Ηταν… μίσος με την πρώτη ματιά. Η παρθενική τους συνάντηση, στις 28 Ιουνίου 1925 στο γήπεδο της Λεωφόρου Αλεξάνδρας, ήταν επεισοδιακή. Κι ας ήταν «φιλική». Κι ας μετρούσε ο Ολυμπιακός λιγότερους από τέσσερις μήνες ζωής (ιδρύθηκε στις 10 Μαρτίου εκείνης της χρονιάς). Κι ας μην είχαν προηγούμενα.
Εκείνο το καυτό (λόγω ζέστης) κυριακάτικο απόγευμα, οι δύο ομάδες αγωνίστηκαν με πάθος για τον άτυπο τίτλο του πρωταθλητή Ελλάδας. Ο Ολυμπιακός είχε προλάβει να κατακτήσει το πρωτάθλημα Πειραιά. Ο Παναθηναϊκός, που είχε τερματίσει πρώτος στο τοπικό της Αθήνας, μετρούσε ήδη 17 έτη αθλητικού βίου – και έξι Πρωταθλήματα Ελλάδος, τα οποία δεν αναγνωρίζονταν από την ΕΠΟ. Πολύς κόσμος συγκεντρώθηκε στο γήπεδο της Περιβόλας στους Αμπελόκηπους -το σημερινό «Απόστολος Νικολαΐδης»- για να παρακολουθήσει τον αγώνα. Οι εφημερίδες τον είχαν διαφημίσει πολύ τις προηγούμενες ημέρες. Το μικρό γηπεδάκι, που δεν διέθετε εξέδρες, γέμισε ασφυκτικά από 6.000 θεατές, οπαδούς και των δύο ομάδων. Προτού συμπληρωθεί μισή ώρα στο ματς, τα αίματα άναψαν. Ενας παίκτης του Ολυμπιακού διαμαρτυρήθηκε προς τον διαιτητή τόσο έντονα, ώστε ο ρέφερι αποχώρησε από τον αγωνιστικό χώρο. Ποτέ δεν μάθαμε, αν έφυγε με δική του πρωτοβουλία ή με απαίτηση των παικτών του Ολυμπιακού. Πάντως ο αγώνας διακόπηκε για 20 λεπτά, ώσπου η ΕΠΣΑ (Ενωση Ποδοσφαιρικών Σωματείων Αθηνών), που τον διοργάνωνε, να βρει άλλον διαιτητή.
Μέχρι να λήξει το παιχνίδι (3-3), η ένταση είχε μεταδοθεί και στους θεατές. Από την επομένη, οι εφημερίδες προεξοφλούσαν ότι θα υπάρξει επαναληπτικός για να αναδειχθεί ο άτυπος πρωταθλητής Ελλάδας. Λόγω διαφωνιών των αντιπάλων -για το πού, πότε και με ποιον διαιτητή- αυτός ο αγώνας δεν έγινε ποτέ.
Η αντιπαλότητα που πρόλαβε να αναπτυχθεί ανάμεσα στις δυο ομάδες προτού καν συναντηθούν, είχε χαρακτηριστικά τοπικισμού (Αθήνα – Πειραιάς) αλλά και -κυρίως- ταξικά. Οι οπαδοί του Παναθηναϊκού ανήκαν στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα, ζούσαν σε αναβαθμισμένες και πλούσιες συνοικίες της Αθήνας, θεωρούνταν ευκατάστατοι και «αριστοκράτες», ενώ κάποιοι είχαν ανάμιξη στην πολιτική ζωή της χώρας. Αντιθέτως, οι οπαδοί του Ολυμπιακού αντιπροσώπευαν την εργατική και μεσαία τάξη και ζούσαν σε προσφυγικούς καταυλισμούς και φτωχογειτονιές του Πειραιά και της Καστέλλας.
Στα πρώτα πέντε χρόνια από τη γέννηση του Ολυμπιακού, αυτή η αντιπαλότητα δεν προκάλεσε ιδιαίτερα προβλήματα στα γήπεδα. Οι δύο σύλλογοι έδειχναν σεβασμό ο ένας για τον άλλον. Μάλιστα, το φθινόπωρο του 1927 -μαζί με την ΑΕΚ- προχώρησαν στη σύσταση του ΠΟΚ (Παναθηναϊκός – Ολυμπιακός – Κωνσταντινούπολη), ένα σύμφωνο εμπορικού χαρακτήρα με σκοπό το κοινό όφελος από τη διοργάνωση αγώνων και τουρνουά. Η αντιπαλότητα έγινε έχθρα στην πρώτη επίσημη μονομαχία τους, την 1η Ιουνίου 1930 στο γήπεδο της Λεωφόρου Αλεξάνδρας. Το οποίο, στο μεταξύ, είχε αποκτήσει υποτυπώδεις εξέδρες.
