Αν θέλει κάποιος να παρακολουθήσει μια συναυλία στο Χάρκοβο αυτές τις μέρες, πρέπει να ξέρει ποιον να ρωτήσει. Στη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Ουκρανίας, μόλις 40 χιλιόμετρα από τα ρωσικά σύνορα, οι μαζικές συγκεντρώσεις έχουν απαγορευτεί από την έναρξη της ευρείας κλίμακας εισβολής της Ρωσίας.
Οι περισσότερες πολιτιστικές εκδηλώσεις που πραγματοποιούνται δεν διαφημίζονται, υπό τον φόβο των βομβαρδισμών. Αλλά, όπως αναφέρει ρεπορτάζ του BBC, μετά από δύο χρόνια σιωπής, η Εθνική Οπερα και Μπαλέτο της πόλης θα εμφανιστούν ξανά στο Χάρκοβο – αυτή τη φορά υπογείως.
«Θέλουμε να επαναφέρουμε τη ζωή στο Χάρκοβο, συμπεριλαμβανομένης της πολιτιστικής δραστηριότητας» εξηγεί στο BBC ο γενικός διευθυντής του θεάτρου Ιχόρ Τουλούζοφ. «Η ζήτηση για κάθε είδους πολιτιστική εκδήλωση στην πόλη είναι πραγματικά υψηλή». Το νέο θεατρικό καταφύγιο κατασκευάζεται κάτω από το κεντρικό αμφιθέατρο του κτιρίου του.
Μια σειρά από σκάλες οδηγούν στο νέο υπόγειο θέατρο, που δεν διαθέτει πολυτελή φορέματα, τεράστιους πολυελαίους ή σαμπάνιες. Αντιθέτως, είναι ένας κλειστοφοβικός χώρος με γκρι μπετόν. Ακολουθώντας τους ήχους της μουσικής, όμως, ο επισκέπτης οδηγείται σε μια υπερυψωμένη σκηνή με μικρούς προβολείς και σειρές καθισμάτων.
Το πιο σημαντικό είναι ότι υπάρχει μια παρέα υψιφώνων, χορευτών και μουσικών που θέλουν απεγνωσμένα να εμφανιστούν ξανά μπροστά σε ένα κανονικό κοινό όπερας. «Μας λείπει πραγματικά η μεγάλη μας αίθουσα, η αίσθηση ότι βρισκόμαστε σε μια μεγάλη σκηνή με πολλούς ανθρώπους να παρακολουθούν» εξηγεί η βιολίστρια Νατάλια Μπαμπάροκ.
Οι καλλιτέχνες κατάφεραν να χρησιμοποιήσουν την κεντρική σκηνή στην επιφάνεια του κτιρίου ελάχιστες φορές μετά τον Φεβρουάριο του 2022, καθώς δεν είναι ασφαλές. Η γιγαντιαία κατακόκκινη κουρτίνα της σκηνής είναι μόνιμα κλειστή, με διάσπαρτα σκηνικά αντικείμενα εγκαταλειμμένα πίσω της.
Τις πρώτες εβδομάδες μετά την ευρείας κλίμακας εισβολή, όταν τα ρωσικά στρατεύματα ήταν πιο κοντά και οι βομβαρδισμοί πιο έντονοι, ένας πύραυλος έπεσε κοντά στο θέατρο. Κομμάτια τσιμέντου αποσπάσθηκαν από την πλαϊνή πλευρά του κτιρίου και τα παράθυρα έσπασαν. Η οροφή έπιασε φωτιά πολλές φορές, αλλά το προσωπικό κατάφερε να σβήσει τις φλόγες πριν το τυλίξουν.
Οι κίνδυνοι παραμένουν, παρά το γεγονός ότι τα ρωσικά στρατεύματα απωθήθηκαν στα όρια της πόλης. Πύραυλοι από το Μπέλγκοροντ μπορούν να χτυπήσουν την πόλη σε 45 δευτερόλεπτα από την εκτόξευσή τους. Πριν από ενάμιση μήνα, ένα μπαράζ ρωσικών πυραύλων έπληξε κατοικημένες περιοχές της πόλης, σκοτώνοντας 11 ανθρώπους.
Επτά ακόμη άμαχοι έχασαν τη ζωή τους στις αρχές του περασμένου Φεβρουαρίου, όταν μια αποθήκη πετρελαίου χτυπήθηκε σε επίθεση με drone και πυρκαγιά κατέστρεψε τον δρόμο στον οποίο περπατούσαν. Τρεις από τους νεκρούς ήταν μικρά παιδιά.
