«Η Ευρώπη παλεύει να αναβιώσει το όραμα των ιδρυτών της». Θα μπορούσε να είναι περικοπή δήλωσης κάποιου φιλόσοφου-ακτιβιστή. Θα μπορούσε να είναι μέρος ενός κριτικού κειμένου για την κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει η ευρωπαϊκή ήπειρος στις μέρες μας.
Κι όμως, ήταν μόλις μια ατάκα από τις πολλές που εκστόμισε ο Πάπας Φραγκίσκος κατά την τελετή του Βραβείου Καρλομάγνου στο Ααχεν της Γερμανίας. Ο ποντίφικας δεν περιορίστηκε σε ένα απλό «ευχαριστώ» για το γεγονός ότι έλαβε το φετινό βραβείο, αλλά με ομιλία αρκετά αιχμηρή… κάθισε την Ευρώπη στο εδώλιο.
«Ευρώπη, τι σου συνέβη; Εσύ, η Ευρώπη του ανθρωπισμού, του πρωταθλητή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της δημοκρατίας και της ελευθερίας;», είπε μεταξύ άλλων και μάλιστα εις επήκοον της γερμανίδας καγκελάριου, Ανγκελα Μέρκελ.
Οπως σημειώνει η βρετανική εφημερίδα Guardian, o Φραγκίσκος γίνεται ο πρώτος πάπας που λαμβάνει το συγκεκριμένο βραβείο, ένα από τα σημαντικότερα της Ευρώπης. Η επιτροπή επικύρωσε την απόφασή της λαμβάνοντας υπόψη την προσπάθειά του στην οικοδόμηση της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης.
Στην ομιλία του έκρουσε τον κώδωνα της επαγρύπνησης λέγοντας πως η Ευρώπη χρειάζεται να ξαναβρεί τις αξίες που οικοδόμησε αμέσως μετά το τέλος του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου και να διαμορφώσει ένα οικονομικό μοντέλο που θα απευθύνεται στις ανάγκες των απλών ανθρώπων και της κοινωνίας εν συνόλω.
Το σκεπτικό της βράβευσης
Ο Φραγκίσκος είναι ο πρώτος Αργεντινός και ο τέταρτος μη-Ευρωπαίος που λαμβάνει το βραβείο. Προηγούμενοι νικητές ήταν, μεταξύ άλλων, οι: Ανγκελα Μέρκελ, Χένρι Κίσινγκερ, Μπιλ Κλίντον και Τζορτζ Μάρσαλ. Το 2004, ο Πάπας Ιωάννης ΙΙ είχε λάβει μια ιδιαίτερη τιμητική εκδοχή του βραβείου, αλλά όχι το ίδιο το βραβείο.
Για την ιστορία, το βραβείο Καρλομάγνου πρωτοεμφανίστηκε το 1949 και ήταν μια ιδέα του Κουρτ Πφάιφερ και είχε σκοπό να αναδείξει τις προσωπικότητες εκείνες που προσφέρουν υπηρεσίες στην καλύτερη κατανόηση της δυτικής Ευρώπης. Παραδοσιακά, η τελετή του βραβείου διεξάγεται στη γερμανική πόλη Ααχεν, η οποία απελευθερώθηκε από τους Συμμάχους το 1944. Πάντως, ο Πάπας Φραγκίσκος δέχθηκε το βραβείο σε μια τελετή στη Ρώμη.
Ενας από τους λόγους που η επιτροπή του βραβείου αποφάσισε να το δώσει φέτος στον Πάπα ήταν μια ομιλία του στο Ευρωκοινοβούλιο, το 2014. Σε εκείνη, είχε παρομοιάσει την Ευρώπη με μια γηραιά γυναίκα που δεν είναι πλέον ζωντανή και γόνιμη.
Σύμφωνα με το σκεπτικό της επιτροπής, τα λόγια του βοήθησαν εκατομμύρια Ευρωπαίων να κατανοήσουν τις αξίες της ΕΕ μεταξύ των οποίων είναι η ανθρώπινη αξιοπρέπεια και οι κοινωνικές ελευθερίες.
