Ενα βροχερό ανοιξιάτικο βράδυ, o Σαμ Τζόουνς κάθεται σε ένα σεπαρέ του «Café Sperl» στη Βιέννη προσπαθώντας να τραβήξει το βλέμμα του σερβιτόρου ενώ περιμένει μια παλιά επαφή του, με την ελπίδα ότι θα έχει μαζί του ένα σωρό έγγραφα που του έχει υποσχεθεί. Οπως γράφει στους Financial Times, τα τελευταία περίπου πέντε χρόνια, ερευνώντας διάφορες αυστριακές ίντριγκες, έχει καταφέρει να εκτιμήσει αυτό το είδος των noir συναντήσεων, που θυμίζουν τον «Τρίτο Ανθρωπο» (1949), το αριστούργημα που γύρισε ο Κάρολ Ριντ με σκηνικό τους δρόμους της Βιέννης.
Μόλις την προηγούμενη μέρα, ο ανταποκριτής της βρετανικής εφημερίδας στο Βερολίνο, ο οποίος καλύπτει επίσης την Αυστρία και την Ελβετία, είχε περάσει μερικές ώρες βαδίζοντας αργά στη μεγάλη λεωφόρο του πάρκου Πράτερ, ενώ ο (ανώνυμος) σύντροφός του, του αποκάλυπτε τους μηχανισμούς μιας περίπλοκης σειράς ρωσικών οικονομικών συναλλαγών.
Συχνά η Βιέννη μοιάζει πράγματι με θεατρική σκηνή και, ευτυχώς, με υπέροχο καστ. Το επόμενο απόγευμα, σε ένα άλλο καφέ, ο Τζόουνς θα συναντήσει τον Ασβιεν Ζανκχόλκαρ, συνάδελφό του, διάσημο ερευνητή δημοσιογράφο στη Βιέννη, ο οποίος μαζί με τους συναδέλφους του στο περιοδικό Dossier, που ιδρύθηκε πριν από 12 χρόνια, παρουσιάζει μέρος της δουλειάς του σε ένα ευρύτερο κοινό: την ανεβάζει σε μια θεατρική σκηνή.
Το Dossier δεν έχει διαφημίσεις, επομένως εξαρτάται οικονομικά από τους συνδρομητές του. Επρεπε, λοιπόν, να αναπτύξει νέους τρόπους για να προσελκύσει περισσότερους αναγνώστες και να σκεφτεί προσεκτικά πώς θα μπορούσε να κερδίσει χρήματα για το επίπονο ερευνητικό του έργο – πέρα από τις συνδρομές.
Στο πλαίσιο αυτό, τον περασμένο Απρίλιο το Volkstheater της Βιέννης, σε συνεργασία με το Dossier, παρουσίασε το θεατρικό έργο «Die Redaktion» («Η Αίθουσα Σύνταξης»). Το έργο αφηγείται την έρευνα που έκαναν το 2020 οι δημοσιογράφοι του περιοδικού για την OMV, την εθνική εταιρεία πετρελαίου και φυσικού αερίου της Αυστρίας, και τον Ράινερ Ζέλε, τότε αφεντικό της εταιρείας, του οποίου οι σκοτεινές σχέσεις με τη Μόσχα παραμένουν αντικείμενο διαμάχης μέχρι σήμερα. (Η OMV αμφισβητεί οποιαδήποτε αδικοπραγία στις διαπραγματεύσεις της με τη Ρωσία. Ο Ζέλε, δε, αναγκάστηκε να αποχωρήσει, αλλά μετά από εσωτερική έρευνα της OMV, πέρυσι, απαλλάχθηκε από την κατηγορία των παράνομων δοσοληψιών, σημειώνει ο Τζόουνς στους FT.)
Ενθουσιασμένοι από την επιτυχία αυτού του εγχειρήματος, οι επικεφαλής του Volkstheater ανέθεσαν ένα δεύτερο έργο στους δημοσιογράφους του Dossier. Το «Aufstieg und Fall des Herrn René Benko» («Η Ανοδος και η Πτώση του Κυρίου Ρενέ Μπένκο»), του Κάλε Φουρ, ο οποίος υπογράφει επίσης τη σκηνοθεσία και ερμηνεύει τον μονόλογο, θα ανεβεί στις 5 Απριλίου στην κεντρική σκηνή του Volkstheater της Βιέννης, με την πρεμιέρα να έχει γίνει sold-out μέσα σε δύο ώρες από την έναρξη της προπώλησης.
Το θέμα με το οποίο καταπιάνεται το πρωτότυπο έργο εξακολουθεί να απασχολεί τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων. Εχουν περάσει τρεις μήνες από τότε που άρχισε η κατάρρευση της αυτοκρατορίας Signa του Ρενέ Μπένκο (πολυτελή ακίνητα και πολυκαταστήματα σε όλη την Ευρώπη και στις ΗΠΑ) μετά από κατηγορίες για απάτη, αλλά ο κουρνιαχτός δεν έχει κατακαθίσει ακόμη. Oι αγωγές μόλις ξεκινούν.
