον διπλασιασμός των δοτών μιας και οι διαθέσιμες κλίνες στις ΜΕΘ θα είναι υπερδιπλάσιες εκείνων που είχαμε πριν από την πανδημία.
Επιπλέον, ήδη προσθέτουμε και τις δικές μας ενέργειες για αύξηση των δοτών.
Το Ωνάσειο Εθνικό Μεταμοσχευτικό Κέντρο δεν είναι η μόνη ενέργεια που το Ίδρυμα Ωνάση έχει αναλάβει μέσα από την Εθνική Πρωτοβουλία που υλοποιεί. Στηρίζει και μία σειρά από άλλες δράσεις, οι οποίες συνθέτουν μια σφαιρική παρέμβαση.
Για παράδειγμα, το London School of Economics (LSE) ολοκλήρωσε μελέτη για την ανάπτυξη των μεταμοσχεύσεων στη χώρα μας με ευθύνη του καθηγητή Πολιτικής της Υγείας κ. Ηλία Μόσιαλου και του καθηγητή του Imperial College και προέδρου της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Μεταμοσχεύσεων Βασίλη Παπαλόη. Το σχέδιο αυτό φιλοδοξεί να βοηθήσει όχι μόνο στη βελτίωση της νομοθεσίας για τις μεταμοσχεύσεις, αλλά και μία σειρά δράσεων και προτάσεων για την αύξηση της προσφοράς. Επίσης, για την εξεύρεση δοτών οργάνων και τη διευκόλυνση της διαδικασίας της δωρεάς, το Ίδρυμα Ωνάση θα χρηματοδοτήσει τον Εθνικό Οργανισμό Μεταμοσχεύσεων (ΕΟΜ) ώστε να προσληφθούν 7 τοπικοί συντονιστές σε ισάριθμες ΜΕΘ μεγάλων νοσοκομείων. Επιπρόσθετα, προγραμματίζεται και σειρά άλλων δράσεων του Ιδρύματος Ωνάση, σε συνεργασία με τον ΕΟΜ, για την προώθηση της δωρεάς.
Δεν θα πρέπει να παραβλέψουμε και την προσωπική δέσμευση του Πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη, ότι όλο αυτό το πρόγραμμα θα νομοθετηθεί και θα ενισχυθεί από το κράτος. Ας μην ξεχνούμε ότι δεν είναι μόνο η παρούσα κυβέρνηση, αλλά και η προηγούμενη, που νομοθέτησε για τη δημιουργία του Ωνάσειου Μεταμοσχευτικού Κέντρου, ενώ σε όλες τις προσπάθειες για τις μεταμοσχεύσεις υπάρχει και η ομόθυμη συμπαράσταση όλων των πολιτικών δυνάμεων της Βουλής.
Πώς οραματίζεστε τις μεταμοσχεύσεις στην Ελλάδα έπειτα από 20 χρόνια, αναφορικά με τους χρόνους αναμονής των ασθενών και τους δότες;
Αυτή τη στιγμή έχουμε μόνο 5 δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού. Θα ήμουν χαρούμενος να είμαστε στον μέσο ευρωπαϊκό όρο, δηλαδή να φτάσουμε περίπου τους 20 δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού. Ετσι, θα μειωθεί σημαντικά ο χρόνος αναμονής όσων περιμένουν να βρεθεί μόσχευμα, κάτι που σημαίνει ότι λιγότεροι συμπολίτες μας θα χάνουν τη ζωή τους, μιας και ο χρόνος αναμονής μεταφράζεται σε ανθρώπινες ζωές.
Γεώργιος Παπαθεοδωρίδης
Πρόεδρος Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων και Διευθυντής Πανεπιστημιακής Γαστρεντερολογικής Κλινικής & Μονάδας Μεταμόσχευσης Ηπατος, ΓΝΑ «Λαϊκό»
Πόσο επηρέασε η πανδημία τις εγγραφές για κάρτες δωρητή, είχαμε ικανοποιητικό αριθμό τον τελευταίο χρόνο;
Οι εγγραφές δωρητών οργάνων δεν επηρεάστηκαν, αφού οι εγγραφές το 12μηνο της πανδημίας ήταν όσες ενός οποιουδήποτε έτους. Αυτό που επηρεάστηκε αρνητικά ήταν ο χρόνος ταχυδρομικής παράδοσής τους στους πολίτες, για ευνόητους λόγους.
