Δύο τρομακτικοί σεισμοί χτύπησαν την Τουρκία, αφήνοντας πίσω τους χιλιάδες νεκρούς και δεκάδες χιλιάδες άστεγους και τραυματίες.
Ο πρώτος σεισμός, στο Γκαζιαντέπ, κοντά στα σύνορα με τη Συρία, ήταν εντάσεως 7,8 βαθμών και έγινε αισθητός μέχρι το Ηνωμένο Βασίλειο. Ο δεύτερος έγινε εννέα ώρες αργότερα, σε ένα τεμνόμενο ρήγμα και ήταν εντάσεως 7,5 βαθμών.
Περίπου 4.000 κτίρια κατέρρευσαν στους δύο σεισμούς, σύμφωνα με την τουρκική κυβέρνηση. Πολλά από τα σύγχρονα κτίρια κατέρρευσαν κάθετα, με τον έναν όροφο να πέφτει πάνω στον άλλον, σαν τηγανίτες.
Γιατί συνέβη αυτό, αναρωτιέται ο Μαρκ Κουίγκλεϊ, καθητής Σεισμολογίας στο Πανεπιστήμιο της Μελβούρνης, σε άρθρο του στο Conversation. Ηταν απλώς η κολοσσιαία ένταση του σεισμού, ή το πρόβλημα τελικά είναι στα κτίρια;
Οι σεισμοί είναι πολύ συχνό φαινόμενο στην Τουρκία, μια σεισμικά ενεργή περιοχή, όπου τρεις τεκτονικές πλάκες διαρκώς βρίσκονται σε τριβή ανάεσά τους κάτω από την επιφάνεια της γης. Τα ιστορικά αρχεία κάνουν αναφορές για σεισμούς εδώ και τουλάχιστον 2.000 χρόνια, μερικοί από τους οποίους διέλυσαν ολόκληρες πόλεις.
Το ρήγμα της Ανατολικής Ανατολίας, που έδωσε αυτούς τους σεισμούς, βρίσκεται στο όριο ανάμεσα στην Αραβική τεκτονική πλάκα και εκείνη της Ανατολίας. Οι δύο αυτές πλάκες κινούνται η μία δίπλα στην άλλη και μετακινούνται περίπου κατά 6 έως 10 χιλιοστά τον χρόνο. Η καταπόνηση που προκαλείται από αυτές τις μετακινίσεις διοχετεύεται στην επιφάνεια με τους σεισμούς. Συμβαίνει εδώ και εκατομμύρια χρόνια, συνεπώς αυτό που συνέβη τη Δευτέρα 6 Φεβρουαρίου δεν αποτελεί ιδιαίτερη έκπληξη για τους σεισμολόγους.
Παρά το γεγονός ότι όλα αυτά είναι γνωστά, όμως, στην περιοχή οι υποδομές και τα κτίρια είναι κατά κανόνα πρόχειρης κατασκευής και πάντως όχι ικανής να αντέξει τέτοια σεισμική δραστηριότητα.
Τα τελευταία 2.000 χρόνια έχουμε μάθει πολλά για το πώς να κατασκευάζουμε κτίρια που μπορούν να αντέξουν το ταρακούνημα, ακόμη και από πολύ ισχυρούς σεισμούς. Στην πραγματικότητα, όμως, υπάρχουν πολλοί παράγοντες που επηρεάζουν την ποιότητα των κατασκευών στην περιοχή, όπως και παντού εξάλλου.
Πολλοί κανόνες, ελλιπής εφαρμογή
Πολλά από τα κτίρια που κατέρρευσαν φαίνεται ότι έχουν κατασκευαστεί από σκυρόδεμα χωρίς καμία αντισεισμική ενίσχυση. Και όμως, οι κανόνες δόμησης της περιοχής υποδεικνύουν ότι τα περισσότερα από τα κτίρια θα έπρεπε να έχουν αντέξει σε έναν πολύ ισχυρό σεισμό (κατά τον οποίο το έδαφος θα παρουσίαζε κινητικότητα κατά 30-40% μεγαλύτερη της συνηθισμένης), χωρίς να υποστούν σημαντικές ζημιές.