Εκείνο το κυριακάτικο απομεσήμερο ο Παναθηναϊκός γιόρτασε τη μεγαλύτερη -σε σκορ- νίκη του επί του Ολυμπιακού (8-2) και εξασφάλισε το πρώτο του επίσημο Πρωτάθλημα, αφού τον νίκησε (2-1) και στον Πειραιά. Ομως, οι 3.500 οπαδοί του Ολυμπιακού (πολλοί από τους οποίους είχαν κατακλύσει το λόφο του Λυκαβηττού για να παρακολουθήσουν από εκεί τον αγώνα), βέβαιοι για την ανωτερότητα της ομάδας των Ανδριανοπουλαίων, είχαν φτάσει εν πομπή στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας περιφέροντας ένα φέρετρο με το έμβλημα του Παναθηναϊκού. Για να τον… κηδέψουν στο τέλος του ντέρμπι. Οι οπαδοί των νικητών -περίπου 8.000- έπαιξαν με τον πληγωμένο εγωισμό των ηττημένων και τα κομμάτια από το φέρετρο έγιναν «όπλα» στα πρώτα καταγεγραμμένα ευρείας κλίμακας επεισόδια στην ιστορία του ελληνικού ποδοσφαίρου. Την… κηδεία του οποίου τελούμε στις μέρες μας.
Εκτοτε, οι δυο μεγάλοι αντίπαλοι ορκίστηκαν αιώνιο μίσος, το οποίο -τα επόμενα χρόνια- τροφοδοτήθηκε από μια σειρά γεγονότων: τον «στημένο» Τελικό Κυπέλλου που διεκόπη το 1962, την έντονη αντιπαλότητα Νταϊφά – Βαρδινογιάννη, τις εκατέρωθεν αρπαγές παικτών, την ελληνοποίηση του Ρότσα ως Μπουμπλή, το σκάνδαλο Κοσκωτά, τα πέτρινα χρόνια του Ολυμπιακού κι έπειτα την απόλυτη κυριαρχία του, την «παράγκα», τους ξυλοδαρμούς διαιτητών, τα επεισόδια, το «Koriopolis», την «εγκληματική οργάνωση»…
Τα «ντέρμπι» γεννιούνται όταν το ποδόσφαιρο συνδέεται με εθνικιστικές, πολιτικές, θρησκευτικές, ταξικές, οικονομικές, φυλετικές και γεωγραφικές συγκρούσεις. Με την ευρεία έννοια, όμως, στις μέρες μας χαρακτηρίζουμε έτσι και κάθε αναμέτρηση ομάδων που διαρκώς κοντράρονται για την κατάκτηση εγχώριων ή ευρωπαϊκών τίτλων. Ενα καλό παράδειγμα είναι τα ματς της Μπάγερν Μονάχου με την Μπορούσια Ντόρτμουντ. Που ήταν μάλλον αδιάφορα, μέχρι τη στιγμή που ο Γιούργκεν Κλοπ μετέτρεψε τη χρεοκοπημένη Μπορούσια σε πρωταγωνίστρια, κατακτώντας δύο συνεχόμενα Πρωταθλήματα (το 2011 και το 2012). Τώρα που οι ταξικές διαφορές έχουν σχεδόν εκλείψει, σε αυτή την κατηγορία εντάσσεται και το Ολυμπιακός – Παναθηναϊκός.
«Ντέρμπι του μίσους» υπάρχουν πολλά στον κόσμο. Αλλά δεν είναι όλα ίδια. Σε κάποια από αυτά χορταίνεις ποδόσφαιρο. Κάποια άλλα, όμως, δεν είναι βέβαιο ότι θα τελειώσουν. Ούτε καν ότι θα αρχίσουν. Δυστυχώς, ένα απ’ αυτά είναι και το Ολυμπιακός – Παναθηναϊκός.