Από τον πρόσφατο απολογισμό του ΕΟΜ για τη μεταμοσχευτική δραστηριότητα στον έναν χρόνο πανδημίας, διαπιστώνεται ότι άντεξε ο τομέας των μεταμοσχεύσεων τελικά. Πόσο συνέβαλε σε αυτό ο ΕΟΜ και με ποιες ενέργειες;
O ευαίσθητος τομέας των μεταμοσχεύσεων πραγματικά άντεξε και δεν επιδεινώθηκε, χάρις στην προσπάθεια πολλών ομάδων και φορέων που υπερέβαλαν εαυτόν στην πολύ δύσκολη αυτή περίοδο. Ειδικότερα, οι ΜΕΘ και το προσωπικό τους, μετά το πρώτο τρίμηνο και παρά τη δραματική αύξηση του φόρτου εργασίας τους, συνέχισαν τη δωρεά οργάνων και την υποστήριξη των ασθενών μετά τη μεταμόσχευση. Οι μεταμοσχευτικές και οι υποστηρικτικές μονάδες στα νοσοκομεία, τα κέντρα δοτών και οι μονάδες μεταμόσχευσης αρχέγονων αιμοποιητικών κυττάρων συνέχισαν την προσπάθειά τους, παρά τα τεράστια προβλήματα της περιόδου. Ο ΕΟΜ, με συνεχή αγώνα των ανθρώπων του, συνέβαλε στον συντονισμό και την έγκαιρη αντιμετώπιση των πολλαπλών εμποδίων που προέκυπταν από τους περιορισμούς της συνήθους δραστηριότητας και της ελεύθερης μετακίνησης.
Πόσο άλλαξε την καθημερινή δουλειά και το έργο σας η Covid-19; Ειλικρινά, πόσο μεγάλωσε η αγωνία σας για να σωθούν ζωές μέσα από τις μεταμοσχεύσεις;
Η πανδημία Covid-19 άλλαξε δραματικά την καθημερινότητα όλων μας, έχοντας μεγαλύτερη επίπτωση σε πιο ευαίσθητες ομάδες και δραστηριότητες, όπως οι μεταμοσχεύσεις. Η διαχρονικά μεγάλη αγωνία όλων των ανθρώπων του ΕΟΜ, αλλά κυρίως των ασθενών, που περιμένουν ένα μόσχευμα για να συνεχίσουν να ζουν, και των οικογενειών τους, κορυφώθηκε το πρώτο τρίμηνο, οπότε οι μεταμοσχεύσεις οργάνων σχεδόν μηδενίσθηκαν. Η αγωνία μας διατηρήθηκε και παραμένει μεγάλη μέχρι σήμερα, παρά τη σχετική ανάκαμψη των μεταμοσχεύσεων σε συνήθη επίπεδα, αφού οι υπηρεσίες υγείας δεν έχουν επανέλθει στην κανονικότητα, ενώ ο κίνδυνος του κορονοϊού εξακολουθεί να υφίσταται.
Εκτός από τα στατιστικά στοιχεία, διαβάσαμε στον πρόσφατο απολογισμό του ΕΟΜ και για άλλες δράσεις και πρωτοβουλίες που πήρατε μέσα σε αυτό τον χρόνο. Ποια θα ξεχωρίζατε ως την πιο σημαντική από αυτές;
Πράγματι, στον ΕΟΜ προσπαθήσαμε να εκμεταλλευτούμε την περίοδο του κορονοϊού ώστε να βελτιώσουμε την οργάνωσή μας και την οργάνωση του χώρου των μεταμοσχεύσεων. Πιο σημαντικές θεωρώ δύο υπό εξέλιξη πρωτοβουλίες μας: την κοστολόγηση των διαδικασιών δωρεάς και την ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου θεσμικού πλαισίου και εθνικού συστήματος ποιότητας και ασφάλειας μέσω προγράμματος ΕΣΠΑ, που αναμένεται να καταλήξει στην πιστοποίηση των μεταμοσχευτικών μονάδων μας.
Πόσο δύσκολο είναι να μιλήσετε στην Πολιτεία αλλά και στην κοινωνία, για τη δωρεά και μεταμόσχευση οργάνων σε μια εποχή που κυριαρχεί η πανδημία;
Λογικά, πρέπει να είναι δύσκολο αυτή την περίοδο να συζητήσει κάποιος με την Πολιτεία και ειδικότερα το Υπουργείο Υγείας για σημαντικά θέματα που δεν αφορούν τον κορονοϊό, αλλά έχουν πολυπλοκότητα και απαιτούν αρκετή ενέργεια για την υλοποίησή τους. Γι’ αυτό, ο ΕΟΜ, παρότι εισηγήθηκε κάποιες νομοθετικές ρυθμίσεις που ήδη έχουν ψηφισθεί, απέφυγε να ανοίξει μεγάλα θέματα του χώρου των μεταμοσχεύσεων, αλλά προετοιμάστηκε για να τα φέρει στο προσκήνιο το συντομότερο δυνατόν. Την εποχή της πανδημίας, πιστεύω ότι η κοινωνία έχει γίνει πιο δεκτική σε μηνύματα που αφορούν την υγεία και την αξία της ζωής, όπως η δωρεά και μεταμόσχευση οργάνων, και γι’ αυτό βλέπουμε σημαντική ανταπόκριση σε σχετικές πρωτοβουλίες και δράσεις.