Μετά την πτώχευση της Signa και το αίτημα προστασίας από τους πιστωτές, ο τιρολέζος δισεκατομμυριούχος του real estate, γνωστός, μεταξύ άλλων, για τη συμμετοχή του σε εμβληματικά κτίρια όπως το Selfridges στο Λονδίνο και ο ουρανοξύστης Chrysler στη Νέα Υόρκη, κατέθεσε αίτημα προσωπικής χρεοκοπίας.
Ωστόσο, το ενδιαφέρον για το ερευνητικό θέατρο έχει εξαπλωθεί πέρα από την Αυστρία, επισημαίνει ο Τζόουνς στους FT. Στη Γερμανία, το Berliner Ensemble –σε συνεργασία με το Volkstheater– παρουσίασε το «Rechtsextremer Geheimplan gegen Deutschland» («Μυστικό Ακροδεξιό Σχέδιο Κατά της Γερμανίας»), μια «σκηνοθετημένη ανάγνωση» έρευνας που δημοσίευσε στις 10 Ιανουαρίου το Correctiv (μη κερδοσκοπικός οργανισμός ερευνητικής δημοσιογραφίας με έδρα το Εσεν) σχετικά με μια συνάντηση ακροδεξιών εξτρεμιστών.
Κανείς δεν έπρεπε να γνωρίζει ότι τον Νοέμβριο του 2023 σε ένα ξενοδοχείο κοντά στο Πότσνταμ συναντήθηκαν πολιτικοί του AfD, νεοναζί και οικονομικά ισχυροί επιχειρηματίες, οι οποίοι σχεδίαζαν την απέλαση εκατομμυρίων ανθρώπων από τη Γερμανία. Το Correctiv, όμως, ήταν επίσης εκεί και κατέγραψε τη συνάντηση.
Οπως γράφει στους Financial Times, ο Σαμ Τζόουνς ελπίζει ότι θα δούμε περισσότερες παραγωγές σαν αυτές, καθώς τις θεωρεί αποτελεσματικό τρόπο για να ασχοληθεί ο κόσμος με την ερευνητική δημοσιογραφία, η οποία, σε μια εποχή κορεσμένη από πληροφορίες, απαιτεί μεγάλη δέσμευση από τον αναγνώστη. Η ζήτηση είναι ακόμα εκεί, λέει, μόνο η μέθοδος παράδοσης μπορεί να αλλάξει. (Γιατί όχι και στην Ελλάδα;)
Ενώ βρίσκεται στη Βιέννη, άλλο ένα δράμα εκτυλίσσεται εκεί. Ο πρώην καγκελάριος Σεμπάστιαν Κουρτς δικάζεται για ψευδορκία. Απέναντί του στην αίθουσα του δικαστηρίου βρίσκεται ο εχθρός του: ο πρώην έμπιστος συνεργάτης του και νυν βασικός μάρτυρας κατηγορίας Τόμας Σμιντ. Το δικαστικό μέγαρο είναι γεμάτο εκπροσώπους του Τύπου.
Ο «καλογυαλισμένος» Σεμπάστιαν Κουρτς κρίνεται ένοχος, αλλά ακούει εντελώς ατάραχος την απόφαση για ποινή φυλάκισης οκτώ μηνών με αναστολή. Δύο χρόνια μετά την αποχώρησή του από την καγκελαρία, και ακόμη νέος, ο 37χρονος Κουρτς παραμένει σημείο αναφοράς της αυστριακής πολιτικής. Εχουν μάλιστα, γυριστεί ήδη τρεις ταινίες για αυτόν. Φυσικά και θα ασκήσει έφεση, λέει στους FT ο εκπρόσωπός του, οπότε αναμένεται συνέχεια.
Ο Τζόουνς μάς καλεί, τέλος, να σκεφτούμε τη λεπτή γραμμή μεταξύ του δράματος ως ψυχαγωγίας και του δράματος ως πολιτικής, θυμίζοντας την πικρή σάτιρα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου «Οι Τελευταίες Μέρες του Ανθρωπίνου Γένους» του μεγάλου βιενέζου θεατρικού συγγραφέα Καρλ Κράους.
Το νεωτερικό αριστούργημά του, που ξεπερνά τις 1.000 σελίδες, διαλύει τα όρια μεταξύ μυθοπλασίας και πραγματικότητας, καθώς είναι μια συρραφή αναρίθμητων αποσπασμάτων, αποκομμένων αυτολεξεί από ειδήσεις της εποχής, επιστολές, δικογραφίες, ανακοινώσεις και στοιχεία της λαϊκής κουλτούρας, σε συνδυασμό με σχόλια του συγγραφέα και φανταστικούς διαλόγους μεταξύ δυο χαρακτήρων, του «Γκρινιάρη» και του «Αισιόδοξου».
Ο στόχος του Κράους, πιστεύει ο Τζόουνς, ήταν να επιστήσει την προσοχή στον τρόπο με τον οποίο, τις παραμονές της καταστροφής (στην προκειμένη περίπτωση του Α’ ΠΠ), οι άνθρωποι βρέθηκαν παγιδευμένοι σε μια παράσταση, σαν ηθοποιοί χωρίς ατζέντη σε μια ιστορία στην οποία δεν είχαν κανέναν έλεγχο.
Η Βιέννη του 2024, φυσικά, δεν βρίσκεται στο επίκεντρο μιας παγκόσμιας κρίσης, όπως το 1914. Ωστόσο, ο Κράους δίνει πάντα τροφή για σκέψη.