Η φιλική σχέση των δύο έχει πολύ μεγαλύτερο βάθος, όπως δείχνει σειρά εγγράφων, καθώς ο Ρολντούγκιν είχε παρασκηνιακά σημαίνοντα ρόλο σε δίκτυο που έχει διακινήσει περίπου 2 δισ. δολάρια μέσων τραπεζών και εξωχώριων εταιρειών. Τα μέλη του δικτύου, άνθρωποι πιστοί στον Πούτιν, έχουν βρεθεί με τεράστιες περιουσίες χάρη σε -τουλάχιστον- αδιαφανείς διαδικασίες.
Η δράση του δικτύου έρχεται στο φως από το Διεθνή Σύμπραξη Ερευνητών Δημοσιογράφων (ICIJ), που έχει πρόσβαση σε έγγραφα της Mossak Fonseca, νομικής εταιρείας με έδρα τον Παναμά.
Το δίκτυο των φίλων του προέδρου
Εδώ και αρκετά χρόνια, έρευνες σε μέσα ενημέρωσης αλλά και όσα ανέφεραν πρόσωπα με γνώση της κατάστασης – που αποφάσισαν να μιλήσουν, δείχνουν ότι γύρω από τον Βλαντίμιρ Πούτιν είναι οργανωμένο ένα δίκτυο προσώπων και εταιρειών μέσα στο οποίο διακινούνται τεράστια ποσά. Τελικός ωφελημένος ο ίδιος ο Πούτιν και στενός κύκλος φίλων και συνεργατών του.
Ο Ρολντούγκιν, για παράδειγμα, φέρεται να συνδέεται με εταιρείες που με τη σειρά τους έχουν μερίδιο σε κολοσσούς, όπως την Kamaz, η οποία παράγει μεταξύ άλλων φορτηγά οχήματα. Ο ίδιος λέει ότι δεν έχει σχέση με την πολιτική.
Οι συναλλαγές που φέρνουν στο φως τα έγγραφα είναι πολυσύνθετες: πληρωμές διαφόρων ειδών που αποκρύπτονται, πακέτα μετοχών που αλλάζουν χέρια και δάνεια εκατομμυρίων που μεταπωλούνται σε συμβολικές τιμές ή μετατρέπονται από δολάρια σε ρούβλια με πολύ χαμηλά επιτόκια.
Το δίκτυο οφείλει τη συνοχή του στην εμπιστοσύνη που δείχνουν τα μέλη του και στους φιλικούς δεσμούς μεταξύ τους, πολλοί από τους οποίους μετράνε δεκαετίες.
Πέρα από τον Ρολντούγκιν, κοντά στον Πούτιν είναι ο Γιούρι Κόβαλτσουκ, φερόμενος από την κυβέρνηση των ΗΠΑ ως ένας από τους ταμίες του ρώσου προέδρου, και οι αδελφοί Ρότενμπεργκ: ο Αρκάντι, δάσκαλος τζούντο του Πούτιν και δισεκατομμυριούχος πλέον, και ο Μπόρις. Και για τους δύο είναι σε ισχύ κυρώσεις από την ΕΕ και τις ΗΠΑ. Γνώριμος του Πούτιν από τη δεκαετία του 1990 είναι και ο νυν πρωθυπουργός και πρόεδρος το διάστημα 2008-2012, Ντμίτρι Μεντβέντεφ.
Οι σχέσεις της παρέας ενισχύθηκαν σημαντικά τη δεκαετία του 1990, όταν ο Πούτιν ήταν αντιδήμαρχος της Αγίας Πετρούπολης. Σε όλα τα επόμενα σχέδιά τους, που ξεκίνησαν από ένα οικιστικό συγκρότημα δίπλα σε μια λίμνη, η Bank Rossiya είχε κεντρικό ρόλο στη χρηματοδότησή τους.
Πρόκεται για μια τράπεζα-πυλώνα του δικτύου, την οποία οι αμερικανικές Αρχές έχουν χαρακτηρίσει το προσωπικό θησαυροφυλάκιο του Πούτιν. Εχει υπάρξει «αγωγός» πολλών συναλλαγών που αποκαλύπτουν τα έγγραφα, με αποδέκτες τράπεζες στη Ρωσία, την Κύπρο και το Λιχτενστάιν.
Ενας δεύτερος πυλώνας φαίνεται να ήταν η Sandalwood Continental Limited η οποία το 2009-2012 είχε δανειστεί εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια από το κυπριακό παράρτημα της Russian Commercial Bank, χωρίς σαφείς εγγυήσεις ή ένα μοντέλο λειτουργίας που να δικαιολογεί το ύψος του δανεισμού.