Εχουν γίνει σημαντικές αλλαγές τα τελευταία δύο χρόνια στον ΕΟΜ, ώστε να προσελκύσουν δωρητές οργάνων;
Τα τελευταία δύο χρόνια, μπορεί κάποιος να γίνει δωρητής με ένα «κλικ». Δηλαδή, από το 2018, που αναδιοργανώθηκε η προσπάθεια για την κάρτα δωρητή και εκσυγχρονίστηκε το Εθνικό Μητρώο Δωρητών Οργάνων, μπορούν οι πολίτες, μέσα από την ιστοσελίδα του ΕΟΜ, κάνοντας χρήση των κωδικών του taxis, να εγγράφονται στο Εθνικό Μητρώο Δωρητών Οργάνων. Η προσέλκυση δωρητών είναι μια αναντικατάστατη, αλλά διαρκώς απαιτητική διαδικασία, που στηρίζεται στον διαρκή δημόσιο διάλογο και στη συνεχόμενη διάχυση μηνυμάτων και ενημέρωσης σχετικά με τη δωρεά. Εντός των επόμενων μηνών, ο ΕΟΜ, σε συνεργασία με το Ίδρυμα Ωνάση, θα ξεκινήσει μια πανελλαδική και ιδιαίτερα ελπιδοφόρα εκστρατεία ενημέρωσης, που ευελπιστούμε ότι θα ευαισθητοποιήσει περαιτέρω το ευρύ κοινό προς τη δωρεά οργάνων.
Πόσος χρόνος εκτιμάτε ότι θα χρειαστεί για να αλλάξει η γενική αντίληψη και να δηλώνουν δότες αρκετοί Ελληνες, ώστε να μην υπάρχει μεγάλη αναμονή στις μεταμοσχεύσεις;
Το πρόβλημα δεν είναι μόνο ο αριθμός των δωρητών οργάνων, αλλά είναι δυστυχώς πιο πολύπλοκο. Η συσχέτιση μεταξύ δωρητών οργάνων και πραγματοποιούμενων μεταμοσχεύσεων είναι σχετική, αλλά όχι απόλυτη. Ακόμα και αν υποθέσουμε ότι αύριο όλοι οι Ελληνες αποκτούν κάρτα δωρητή, εάν το Σύστημα ΜΕΘ – ΕΟΜ – Μονάδες Μεταμόσχευσης υπολειτουργεί ή δεν επαρκεί, τότε η προσφορά των πολιτών και πάλι δεν θα μπορεί να μετουσιωθεί αναλογικά σε αυξημένο αριθμό μεταμοσχεύσεων. Γιατί δυστυχώς υπάρχουν αρκετοί ασθενείς που καταλήγουν διασωληνωμένοι καθημερινά και στα ελληνικά νοσοκομεία, οι οποίοι όμως δεν γίνονται απαραίτητα δότες, παρότι μπορεί να πληρούν όλα τα κριτήρια. Βασική έλλειψή μας είναι ένα στελεχωμένο και καλά οργανωμένο σύστημα από Συντονιστές Μεταμοσχεύσεων, που θα εντοπίζει χωρίς καθυστέρηση τους ασθενείς αυτούς και θα επικοινωνεί με την οικογένειά τους για τη δυνατότητα της δωρεάς των οργάνων τους. Σημαντική είναι επίσης η απουσία κοστολόγησης των διαδικασιών της δωρεάς με αποζημίωση των ΜΕΘ και των νοσοκομείων ανά δότη. Ο ΕΟΜ κινείται για να βελτιώσει την κατάσταση και στις δύο παραπάνω ελλείψεις και ειδικότερα αναμένεται να ξεκινήσει πιλοτικά εντός του 2021 η πρόσληψη 7 Συντονιστών Μεταμοσχεύσεων με χορηγία του Ιδρύματος Ωνάση.
Ποιος είναι ο στόχος σας για το 2022, εάν βέβαια είναι μια χρονιά απαλλαγμένη από τον κορονοϊό;
Η πανδημία του κορονοϊού είναι μια κρίση, που όμως μπορεί να προσφέρει ευκαιρίες για το Σύστημα Υγείας μας και την ανάπτυξή του γενικότερα. Ειδικότερα, για τη δωρεά οργάνων, η βελτίωση της εμπιστοσύνης των ελλήνων πολιτών στο ΕΣΥ, καθώς και η έμπρακτη υποστήριξη πλέον των ΜΕΘ σε ανθρώπινους και υλικοτεχνικούς πόρους και, κυρίως, ο διπλασιασμός των κλινών τους, διευρύνουν σημαντικά τις δυνατότητες αξιοποίησης αποβιωσάντων ασθενών ως δοτών οργάνων. Όλοι στο πεδίο των μεταμοσχεύσεων ευελπιστούμε και υποστηρίζουμε με όλες τις δυνάμεις μας την επάρκεια των ΜΕΘ, φυσικά πρωτίστως για τους ασθενείς με ελπίδες επιβίωσης, αλλά και για τους δότες οργάνων και τους ασθενείς που τελικά μεταμοσχεύονται. Χωρίς επαρκώς λειτουργούσες ΜΕΘ, δεν μπορούν να υποστηριχτούν οι μεταμοσχεύσεις. Οι ΜΕΘ είναι ένας από τους τρεις πυλώνες των μεταμοσχεύσεων οργάνων, μαζί με τον ΕΟΜ και τις Μονάδες Μεταμοσχεύσεων.