Η προηγούμενη γενιά
Ακολουθώντας την ίδια λογική, την Παρασκευή, ο Πάπας Φραγκίσκος έθεσε ξανά την Ευρώπη μπροστά στον καθρέφτη της και την ανάγκασε να δει την πραγματικότητα.
Μάλιστα, εκθείασε την περασμένη γενιά, καθώς «έθεσε τις βάσεις για να γίνει το προπύργιο της ειρήνης, ένα οικοδόμημα που θα αποτελείται από μέλη που δεν θα τα ενώνει η βία, αλλά η ελεύθερη δέσμευση για το κοινό καλό. Εμείς, οι κληρονόμοι των ονείρων τους, έχουμε μπει στον πειρασμό να προωθήσουμε τα δικά μας ιδιοτελή συμφέροντα και να εξετάσουμε ακόμη και την προοπτική να ορθώσουμε τείχη».
Η τελευταία αναφορά ήταν μια ευθεία κατηγορία κατά της Αυστρίας και άλλων κρατών που επιθυμούν να ορθώσουν σύνορα σε μια προσπάθεια να αναχαιτίσουν τις προσφυγικές ροές.
Ο Φραγκίσκος, με κριτικό πνεύμα, απευθύνθηκε στην Ευρώπη, λέγοντας: «Ευρώπη, τι σου συνέβη; Ευρώπη, το σπίτι των ποιητών, των φιλοσόφων, των καλλιτεχνών, των μουσικών και των ανθρώπων των γραμμάτων; Τι σου συνέβη, μητέρα ανδρών και γυναικών που μεγάλωσαν σε εσένα και θυσίασαν τις ζωές τους για την αξιοπρέπεια των αδελφών τους;»
Ο ποντίφικας κάλεσε την Ευρώπη να ακολουθήσει τα αλλάξει το μοντέλο της που μπορεί να οδηγήσει μόνο στη βία και την καταστροφή και να αναζητήσει λύσεις που θα διαμοιράζει την ευθύνη των προβλημάτων.
Τόνισε, δε, πως η Ευρώπη παραμένει ικανή να γεννήσει τον νέο ουμανισμό που θα βασίζεται σε τρεις ιδέες: την ικανότητα της ενσωμάτωσης, του διαλόγου και της παραγωγής.
Προσφυγική κρίση και νέοι άνθρωποι
Ο Guardian σημειώνει ότι η ομιλία του Φραγκίσκου επικεντρώθηκε στην προσφυγική κρίση και στον τρόπο που αντιμετωπίζονται οι νέοι άνθρωποι. «Η Ευρώπη διέθετε πάντα μια πολυπολιτισμική ταυτότητα και πάντοτε σεβόταν τον ξένο, τον μετανάστη και τους ανθρώπους μιας διαφορετικής κουλτούρας. Η αλληλεγγύη δεν πρέπει να μπερδεύεται με την φιλανθρωπία, αλλά πρέπει να γίνεται κατανοητή στη βάση της δημιουργίας ευκαιριών για όλους τους κατοίκους των πόλεων, έτσι ώστε να ζουν με αξιοπρέπεια. Η μεγάλη πρόκληση είναι μια προφανής πολιτισμική ενσωμάτωση των ανθρώπων μέσα στην ίδια πόλη. Το να είναι κανείς μετανάστης δεν είναι έγκλημα, αλλά μια μεγαλύτερη δέσμευση από όλους μας ότι θα είναι σεβαστή η αξιοπρέπεια κάθε ανθρώπου».
Για να καταλήξει: «Εάν θέλουμε να ξανασκεφτούμε τις κοινωνίες μας, πρέπει να δημιουργήσουμε καλοπληρωμένες δουλειές για τους νέους ανθρώπους. Δεν γίνεται να κοιτάξουμε το μέλλον δίχως να τους προσφέρουμε την πραγματική ικανότητα να γίνουν οι καταλύτες των αλλαγών και του μετασχηματισμού. Πρέπει να τους αφήσουμε να γίνουν μέλη και πρωταγωνιστές των ονείρων τους»
Επίσης, αναφέρθηκε και στο οικονομικό μοντέλο που έχει κυριαρχήσει στην Ευρώπη ζητώντας να περάσουμε από τη λογική της διαφθοράς σε αυτή της κοινωνικής οικονομίας.