Τα έγγραφα δείχνουν ακόμη ότι τράπεζες στην Ελβετία αγνόησαν σαφή στοιχεία για το ότι πρόσωπα που ζητούσαν δάνεια ή κατέθεταν αιτήσεις για άνοιγμα λογαριασμών συνδέονται με τον ηγέτη μίας χώρας. Τυπικά οι ελβετικές τράπεζες οφείλουν δια νόμου να ερευνούν αν οι συναλλασσόμενοι (που χαρακτηρίζονται «πολιτικά εκτεθειμένα πρόσωπα») έχουν σχέση με πολιτικούς για να αποτρέπουν αθέμιτες χρήσεις των λογαριασμών.
Το μακρύ χέρι όλων αυτών δραστηριοτήτων εκτείνεται μέχρι και στα ΜΜΕ και τον προπαγανδιστικό μηχανισμό της κυβέρνησης Πούτιν. Ο Μιχαήλ Λέσιον είχε ρόλο σε αυτά, σταδιακά όμως απομακρύνθηκε και βρέθηκε νεκρός τον Νοέμβριο του 2015 στην Ουάσινγκτον-από τραύμα με αμβλύ αντικείμενο στο κεφάλι, σύμφωνα με τον ιατροδικαστή.
Το αόρατο κέντρο του δικτύου
Από όλα τα έγγραφα της Mossak Fonseca απουσιάζει το όνομα του Πούτιν· ηχογραφήσεις και μαρτυρίες αποκαλύπτουν μάλιστα ότι οι εμπλεκόμενοι αναφέρονται σε αυτόν μόνο με ψευδώνυμα ή με μια χειρονομία προς τον ουρανό… Είναι ωστόσο ένα δίκτυο που δεν θα μπορούσε να στηθεί χωρίς τη γνώση και την υποστήριξή του.
Η απάντηση του Κρεμλίνου στα ερωτήματα του ICIJ είναι ότι όλα όσα αναφέρονται είναι «επίθεση και μια σειρά από ψέματα». Ο Κόβαλτσουκ, μέσω του δικηγόρου του, δεν απάντησε. Η RCB θεωρεί τις καταγγελίες εντελώς αβάσιμες.
Εμπιστευτικότητα, αποφυγή κάθε ρίσκου και κάλυψη άνωθεν είναι, τελικά, η κινητήρια δύναμη πίσω από το εκτεταμένο δίκτυο γύρω από τον Βλαντίμιρ Πούτιν.
Η ανάδειξή του στην προεδρία της Ρωσίας «απογείωσε» τις δραστηριότητες της παρέας και των εταιρειών που συνδέονται μαζί της. Τώρα πλέον, καθώς πολλοί έχουν ενήλικα παιδιά, μεταφέρουν σε αυτά ένα μέρος των δραστηριοτήτων. Με τον τρόπο αυτό γεννιέται μια νέα ρωσική αριστοκρατία.
Το κόλπο με το δάνειο
10 Φεβρουαρίου 2011. Μια offshore εταιρεία στις Βρετανικές Παρθένες Νήσους με την επωνυμία Sandalwood Continental Ltd. δανείζει 200 εκατομμύρια δολάρια σε μια εξίσου μυστηριώδη εταιρεία που εδρεύει στην Κύπρο και ονομάζεται Horwich Trading Ltd.
Την επόμενη ημέρα, η Sandalwood εκχώρησε τα δικαιώματα συλλογής των πληρωμών του δανείου -συμπεριλαμβανομένων και των τόκων- στην Ove Financial Corp., μια άλλη «σκιώδη» offshore στις Βρετανικές Παρθένες Νήσους.
Για να αποκτήσει αυτά τα δικαιώματα η Ove πλήρωσε 1 δολάριο.
Ομως, τα ίχνη του χρήματος δεν σταματούν εδώ.
Την ίδια μέρα, η Ove επανεκχώρησε τα δικαιώματά της για τη συλλογή του δανείου σε μία παναμέζικη εταιρεία, την International Media Overseas.
Και αυτή πλήρωσε 1 δολάριο για την απόκτηση των δικαιωμάτων.
Μέσα σε 24 ώρες το δάνειο είχε διασχίσει -στα χαρτιά- τρεις χώρες, δύο τράπεζες και τέσσερις εταιρείες, καθιστώντας ιδιαίτερα δύσκολο τον εντοπισμό της πορείας που ακολούθησαν τα χρήματα.
Υπήρχαν πολλοί λόγοι για τους οποίους οι άνθρωποι πίσω από αυτές τις συναλλαγές μπορεί να ήθελαν να συγκαλύψουν, αν μη τι άλλο, την διαδικασία: το ίχνος των χρημάτων πλησίαζε άβολα κοντά στον ρώσο ηγέτη Πούτιν.
Την Sandalwood Continental είχε δημιουργήσει η τράπεζα Bank Rossiya με έδρα την Αγία Πετρούπολη. Ο κάτοχος του πλειοψηφικού πακέτου των μετοχών και πρόεδρος της τράπεζας είναι γνωστός ως ένας από τους ταμίες του Πούτιν. Και η «σκηνοθεσία» της ροής των χρημάτων πραγματοποιήθηκε από την τράπεζά του.