Γιούλη Μενουδάκου
Προϊσταμένη στο Τμήμα Συντονισμού Μεταμοσχεύσεων ΕΟΜ
Ως η επικεφαλής του Συντονισμού Μεταμοσχεύσεων του ΕΟΜ, είστε η πλέον αρμόδια να μας περιγράψετε πόσο δυσχέρανε το έργο σας η πανδημία επί ένα χρόνο ώρα. Για παράδειγμα, είχαμε μεταμοσχεύσεις που διακόπηκαν επειδή ο δότης βρέθηκε θετικός στην Covid-19;
Από τους δότες οργάνων που είχαμε στον ένα χρόνο πανδημίας, μόλις ένας βρέθηκε θετικός στον κορονοϊό και η διαδικασία μεταμόσχευσης σταμάτησε. Αλλά είναι αλήθεια ότι ένα από τα πεδία που παγκοσμίως έχουν πληγεί σημαντικά λόγω της πανδημίας είναι οι μεταμοσχεύσεις συμπαγών οργάνων, δεδομένου ότι τα μοσχεύματα από αποβιώσαντες δότες προσφέρονται μέσα από τις βαλλόμενες, λόγω κορονοϊού, ΜΕΘ. Έτσι, κατά το πρώτο 3μηνο της πανδημίας (Μάρτιος-Μάιος 2020), οι μεταμοσχεύσεις, τόσο στη χώρα μας όσο και στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, μειώθηκαν δραματικά, σχεδόν μηδενίστηκαν. Η μείωση αυτή παρατηρήθηκε όχι μόνο στις μεταμοσχεύσεις από αποβιώσαντες, αλλά και από ζώντες δότες, προκειμένου να προφυλαχθούν λήπτες και δότες από ενδεχόμενη νόσηση από κορονοϊό.
Παρ’ όλα αυτά, και από την πρόσφατη απολογιστική ανακοίνωση πεπραγμένων του ΕΟΜ, αυτό που διαπιστώνεται είναι ότι καταφέρατε να αντεπεξέλθετε στη μεγάλη πρόκληση.
Πράγματι, σήμερα, έχοντας κλείσει ένα χρόνο εντατικών προσπαθειών όλου του συστήματος να διατηρηθεί η μεταμοσχευτική δραστηριότητα, διαπιστώνουμε με ικανοποίηση ότι κατά το 12μηνο Μαρτίου 2020 με Μάρτιο 2021, ο συνολικός αριθμός τόσο των δοτών οργάνων, όσο και των πραγματοποιηθεισών μεταμοσχεύσεων δεν υστέρησε καθόλου από τη δραστηριότητα ενός οποιουδήποτε άλλου έτους. Το γεγονός αυτό αποδεικνύει ότι το σύστημα μεταμοσχεύσεων (ΜΕΘ, ΕΟΜ, Μονάδες Μεταμοσχεύσεων) έδειξε γρήγορα ανακλαστικά προσαρμογής στη νέα κατάσταση. Ειδικότερα οι ΜΕΘ και το προσωπικό τους υπερέβαλαν εαυτόν, διατηρώντας τη δωρεά οργάνων στο προσκήνιο των ιατρικών-ανθρωπιστικών πράξεων, παρά τη νέα δυσχερή καθημερινότητα που επέβαλλαν τα μέτρα κατά του κορονοϊού και η δραματική αύξηση του φόρτου εργασίας τους.
Πολλοί εκτιμούν ότι η μεγαλύτερη δυσκολία στις μεταμοσχεύσεις είναι το να βρεθούν δότες και ελάχιστα είναι γνωστά για τις διαδικασίες συντονισμού που ακολουθούν εφόσον βρεθεί ένα μόσχευμα. Ποιες ενέργειες προηγούνται του χειρουργείου;
Ο συντονισμός μιας δωρεάς οργάνων προς μεταμόσχευση δεν είναι απλή υπόθεση. Είναι από τα πιο πολύπλοκα εγχειρήματα που πραγματοποιούνται μέσα στο Σύστημα Υγείας. Φανταστείτε ότι ο δότης μπορεί να βρίσκεται στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ) ενός περιφερειακού νοσοκομείου και ομάδες χειρουργών από Μονάδες Μεταμοσχεύσεων, π.χ. του «Ευαγγελισμού», του Ωνασείου, του «Ιπποκράτειου» Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης ή ακόμα και του εξωτερικού, θα πρέπει να συναντηθούν εκεί και να συγχρονιστούν απόλυτα.