Μόνο που έχει ιστορία δεκαετιών. Οι δυο αντίπαλοι μαζί έχουν σαρώσει 63 (στα 80) Πρωταθλήματα. Αλλά τα αυθεντικά ντέρμπι είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια σύγκρουση για τον τίτλο. Η λέξη κατάγεται από τη χώρα που γέννησε το σύγχρονο ποδόσφαιρο -την Αγγλία- και συγκεκριμένα από τα χωριά της περιοχής Ντέρμπισαϊρ. Η φράση πιθανότατα προήλθε από «Το Ντέρμπι» (The Derby), μια ιπποδρομία στην Αγγλία που θεσμοθετήθηκε από τον Κόμη του Ντέρμπι το 1780. Μια άλλη θεωρία είναι ότι η φράση προήλθε από την ίδια την πόλη του Ντέρμπι, που διοργάνωνε ένα παιχνίδι στο οποίο εμπλέκονταν όλοι οι κάτοικοι και συχνά οδηγούσε σε θανάτους. Τα τέρματα είχαν τοποθετηθεί στα βόρεια και στα νότια της πόλης, με ένα μεγάλο μέρος της δράσης να λαμβάνει χώρα στον ποταμό Ντέργουεντ. Ενας Γάλλος παρατήρησε τον αγώνα, το 1829, και τον περιέγραψε με φρίκη: «Αν αυτό οι άγγλοι το αποκαλούν παιχνίδι, αναρωτιέμαι πώς αποκαλούν τη μάχη».
Το Σέλτικ – Ρέιντζερς, γνωστό και ως «Old Firm», είναι η πιο χαρακτηριστική περίπτωση ντέρμπι θρησκευτικής αντιπαλότητας. Η Σέλτικ ιδρύθηκε από ιρλανδούς πρόσφυγες στη Γλασκώβη και υποστηρίζεται κυρίως από Καθολικούς, ενώ η Ρέιντζερς είναι το καμάρι των Προτεσταντών. Για πολλές δεκαετίες, αυτά τα ματς μπορεί να μην είχαν γκολ, όμως αίμα είχαν σίγουρα.
Το Clásico της Ρεάλ Μαδρίτης με την Μπαρτσελόνα είναι -για τους καταλανούς- η αναμέτρηση δυο διαφορετικών… κρατών. Η «Μπάρτσα» είναι το καμάρι των αυτονομιστών της Καταλονίας, που επιδιώκουν την ανεξαρτητοποίησή της από το Βασίλειο της Ισπανίας. Κύριος υπεύθυνος για το μίσος που χωρίζει τους δυο συλλόγους ήταν ο δικτάτορας Φράνκο, του οποίου το καθεστώς ευνοούσε σκανδαλωδώς, επί δεκαετίες, την ομάδα της πρωτεύουσας. Αλλωστε, ο ίδιος ο Φράνκο υπήρξε φανατικός οπαδός της Ρεάλ. Η έχθρα παρέμεινε και μετά την πτώση του δικτάτορα, όμως η βία έδωσε τη θέση της σε ένα από τα κορυφαία ποδοσφαιρικά θεάματα του κόσμου.
Πολιτική διαμάχη κρύβεται πίσω και από τις αναμετρήσεις Ερυθρού Αστέρα – Παρτίζαν. Το Večiti derbi, δηλαδή το«αιώνιο ντέρμπι», έχει τις ρίζες του στην ενωμένη Γιουγκοσλαβία του 1945. Ο Ερυθρός Αστέρας ιδρύθηκε από τον κομμουνιστικό συνασπισμό της εποχής ενώ η Παρτίζαν -λίγους μήνες αργότερα- από τον στρατό της Γιουγκοσλαβίας. Με τον καιρό, το ντέρμπι μετατράπηκε σε ένα μπρα ντε φερ του υπουργείου Εσωτερικών με το υπουργείο Αμυνας της χώρας. Αυτά τα ματς έχουν δώσει πολλούς νεκρούς ή τραυματίες.
Το ντέρμπι Μπόκα Τζούνιορς – Ρίβερ Πλέιτ είναι το superclásico της Αργεντινής. Ο Guardian το κατατάσσει στην πρώτη θέση της λίστας των «50 πραγμάτων στον αθλητισμό που πρέπει να κάνεις πριν πεθάνεις». Την ώρα που στο «Μπομπονέρα» ή στο «Μονουμεντάλ» οι παίκτες σκοτώνονται για τη νίκη, έξω από τα γήπεδα οι barra bravas -οι φανατικοί οπαδοί- των δυο ομάδων σκοτώνονται κυριολεκτικά.