Η International Media Overseas, όπου κατέληξαν τα δικαιώματα των τόκων από το δάνειο των 200 εκατομμυρίων δολαρίων, ελέγχεται, στα χαρτιά, από έναν από τους παλαιότερους φίλους του Πούτιν: τον Σεργκέι Ρολντούγκιν, έναν κλασικό τσελίστα που είναι νονός της μεγαλύτερης κόρης του ρώσου Προέδρου.
Το δάνειο των 200 εκατομμυρίων δολαρίων ήταν μία από τις δεκάδες συναλλαγές συνολικού ύψους τουλάχιστον 2 δισεκατομμυρίων δολαρίων που εντοπίστηκαν στα αρχεία της Mossack Fonseca και αφορούν άτομα ή εταιρείες που συνδέονται με τον Πούτιν. Ηταν μέρος του επιχειρησιακού σχεδίου της Bank Rossiya για την απόκτηση έμμεσης επιρροής στον κύριο μέτοχο της μεγαλύτερης εταιρείας κατασκευής φορτηγών στην Ρωσία και για την συγκέντρωση αφανούς συμμετοχής σε ρωσικά μέσα ενημέρωσης.
Υποπτες πληρωμές που γίνονται από τον κύκλο φίλων του Πούτιν μπορεί να εμφανίζονται σε ορισμένες περιπτώσεις ως αμοιβές, πιθανώς με αντάλλαγμα συμβόλαια ή οικονομική ενίσχυση από τη ρωσική κυβέρνηση. Τα εμπιστευτικά έγγραφα δείχνουν ότι μεγάλο μέρος των χρημάτων του δανείου αρχικά προήλθε από τράπεζα στην Κύπρο, η οποία κατά τον χρόνο των συναλλαγών ήταν υπό τον έλεγχο της ρωσικής κρατικής τράπεζας VTB Bank. Μέτοχοι της Horwich Trading, η οποία έλαβε το δάνειο από την Sandalwood, ήταν μία κυπριακή εταιρεία και ένας κύπριος δικηγόρος.
Σύμφωνα με διεθνείς κανονισμούς, εταιρείες όπως η Mossack Fonseca που βοηθούν στη δημιουργία offshore και τραπεζικών λογαριασμών υποτίθεται ότι πρέπει να είναι σε επιφυλακή για τους πελάτες που μπορεί να εμπλέκονται σε ξέπλυμα βρώμικου χρήματος, φοροδιαφυγή και άλλες παράνομες πράξεις. Καλούνται να δώσουν ιδιαίτερη προσοχή στα «Πολιτικώς Εκτεθειμένα Πρόσωπα» (ΠΕΠ) – δηλαδή κυβερνητικά στελέχη ή μέλη των οικογένειών τους ή συνεργάτες τους, σύμφωνα με τους κανονισμούς. Αν κάποιος είναι «ΠΕΠ», ο μεσάζοντας που δημιουργεί εταιρείες του οφείλει να εξετάσει προσεκτικά τις δραστηριότητές του «ΠΕΠ» ώστε να βεβαιωθεί ότι δεν εμπλέκεται σε υποθέσεις διαφθοράς.
Η Mossack Fonseca δήλωσε στο ICIJ ότι εφαρμόζει «τις δέουσες καθιερωμένες πολιτικές και διαδικασίες για τον εντοπισμό και την διαχείριση αυτών των περιπτώσεων κατά τις οποίες άτομα χαρακτηρίζονται ως “Πολιτικώς Εκτεθειμένα Πρόσωπα” ή σχετίζονται με αυτά».
Μία παγκόσμια έρευνα του International Consortium of Investigative Journalists (ICIJ) και της Süddeutsche Zeitung.
Συνεργαζόμενα μέσα ενημέρωσης και φορείς: Aftenposten, ARD, BBC Panorama, CBC/Radio-Canada, Columbia University, De Tijd, El Confidencial, Gazeta Wyborcza, Guardian, Haaretz, Indian Express, Irish Times, Korea Center for Investigative Journalism/Newstapa, Kyiv Post, La Nacion, Le Matin Dimanche, Le Monde, L’Espresso, Miami Herald, NDR, OCCRP, Politiken, Premières Lignes, SVT, The Asahi Shimbun, The Australian Financial Review, Trouw, TVI24, UOL, Vedemosti, WDR και περισσότεροι από 70 ακόμα ειδησεογραφικοί οργανισμοί στον πλανήτη, μεταξύ των οποίων και το Protagon.gr
Κείμενο βασισμένο στην έρευνα των Jake Bernstein, Petra Blum, Oliver Zihlmann και David Thompson