Μετέπειτα να διασφαλιστεί η έγκαιρη επιστροφή των οργάνων στις Μονάδες αυτές, ενώ ταυτόχρονα υποψήφιοι λήπτες, από οποιοδήποτε μέρος της χώρας, καταφθάνουν στις Μονάδες Μεταμόσχευσης και στα Εργαστήρια Ιστοσυμβατότητας και ελέγχονται για την καταλληλότητά τους ως προς τα συγκεκριμένα όργανα. Είναι ένα πολύωρο και απαιτητικό έργο συνεργασίας πολλών και διαφορετικών ιατρονοσηλευτικών ειδικοτήτων, υπό τον συντονισμό του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων (ΕΟΜ), με κύριο χαρακτηριστικό το «κυνήγι» με τον χρόνο. Και το μεγάλο πρόβλημα στις μεταμοσχεύσεις, ναι, πράγματι είναι οι δότες. Όχι επειδή δεν υπάρχουν άνθρωποι που καταλήγουν με εγκεφαλικό θάνατο, ενώ βρίσκονται διασωληνωμένοι σε μια ΜΕΘ, αλλά επειδή οι ασθενείς αυτοί δεν εντοπίζονται ή δεν εντοπίζονται εγκαίρως, ως δυνητικοί δότες οργάνων και έτσι δεν υπάρχει καν η ευκαιρία της δωρεάς οργάνων στους οικείους τους.
Υπάρχουν γιατροί εκπαιδευμένοι σε όλα τα νοσοκομεία όπου μπορεί να βρεθεί ένας δότης οργάνων;
Σε συνέχεια της προηγούμενης απάντησής μου, θέλω να διευκρινίσω αυτό ακριβώς. Η μη κινητοποίηση της διαδικασίας δωρεάς δεν αποτελεί αποκλειστικά παράλειψη των ΜΕΘ και ιδιαίτερα υπό το πρίσμα της ανεπάρκειας κλινών και προσωπικού προ πανδημίας. Αναφέρομαι στην έλλειψη Συντονιστών Δωρεάς Οργάνων στα μεγάλα νοσοκομεία της χώρας, κατά τα πρότυπα του εξωτερικού.
Οι συντονιστές αυτοί είναι γιατροί ή και νοσηλευτές, που έχουν λάβει ειδική εκπαίδευση πάνω στις διαδικασίες δωρεάς οργάνων, μεταξύ των οποίων είναι και ο τρόπος που θέτεις ένα τόσο δύσκολο θέμα στους συγγενείς ενός ανθρώπου που μόλις έχει φύγει από τη ζωή. Μέχρι τώρα, οι αποβιώσαντες δότες που έχουμε προέρχονται από την ευαισθητοποίηση και την πρωτοβουλία ιατρών και νοσηλευτών κάποιων ΜΕΘ της χώρας μας, που παράλληλα με τα καθήκοντά τους, έχουν εκπαιδευτεί από τον ΕΟΜ και καταβάλλουν σημαντικές προσπάθειες για τη διατήρηση της δωρεάς οργάνων μέσα στις καθημερινές κλινικές τους δραστηριότητες.
Για τον λόγο αυτό και το Ιδρυμα Ωνάση, στο πλαίσιο της Εθνικής Πρωτοβουλίας του για την υποστήριξη των μεταμοσχεύσεων, ανέλαβε να υποστηρίξει την πρόσληψη 7 ιατρών σε 9 μεγάλα νοσοκομεία της χώρας, ούτως ώστε να εργαστούν αποκλειστικά ως Συντονιστές Μεταμοσχεύσεων και να κινητοποιούν τις διαδικασίες δωρεάς. Ενα πρόγραμμα που τους επόμενους μήνες μπαίνει σε εφαρμογή, μετά και την εκπαίδευσή τους από τον ΕΟΜ, και πιστεύουμε ότι θα αναδείξει το πραγματικό δυναμικό της χώρας μας σε δότες οργάνων.
Πόσοι ασθενείς είναι στη λίστα αναμονής για τα βασικά όργανα; Πού κυμαίνεται ο χρόνος αναμονής;
Αυτή τη στιγμή στο Εθνικό Μητρώο Αναμονής βρίσκονται 1.200 ασθενείς για νεφρό, 75 για ήπαρ, 21 για καρδιά και 7 για πνεύμονες. Στον νεφρό, ένας μέσος χρόνος αναμονής είναι τα 8 έτη, δυστυχώς, ενώ αν αξιοποιούσαμε περισσότερους δότες οργάνων, ο χρόνος αναμονής θα έπεφτε εύκολα στο μισό. Για τα υπόλοιπα όργανα χρόνος αναμονής έχει να κάνει με τη βαρύτητα του κάθε υποψηφίου. Αν κάποιος δηλαδή επιβαρυνθεί ξαφνικά, τότε ανεβαίνει στην προτεραιότητα. Άλλωστε οι υποψήφιοι αυτών των οργάνων δεν μπορούν να περιμένουν για πολύ στη λίστα, όπως οι νεφροπαθείς, γιατί για αυτούς δεν υπάρχει μια τόσο αποτελεσματική θεραπεία υποκατάστασης, όπως η αιμοκάθαρση.
