Στην αρχιτεκτονική, τα καλύτερα έργα είναι αποτέλεσμα της έντασης ανάμεσα στην ελευθερία και τους περιορισμούς. Αναρωτιόμαστε πώς ένα κτίριο, του Φρανκ Γκέρι για παράδειγμα, μπορεί να στέκεται όρθιο, με τόσες εντυπωσιακές καμπύλες και συστροφές που έχει η μορφή του. Οσο παράξενη, όμως, κι αν είναι η μορφή τους, εκτός από τους νόμους της βαρύτητας, τα κτίρια πρέπει να υπακούουν και στους τοπικούς όρους δόμησης.
Και τώρα στην Ολλανδία, σε μια περιοχή 43.000 στρεμμάτων υλοποιείται το project Almere Oosterwold, μια δημοκρατική εκδοχή της ισορροπίας αυτών των παραγόντων, που πειραματίζεται τραβώντας στα άκρα τα όρια της δόμησης των σπιτιών σε μια χώρα γνωστή για την αυστηρή νομοθεσία της.
Το project σχεδιάστηκε από το πολεοδομικό γραφείο MVRDV με έδρα το Ρότερνταμ, σε συνεργασία με τον δήμο της πόλης Αλμίρ και την Κρατική Υπηρεσία Ακινήτων (Rijksvastgoedbedrijf).
Οι ιδιοκτήτες, γράφει ο Τεντ Λόος στους New York Times έχουν την ελευθερία να σχεδιάζουν ό, τι θέλουν -με ή χωρίς αρχιτέκτονα, ή με τη βοήθεια λογισμικού που σχεδιάστηκε ειδικά για το συγκεκριμένο project- αρκεί να πληροί τους όρους.
Ένα σπίτι στην κοινότητα του Αλμίρ Οστερβόλντ τροφοδοτείται ενεργειακά από ένα ποδήλατο και είναι τοποθετημένο πάνω σε ράγες έτσι ώστε να μπορεί να στρέφεται ακολουθώντας τον ήλιο κατά τη διάρκεια της ημέρας. Ακόμα υπάρχουν προκατασκευασμένα σπίτια, μικροσκοπικές κατοικίες και ένα «σπίτι-γκαράζ» με τροχόσπιτα, που ανήκουν στους προηγούμενους ενοίκους του, οι οποιοι ταξιδεύουν πολύ και μένουν εκεί κατά καιρούς.
Χρειάστηκε, όμως, πολύ μεγάλος προγραμματισμός από την πλευρά της κυβέρνησης μέχρι να ανοίξουν οι ροές της αυτο-έκφρασης: Το Αλμίρ Οστερβόλντ μπορεί να είναι το πιο προγραμματισμένο μη προγραμματισμένο μέρος της χώρας.
Ο σχεδιασμός του project άρχισε πριν από μια δεκαετία και περισσότερο, και σήμερα η κοινότητα έχει περίπου 1.000 ολοκληρωμένα σπίτια, και χιλιάδες στην αναμονή. Είναι η πρώτη από τις τέσσερις προγραμματισμένες «πόλεις κήπους», που έχουν σχεδιαστεί να γίνουν στο Αλμίρ, οι οποίες θα έχουν διαφορετικό concept και χαρακτήρα, από τις πόλεις όπως τις γνωρίζουμε.
Μόλις 32 χλμ ανατολικά του Άμστερνταμ, σε γη που δημιουργήθηκε με προσχώσεις στη θάλασσα, το Αλμίρ είναι μια πόλη που έγινε δήμος τη δεκαετία του 1980. Το αστυνομικό τμήμα του, μάλιστα, ήταν το πρώτο ολοκληρωμένο έργο του διάσημου ολλανδού αρχιτέκτονα Ρεμ Κούλχαας.
«Αναπτύξαμε μια στρατηγική που θα μπορούσε να προσελκύσει ανθρώπους δίνοντάς τους πλήρη ελευθερία για το σχήμα, για την πυκνότητα», δήλωσε στους New York Times ο αρχιτέκτονας -πολεοδόμος Βίνι Μάας συνιδρυτής της εταιρίας MVRDV, «Οι άνθρωποι μπορούν να κάνουν ό, τι θέλουν, αλλά δεν μπορούν να βλάψουν το γείτονά τους καθόλου», λέει.
Η ζήτηση είναι αρκετά μεγάλη, γιατί όπως είπε ο παθιασμένος ολλανδός πολεοδόμος «η ιδέα έχει αγγίξει κάτι στη νεότερη γενιά» και πρόσθεσε: «Με κάποιον τρόπο εκφράζει μια θεμελιώδη πτυχή της ελευθερίας. Και σε μια χώρα που κυριαρχείται τόσο πολύ από κανόνες, είναι ένα είδος ανακούφισης».
Η χρήση ίδιων πόρων στην κοινότητα του Αλμίρ Οστερβόλντ δεν περιορίζεται στην αισθητική: οι κάτοικοι είναι επίσης υπεύθυνοι για την ενέργεια, τα λύματα και τους δρόμους, πράγμα που οδήγησε τουλάχιστον ένα άτομο κατά τη διάρκεια όλων αυτών των ετών να ρωτήσει τον Μάας «Είστε τρελοί;»…
Το λογισμικό HomeMaker, που χρησιμοποιούν, προορίζεται να μετριάζει τις ανησυχίες. «Το κάναμε για να υπολογίζουμε την τιμή των εκτάσεων, την ποσότητα νερού, την ποσότητα των ηλιακών κυττάρων που χρειάζονται», δήλωσε ο Βίνι Μάας. Με το λογισμικό οι κάτοικοι μπορούν να δουν ακόμη, πώς να φτιάξουν έναν δρόμο, όχι μόνο για τους ίδιους, αλλά και για τους επόμενους.
Tο concept απαιτεί έναν νέο τρόπο σκέψης για τους Ολλανδούς. Η χώρα τους έχει παράδοση πολεοδομικού σχεδιασμού, η οποία, όμως, δεν επιτρέπει καμιά ατομική πρωτοβουλία. «Από αυτή την άποψη, είναι πρωτοποριακό», δήλωσε η Μισέλ Προβόστ, ιστορικός της Αρχιτεκτονικής και διευθύντρια του Διεθνούς Ινστιτούτου Νέας Πόλης στο Ρότερνταμ.
Αυτό που είναι ασυνήθιστο, ωστόσο, είναι η κλίμακα και η πυκνότητα. Όταν ολοκληρωθεί, η κοινότητα θα έχει 15.000 σπίτια και περίπου 40.000 κατοίκους.
Η Ολλανδία είναι η 32η πιο πυκνοκατοικημένη χώρα στον κόσμο, γνωστή για την αξιοποίηση της φύσης με κανάλια και ανεμόμυλους. Το project Almere Oosterwold είναι οικολογικό και οι νέες κατασκευές επιτρέπεται να καταλαμβάνουν μόνο το ένα τέταρτο της γης ενώ περίπου το ήμισυ αφιερώνεται στη γεωργία, για να ενισχυθεί ένα βιώσιμο οικοσύστημα.