Και οι δυο σύλλογοι γεννήθηκαν στη φτωχογειτονιά της Μπόκα, όμως η Ρίβερ μετακόμισε το 1925 στην πιο πλούσια περιοχή Νιούνιες του Μπουένος Αϊρες, αποκτώντας το προσωνύμιο «εκατομμυριούχοι». Αυτό ήταν. Από τότε, κάθε αναμέτρηση στο γήπεδο είναι και μια νέα σύγκρουση της ανώτερης τάξης με την εργατική, αν και αυτή η διάκριση μεταξύ των οπαδών έχει εκλείψει πλέον. Αλλωστε, το άθροισμα των φιλάθλων που υποστηρίζουν τις δυο ομάδες ξεπερνά το 70% των ποδοσφαιρόφιλων της χώρας (την Μπόκα ακολουθεί το 41% και τη Ρίβερ το 32%).
Σε αυτό το ντέρμπι η Αργεντινή έχει θρηνήσει εκατοντάδες νεκρούς, με αποκορύφωμα την τραγωδία του 1968, στη θύρα 12 του «Μονουμεντάλ», όπου 71 φίλαθλοι σκοτώθηκαν και 150 τραυματίστηκαν. Λέγεται πως «η κόντρα της Μπόκα με τη Ρίβερ κάνει το Old Firm της Σκωτίας να μοιάζει με μπάλα στην αυλή του σχολείου»…
Στη Βραζιλία, το ντέρμπι που εξάπτει τα πάθη είναι το Φλαμένγκο – Φλουμινένσε. Ολα άρχισαν το 1911, όταν 10 δυσαρεστημένοι ποδοσφαιριστές της Φλουμινένσε αποχώρησαν από το σύλλογο και εντάχθηκαν στη Φλαμένγκο, η οποία -μέχρι τότε- λειτουργούσε κωπηλατικό τμήμα, αλλά όχι ποδοσφαιρικό. Το πρώτο παιχνίδι των δυο συλλόγων του Ρίο ντε Ζανέιρο το παρακολούθησαν μόλις 800 άτομα. Σύντομα, όμως, το κοινό ταυτίστηκε μαζί τους. Η αναμέτρηση του 1963 κατέρριψε το παγκόσμιο ρεκόρ προσέλευσης θεατών, με 194.603 φιλάθλους στις εξέδρες του θρυλικού «Μαρακανά», που είναι η έδρα και των δυο ομάδων. Με τον καιρό η Φλαμένγκο έγινε η πιο δημοφιλής ομάδα της Βραζιλίας.
Για να αντιληφθεί κανείς το μίσος που χαρακτηρίζει το Νασιονάλ – Πενιαρόλ, το Super Clásico της Ουρουγουάης, αρκούν τρία περιστατικά: Στην αναμέτρηση του 1990, κάθε ομάδα αντίκρισε από… 11 κόκκινες κάρτες. Το παιχνίδι διεκόπη στο 85′, όταν η Νασιονάλ έχασε 9 παίκτες του γηπέδου και δυο του πάγκου. Το 2000, γροθιές και κλωτσιές στιγμάτισαν ακόμα ένα ντέρμπι, με συνέπεια εννέα ποδοσφαιριστές και ένας προπονητής να περάσουν ένα μήνα στη φυλακή. Δύο ντέρμπι, το 1960 και το 2005, διεξήχθησαν στο εξωτερικό υπό το φόβο επεισοδίων. Τι είναι αυτό που χωρίζει τις δυο πιο πετυχημένες ομάδες του Μοντεβίδεο; Η αιώνια διαμάχη τους για το ποια ιδρύθηκε πρώτη…
Αν και η Ρόμα με τη Λάτσιο δεν διαθέτουν τα τρόπαια της Γιουβέντους, της Μίλαν ή της Ιντερ, το Derby della Capitale θεωρείται ως το πιο καυτό παιχνίδι στην Ιταλία. Η αρχή της αντιπαλότητας των δυο συλλόγων χάνεται στον προηγούμενο αιώνα, όταν ο δικτάτορας Μπενίτο Μουσολίνι συγχώνευσε τρεις ομάδες της Ρώμης με σκοπό να ανταγωνιστεί αυτές του βορρά και δημιούργησε τη Ρόμα. Αλλά ο φασίστας στρατηγός Τζιόρτζιο Βακάρο κατάφερε να διασώσει τη Λάτσιο από αυτή την ένωση. Ετσι γεννήθηκε η μεγάλη κόντρα. Σε ένα ντέρμπι της πρωτεύουσας, το 1979, ο οπαδός της Λάτσιο, Βιτσέντζο Παπαρέλι, τραυματίστηκε στο μάτι από φωτοβολίδα οπαδού της Ρόμα κι έγινε το πρώτο θύμα βίας σε ιταλικό γήπεδο.