Εκτιμάτε ότι η αντίληψη του κόσμου έχει αλλάξει τα τελευταία χρόνια; Πόσα χρόνια θα χρειαστεί για να έχουμε την επιτυχία που έχει η Ισπανία;
Από προσωπική εμπειρία θα σας πω ότι σε σχέση με 20 χρόνια πριν, που συστάθηκε ο ΕΟΜ, η αντίληψη και η στάση του κόσμου έχει αλλάξει δραματικά. Προς το καλύτερο φυσικά. Εμείς το βλέπουμε από τον τρόπο που οι πολίτες δέχονται την ενημέρωση. Παλαιότερά υπήρχε μια απροθυμία ενασχόλησης με το θέμα, ενώ εδώ και αρκετά χρόνια δέχονται την ενημέρωση με πραγματικό ενδιαφέρον. Ο κόσμος θεωρεί ότι η δωρεά οργάνων είναι πράξη αγάπης, υπέρβασης και αλτρουισμού, ο δωρητής είναι ψηλά στο σύστημα αξιών μας.
Η όποια αμφιβολία έχει να κάνει με την εμπιστοσύνη στο Σύστημα Υγείας, γεγονός που πιστεύω ότι μετά την υπεράνθρωπη προσπάθεια των υγειονομικών μας και του συστήματος υγείας μας κατά την πανδημία, θα συμβάλει στην άρση όποιων δισταγμών. Ο κόσμος βλέπει ότι οι γιατροί και οι νοσηλευτές μας είναι προσανατολισμένοι με αυταπάρνηση στη σωτηρία της ανθρώπινης ζωής. Η δωρεά ξεκινά, όταν αυτή έχει τελειώσει. Η επιτυχία της Ισπανίας είναι ξεκάθαρο ότι δεν οφείλεται στη στάση του κόσμου, αλλά στην επάρκεια των ΜΕΘ τους και στο άρτια οργανωμένο, στελεχωμένο και λειτουργικό σύστημα μεταμοσχεύσεών τους.
Δημήτρης Κοντοπίδης
Συνιδρυτής και γενικός διευθυντής του Humane Social Enterprise, επίτιμος προέδρος Πανελλήνιου Συλλόγου Κυστικής Ινωσης, αντιπρόεδρος Ευρωπαϊκού Συλλόγου Κυστικής Ινωσης, αντιπρόεδρος Ενωσης Ασθενών Ελλάδος
Ποια ήταν η ιδέα πίσω από την καμπάνια «απεριόριστη ανάσα» για τις μεταμοσχεύσεις που αποφάσισε να κάνει ο Πανελλήνιος Σύλλογος Κυστικής Ινωσης;
Στην κυστική ίνωση, το πρώτο όργανο που χάνουμε είναι ο πνεύμονας και αυτό που μας λείπει είναι η ανάσα μας. Η μοναδική λύση επιβίωσης είναι η μεταμόσχευση πνεύμονα και η αγωνία μας να βρεθούν μοσχεύματα είναι μεγάλη. Έτσι σχεδιάσαμε μια μεγάλη εκστρατεία βασισμένη στα βιώματά μας.Στην εκστρατεία μας αποφασίσαμε να πρωταγωνιστήσει η ιστορία μιας πραγματικής ασθενούς, της Λένας μας, η οποία καταφέραμε να μεταμοσχευτεί στα 18 της χρόνια στην Αυστρία, μιας και τότε δεν γίνονταν μεταμοσχεύσεις πνευμόνων στην Ελλάδα. Γνωρίζουμε επίσης ότι το σημείο μηδέν όπου μπορούν να βρεθούν οι δυνητικοί δότες είναι οι Μονάδες Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ).
Έτσι, λοιπόν, αποτυπώσαμε την ιστορία της Λένας σε τοιχογραφία στο Γενικό Κρατικό Νοσοκομείο της Νίκαιας, ώστε να αποτελεί τοπόσημο και μέσο καθημερινής υπενθύμισης στους επισκέπτες και στο προσωπικό του νοσοκομείου. Μέσω της τέχνης, εκφράσαμε την αγωνία μας να προλάβουμε να βρούμε ένα μόσχευμα ώστε να εξασφαλίσουμε την ανάσα μας χωρίς περιορισμούς.