Οι δύο μεγάλοι σεισμοί προκάλεσαν κινητικότητα κατά 25-50% μεγαλύτερη του συνηθισμένου. Συνεπώς, ένα μεγάλο μέρος των κτιρίων αυτών κατέρρευσαν σε συνθήκες στις οποίες θα έπρεπε να έχουν αντέξει.
Τα προβλήματα της δομικής ασφάλειας είναι πασίγνωστα στην Τουρκία. Οι κανόνες υπάρχουν, αλλά το μεγάλο ερώτημα είναι αν τηρούνται. Εξάλλου, δεν είναι η πρώτη φορά που σε σεισμούς παρατηρούνται μαζικές καταρρεύσεις κτιρίων στη συγκεκριμένη χώρα. Το 1999, ένας τεράστιος σεισμός κοντά στο Ιζμίτ σκότωσε περίπου 17.000 ανθρώπους και διέλυσε περίπου 20.000 κτίρια.
Μετά από έναν σεισμό το 2011, όταν εκατοντάδες άνθρωποι πέθαναν, ο τότε πρωθυπουργός της χώρας, Ταγίπ Ερντογάν, έθεσε ευθέως θέμα ευθύνης για την κακή κατασκευή των κτιρίων. «Κοινότητες, κατασκευαστές και επιβλέποντες πρέπει να δουν ότι η αμέλειά τους οδηγεί σε φόνους», είχε πει.
Παρότι οι τουρκικές Αρχές γνωρίζουν ότι πολλά κτίρια είναι επικίνδυνα και δεν αντέχουν στους σεισμούς, το πρόβλημα είναι πολύ σύνθετο για να λυθεί. Τα περισσότερα από αυτά τα κτίρια χρειάζονται αντισεισμική ενίσχυση, κάτι πολύ δαπανηρό και όχι αρκετά ψηλά στις προτεραιότητες σε σχέση με άλλες οικονομικές και κοινωνικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η χώρα.
Η ανοικοδόμηση μετά τους σεισμούς, όμως, μπορεί να δώσει μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για την Τουρκία να ξαναχτίσει τις πόλεις της με μεγαλύτερη ασφάλεια. Το 2019, η Τουρκία υιοθέτησε νέους κανονισμούς, αρκετά αυστηρούς, ώστε τα κτίρια να αντέχουν τις δονήσεις. Το θέμα, και πάλι, είναι κατά πόσο θα εφαρμοστούν οι κανονισμοί αυτοί όταν θα έρθει η στιγμή να χτιστούν ξανά ολόκληρες γειτονιές.
Πέρα από τις απώλειες ανθρώπινων ζωών και τις τεράστιες ζημιές στις υποδομές, οι τελευταίοι δύο σεισμοί είναι πολύ πιθανό να έχουν προκαλέσει και μια σειρά από προβλήματα που θα καταστήσουν την ανοικοδόμηση πολύ δύσκολη: ρήξεις στο έδαφος, υγροποίησή του και κατολισθήσεις.
Ολα αυτά θα καταστήσουν ολόκληρες περιοχές επισφαλείς για ανοικοδόμηση και έτσι οι σχεδιασμοί δεν θα πρέπει να γίνουν απλώς σε επίπεδο κτιρίων, αλλά πολεοδομικά.
Οσο οι μετασεισμοί συνεχίζονται, συνεχίζονται και οι προσπάθειες εύρεσης και διάσωσης επιζώντων. Οταν θα έρθει η ώρα της ανοικοδόμισης απομένει να φανεί αν τα πράγματα θα γίνουν διαφορετικά ή αν η Τουρκία θα κάνει μια από τα ίδια.