Τη Φενέρμπαχτσε και τη Γαλατάσαράϊ τις χωρίζει ο Βόσπορος. Το Kıtalar Arası Derbi (διηπειρωτικό ντέρμπι) μεταξύ των δυο μεγαλυτέρων ομάδων του τουρκικού ποδοσφαίρου διχάζει την Κωνσταντινούπολη. Η αριστοκρατία της Γαλατά εναντίον της εργατικής τάξης της Φενέρμπαχτσε. Η ευρωπαϊκή πλευρά της Πόλης κόντρα στην ασιατική. Οι νεκροί από τις βίαιες συγκρούσεις των χούλιγκαν είναι συχνό φαινόμενο.
Το ντέρμπι Κρακόβια Κρακοβίας εναντίον Βίσλα Κρακοβίας, των δυο πιο παλιών συλλόγων του πολωνικού ποδοσφαίρου, ονομάζεται Swieta Wojna (Ιερός Πόλεμος). Το φώναξε στα αποδυτήρια ένας παίκτης της Βίσλα που πήρε μετεγγραφή στην Κρακόβια, λίγο πριν από ένα ντέρμπι: «Πάμε στον Ιερό Πόλεμο». Κι έμεινε. Τη δεκαετία του 2000 έχασαν τη ζωή τους οκτώ άνθρωποι από επεισόδια μεταξύ χούλιγκαν, και η Κρακοβία απέκτησε το παρατσούκλι «η πόλη των μαχαιριών».
Το Εστεγκλάλ – Περσέπολις, σε ένα γήπεδο 100.000 θέσεων στην Τεχεράνη, ανακηρύχθηκε το κορυφαίο ντέρμπι της Ασίας από το World Soccer. Το 1983, επειδή δεν υπήρχε τηλεοπτική μετάδοση του ματς, στο γήπεδο χώρεσαν 128.000 θεατές. Κάποιοι είχαν σκαρφαλώσει ακόμα και στις βάσεις των προβολέων… Καμία γυναίκα, φυσικά. Πολλές φορές το ντέρμπι αυτό δεν γίνεται στην Τεχεράνη, για λόγους ασφαλείας, και καλούνται να το διευθύνουν ξένοι διαιτητές.
Το ντέρμπι του ΑΠΟΕΛ Λευκωσίας με την Ομόνοια Λευκωσίας χαρακτηρίζεται από έντονη αντιπαλότητα, καθώς οι οπαδοί του ΑΠΟΕΛ ανήκουν στη Δεξιά, ενώ αυτοί της Ομόνοιας στην Αριστερά. Αλλωστε, ο σύλλογος της Ομόνοιας ιδρύθηκε -το 1948- από φιλάθλους (αριστερών πεποιθήσεων) του ΑΠΟΕΛ, εξαιτίας της εμπλοκής της τότε διοίκησής του στον ελλαδικό Εμφύλιο. Στα παιχνίδια αυτά, τα επεισόδια, τα πολιτικά συνθήματα και τα πανό είναι μέρος της παράδοσης.
«Ντέρμπι του μίσους» υπάρχουν πολλά στον κόσμο. Αλλά δεν είναι όλα ίδια. Σε κάποια από αυτά χορταίνεις ποδόσφαιρο: Λίβερπουλ – Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ, Λίβερπουλ – Εβερτον, Γιουνάιτεντ – Σίτι, Μίλαν – Ιντερ, Γιουβέντους – Νάπολι, Ντόρτμουντ – Σάλκε, Μπιλμπάο – Σοσιεδάδ… Και, πάνω απ’ όλα, στο Ρεάλ – Μπαρτσελόνα. Κάποια άλλα, όμως, δεν είναι βέβαιο ότι θα τελειώσουν. Ούτε καν ότι θα αρχίσουν. Δυστυχώς, ένα απ’ αυτά είναι και το Ολυμπιακός – Παναθηναϊκός.