Γιατί επιλέξατε να κάνετε την εκστρατεία κατά τη διάρκεια της πανδημίας; Δηλαδή σε μια περίοδο που το ενδιαφέρον μονοπωλεί ένα άλλο μεγάλο θέμα υγείας;
Η αλήθεια είναι πως όταν τη σχεδιάσαμε δεν είχε προκύψει η πανδημία, μιας και η προετοιμασία και η εξεύρεση πόρων για μια καμπάνια ξεκινά αρκετούς μήνες πριν. Το lockdown ήταν ένας παράγοντας που θα μπορούσε να την ανατρέψει, μιας και πέρυσι το Νοέμβριο ήμασταν όλοι κλειδωμένοι μέσα. Όμως η ανάγκη της μεταμόσχευσης είναι ζωτικής σημασίας και δεν μπορεί να περιμένει. Μάλιστα ήδη είχαμε περίπου δέκα δικούς μας ασθενείς σε αναπνευστική ανεπάρκεια τελικού σταδίου.
Μια προσωπική γνωριμία που έγινε εκείνη την περίοδο με τον διοικητή του νοσοκομείου Νίκαιας, κ. Μύτογλου, αποδείχθηκε σωτήρια. Με άμεσα ανακλαστικά και ευαισθησία, μας διέθεσε τον τοίχο του νοσοκομείου χωρίς χρονοτριβές και καταφέραμε εν μέσω Covid να υλοποιήσουμε την τοιχογραφία, ενώ ίσχυαν τα περιοριστικά μέτρα κυκλοφορίας. Επιπλέον, κάναμε μια αναλυτική παρουσίαση της ιστορίας και του έργου στο προσωπικό του νοσοκομείου και θέσαμε από κοινού ως στόχο την αύξηση δοτών, αξιοποιώντας την κατασκευή του καινούργιου τμήματος ΜΕΘ στο συγκεκριμένο νοσοκομείο.
Πόσο δύσκολο είναι να «μιλήσεις» για ένα πρόβλημα υγείας σε μια κοινωνία που είναι απορροφημένη και πανικοβλημένη από την πανδημία;
Η επαγγελματική ενασχόλησή μου με το κοινωνικό μάρκετινγκ μού έχει μάθει να βλέπω τις επικοινωνιακές προκλήσεις ως ευκαιρίες. Με την έναρξη της πανδημίας, η «μάχη για μια ανάσα» ήρθε πιο κοντά ως εικόνα στον κάθε πολίτη, κάτι που για εμάς ήταν η μάχη από τη στιγμή που γεννηθήκαμε. Ήταν πολύ πιο εύκολο πλέον να εξηγήσουμε στον κόσμο ότι η πιθανότητα να χρειαστεί κάποιος ένα μόσχευμα πνεύμονα μπορεί να είναι πολύ πιο κοντά, παρ’ όλο που αυτό κάποτε φάνταζε μακρινό.
Η εικόνα πλέον του αναπνευστήρα και της διασωλήνωσης μπορούσε να αφήσει ένα γόνιμο αποτύπωμα, ως προς τη συνειδητοποίηση του πόσο ευάλωτοι είμαστε, και να μας δώσει την ευκαιρία να δούμε τη δωρεά οργάνων ως πράξη που μπορεί να γυρίσει το όφελος σε εμάς τους ίδιους. H συμμετοχή, όμως, στην εκστρατεία δεν χρειαζόταν φυσική επαφή. Ο καθένας που ήθελε να υποστηρίξει τη μεταμόσχευση πνευμόνων με πράξεις, δεν χρειαζόταν να κάνει τίποτα παραπάνω από ένα κλικ και να γίνει δότης οργάνων.
Είχατε βοήθεια από τους πολιτικούς και τους επιστήμονες;
Στο πλαίσιο της καμπάνιας, τους καλέσαμε όλους να συμμετέχουν με ένα κλικ, να γίνουν δωρητές οργάνων και να αναρτήσουν μια φωτογραφία στα social media για να συμπαρασύρουν και άλλο κόσμο. Παρότι λοιπόν βρισκόμασταν σε μια πολύ δύσκολη περίοδο, η καμπάνια μας περιελάμβανε ένα challenge που είχε μια ακόμη δυσκολία: να βρεις μια μάσκα οξυγόνου για τη φωτογραφία, την περίοδο που δύσκολα έβγαινε κανείς από το σπίτι. Είχαμε μεγάλη ανταπόκριση με 77 επίσημους ambassadors. Η Πρόεδρος της Δημοκρατίας (ΠτΔ) Κατερίνα Σακελλαροπούλου ήταν από τους πρώτους που ανταποκρίθηκαν. Εκπρόσωποι ασθενών, τρεις βουλευτές, τρεις διοικητές νοσοκομείων και όλοι οι επιστημονικοί εκπρόσωποι του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων (ΕΟΜ), του Ιδρύματος Ωνάση και του Ωνάσειου Καρδιοχειρουργικού Κέντρου ανταποκρίθηκαν με μεγάλη θέρμη. Από πλευράς, όμως, βουλευτών δεν υπήρχε ικανοποιητική ανταπόκριση, παρότι τους στείλαμε προσωπικές προσκλήσεις και τους τηλεφωνήσαμε στα βουλευτικά γραφεία. Φυσικά και όταν ξεκινάς κάτι, είναι δύσκολο να πείσεις για συμμετοχή, ιδίως εν μέσω μιας σοβαρής πανδημίας, αλλά θεωρούμε ότι η αρχή έγινε και έχει προετοιμαστεί το επόμενο βήμα.