Οταν το κεντρικό θέατρο έκλεισε τον Φεβρουάριο του 2022, ο Βολόντιμιρ Κοζλόφ δεν σταμάτησε να τραγουδά. Χιλιάδες κάτοικοι του Χάρκοβο ζούσαν τότε στο μετρό υπογείως, μακριά από τις εκρήξεις. Μαζί με μια ομάδα συναδέλφων του καλλιτεχνών, περιόδευαν τους σταθμούς του μετρό δίνοντας τρεις παραστάσεις τη μέρα – με ένα μείγμα κομματιών κλασικής μουσικής και δημοφιλών ουκρανικών τραγουδιών.
Οταν δεν τραγουδούσε, ο Βολόντιμιρ βοηθούσε στην απομάκρυνση κατοίκων από τις περιοχές που βρίσκονταν κάτω από τα σφοδρά πυρά του ρωσικού στρατού, ή παρέδιδε τρόφιμα και άλλες προμήθειες. Του ήταν αδύνατο να σταματήσει «γιατί τότε οι σκέψεις του κινδύνου τρύπωναν στο μυαλό», εξηγεί στην ανταποκρίτρια του BBC. Ο βαρύτονος τραγουδιστής θα εμφανιστεί στο πλευρό της συζύγου του, της σολίστ σοπράνο Γιούλια Φόρσιγιουκ, στα εγκαίνια της υπόγειας Οπερας.
Το ζευγάρι μετακόμισε στη Σλοβακία για λίγο στην αρχή του πολέμου, όταν όλος ο θίασος κλήθηκε εκεί για να συνεχίσει να εργάζεται στην εξορία. Αλλά ο Βολόντιμιρ και η Γιούλια δεν μπορούσαν να εγκατασταθούν στο εξωτερικό. Επιστρέφοντας στην πατρίδα τους άρχισαν να δίνουν παραστάσεις για τα ουκρανικά στρατεύματα στην πρώτη γραμμή του πολέμου.
Τώρα το ζευγάρι κάνει πρόβες για να εμφανιστεί ξανά μπροστά στους κατοίκους του Χάρκοβο, με ασφάλεια κάτω από τους δρόμους της πόλης. Αλλά δεν είναι μόνο το περιβάλλον και η ακουστική που διαφέρουν. Πάνω από το ήμισυ του θιάσου παραμένει στη Σλοβακία, ένα μέλος του σκοτώθηκε στις μάχες, κάποιοι έχουν στρατευθεί, ενώ άλλοι είναι διάσπαρτοι πρόσφυγες.
Οσοι έχουν παραμείνει στο Χάρκοβο προσπαθούν να προσαρμοστούν στη νέα πραγματικότητα. Παρότι τρομπονίστας, ο σύζυγος της Νατάλια θα παίζει στην παράσταση και φαγκότο και κόρνα, ενώ η ίδια, μαζί με το βιολί θα πιάσει και το φλάουτο. Ο θίασος διοργανώνει ήδη μυστικές παραστάσεις για μικρά κοινά, που διαφημίζονται από στόμα σε στόμα.
Αναμένουν την τελική έγκριση της στρατιωτικής διοίκησης του Χάρκοβο για να αρχίσουν να διοργανώνουν παραγωγές μεγαλύτερης κλίμακας. Μια αύξηση των ρωσικών πυραυλικών επιθέσεων τον τελευταίο καιρό, ίσως εξηγεί τη συνεχιζόμενη επιφυλακτικότητα των αρχών. Οταν τελικά δοθεί η έγκριση, το κοινό που θα παραβρεθεί στις υπόγειες παραστάσεις θα παρατηρήσει άλλη μια αλλαγή – αυτή τη φορά στο ρεπερτόριο της Οπερας.
Ο θίασος αρνείται να παίξει ρωσικά έργα. Ακόμη και οι μεγαλύτεροι ρώσοι συνθέτες –ο Τσαϊκόφσκι, ο Μουσόργκσκι, ο Ρίμσκι-Κορσακόφ– έχουν αποκλειστεί από το ρεπερτόριο, περίπου το 40% του οποίου είχε συνθέσεις ρώσων δημιουργών. Η Γιούλια λέει ότι ήταν μια δύσκολη, αλλά αναγκαία απόφαση.
Ο διευθυντής της Οπερας, Ιχόρ Τουλούζοφ, έχει μεγάλη πίστη στη δύναμη της τέχνης. Κρίνει ότι οι νέες παραστάσεις της Οπερας και του Μπαλέτου, ακόμη και στη νέα, υπόγεια σκηνή τους, θα βοηθήσουν το ηθικό των συμπατριωτών του. Σκοπεύει να καταδείξει ότι στη ζωή, όπως και στη τέχνη, η παράσταση συνεχίζεται.