Εχετε κάποια εκτίμηση για το πόσο βοήθησε τελικά; Θα συνεχιστεί η καμπάνια, θα υπάρξει κάποιο δεύτερο μέρος;
Η αποτελεσματικότητα κάθε εκστρατείας μπορεί και οφείλει να μετριέται σε άμεσο και έμμεσο αντίκτυπο. Ο άμεσος αντίκτυπος ήταν οι 325 νέες εγγραφές δωρητών τον μήνα Δεκέμβριο που έτρεχε η καμπάνια από το σύνολο των 5.504 δωρητών που είναι εγγεγραμμένοι στον ΕΟΜ και έγινε μέσω της ανακατεύθυνσης των επισκεπτών του microsite της καμπάνιας, η οποία είχε 5.518 κλικ με τη συμμετοχή 77 στελεχών ως ambassadors. Ταυτόχρονα, αναμένουμε τη σύγκριση των νέων εγγραφών δοτών των μηνών Νοεμβρίου και Ιανουαρίου, κατά τους οποίους επίσης έτρεχε η καμπάνια, ενώ έχουμε ζητήσει από τον ΕΟΜ να μας δώσει τη δυνατότητα να αποτυπώνονται κάθε μήνα οι νέες εγγραφές στο καινούργιο portal που φτιάχνουμε.
Πρόσφατα έγινε η πρώτη μεταμόσχευση πνεύμονα ύστερα από πολλά χρόνια στην Ελλάδα. Πόσο σημαντικό είναι αυτό για τους ασθενείς με προβλήματα στον πνεύμονα που περιμένουν να κάνουν μεταμόσχευση;
Την περίοδο 2012-2014 είχα μετρήσει προσωπικά ότι χάναμε περίπου έναν ασθενή μας τον μήνα σε ηλικίες 18, 20 και 25 ετών, καθώς δεν γίνονταν μεταμοσχεύσεις πνευμόνων στην Ελλάδα. Ετσι, το 2014 επισκεφτήκαμε το Μεταμοσχευτικό Κέντρο της Αυστρίας, μέσω μιας άτυπης συνεργασίας που είχε αναπτύξει ο προσωπικός μας γιατρός, κ. Ιγγλέζος, με τον θωρακοχειρουργό κ. Κλεπέτκο. Με την υποστήριξη του τότε προέδρου του ΕΟΜ, κ. Καραμπίνη, πετύχαμε την επίσημη διακρατική διασύνδεση με την Αυστρία, με αποτέλεσμα να μεταμοσχεύονται 5 ασθενείς μας κατά μέσο όρο τον χρόνο. Αυτή όμως η συμφωνία ήταν μια πρόσκαιρη λύση, καθώς η κάθε χώρα οφείλει να εξασφαλίζει τα δικά της μοσχεύματα. Έτσι, λοιπόν, το 2019 σταμάτησε η συνεργασία μας και πλέον μείναμε ως χώρα με τις δικές μας δυνάμεις. Η εκκίνηση του ελληνικού μεταμοσχευτικού προγράμματος ήταν και είναι μονόδρομος και η άμεση ανάπτυξή του είναι ζωτικής σημασίας, τόσο για τους ασθενείς με κυστική ίνωση, όσο και για κάθε ασθενή με αναπνευστική ανεπάρκεια. Η πρώτη μεταμόσχευση μας γέμισε με ανακούφιση και παρακολουθούμε εναγωνίως την εξέλιξη τους, καθώς έχουμε φίλους μας στην αναμονή.
Πόσο πιστεύετε ότι θα βοηθήσει το νέο Ωνάσειο Μεταμοσχευτικό Κέντρο την κατάσταση στην Ελλάδα;
Το Ωνάσειο Μεταμοσχευτικό Κέντρο κατ’ αρχάς θα δώσει τη δυνατότητα ανάπτυξης μεταμόσχευσης πνευμόνων που μέχρι σήμερα δεν γινόταν. Η συγκέντρωση όμως της πλειοψηφίας των μεταμοσχευτικών διαδικασιών και σε άλλα στάδια, όπως είναι και η προ και μετά μεταμοσχευτική παρακολούθηση, είναι εξίσου σημαντική στην ανάπτυξη τεχνογνωσίας και εμπειρίας. Τη δημιουργία δηλαδή κέντρου αριστείας (center of excellence), όπως τα λένε, ώστε να μειώνονται πιθανά λάθη και να βελτιώνεται συνεχώς η αποτελεσματικότητα. Σε ένα θέμα ζωής και θανάτου, θέλουμε άριστα αποτελέσματα και με τη χρηματοδότηση του Ιδρύματος Ωνάση, νιώθουμε ασφάλεια ότι και από πλευράς υποδομών θα έχουμε ό,τι πιο σύγχρονο απαιτείται.