Στις αρχές της χρονιάς, μιλώντας στο podcast «Happy Sad Confused» του Τζος Χόροβιτς, η Κλερ Φόι αναφέρθηκε στην πρώτη τηλεοπτική δουλειά της. Στα 23 της τότε, έπαιξε σε ένα πιλοτικό επεισόδιο της σειράς «Being Human», που άρχισε να προβάλλεται το 2009 στο BBC3. Ωστόσο στα γυρίσματα υπήρχε ένα πρόβλημα: ο σκηνοθέτης. Αν και δεν τον ανέφερε με το όνομά του, η Φόι είπε ότι της έβαζε τις φωνές και ξεστόμιζε φράσεις όπως «Αρχισε να παίζεις, αγάπη μου!» Αλλά μόνο τώρα, στα 40 της, η βραβευμένη με Emmy ηθοποιός –για τη μετέπειτα ερμηνεία της στο «Στέμμα»– αναγνωρίζει τι συνέβη στο πλατό τότε.
«Μου πήρε πολύ καιρό μέχρι να αποδεχτώ ότι ήταν πολύ αγενές να κάνεις κάτι τέτοιο σε κάποιον στην πρώτη του δουλειά» δήλωσε η Φόι. «Μερικές φορές οι όχι πολύ καλοί σκηνοθέτες χρειάζονται κάποιον για να τον εκφοβίζουν στα γυρίσματα, και εγώ ήμουν αυτό το άτομο».
Ωστόσο η Φόι δεν είναι η μόνη που υπέστη κάτι τέτοιο. Το 92% των εργαζομένων στην τηλεόραση, τον κινηματογράφο και το θέατρο δηλώνουν ότι έχουν γίνει μάρτυρες ή έχουν βιώσει οι ίδιοι εκφοβισμό ή διαφορετικά επίπεδα παρενόχλησης, αναφέρει στους Times του Λονδίνου ο Τζόναθαν Ντιν. Μάλιστα, είναι τόσο συχνές αυτές οι αναφορές, ώστε την Τετάρτη 5 Ιουνίου κάποιες διάσημες ηθοποιοί –μεταξύ των οποίων οι Ρουθ Γουίλσον, Κίρα Νάιτλι, Ναόμι Χάρι, Κάρεϊ Μάλιγκαν και Εμεραλντ Φένελ– και άλλες λιγότερο λαμπερές συνάδελφοί τους υπέγραψαν μια ανοιχτή επιστολή με την οποία ζητούν τη στήριξη της κινηματογραφικής βιομηχανίας για τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου παρατηρητηρίου για τον εκφοβισμό. Η επιστολή εστάλη σε ραδιοτηλεοπτικούς φορείς, πλατφόρμες ροής και στούντιο και ζητήθηκε η δέσμευση του 0,1% των προϋπολογισμών να πάει στην Creative Industries Independent Standards Authority (CIISA).
«Δεν μπορούν να λυθούν όλα με μόνο μια παρέμβαση, αλλά καθώς οι ισχυρισμοί για εκφοβισμό και παρενόχληση συνεχίζουν να πληθαίνουν, πιστεύουμε ότι είναι ένα πολύ απαραίτητο κομμάτι μιας σειράς παρεμβάσεων που μπορούν να οδηγήσουν στην τόσο αναγκαία αλλαγή» αναφέρει η επιστολή. «Πάρα πολλές από εμάς σε αυτόν τον κλάδο θα θέλαμε να υπάρχει ένας αντικειμενικός εξωτερικός οργανισμός… που θα απαιτεί από ανθρώπους με κακή συμπεριφορά ή κακές πρακτικές να απολογηθούν για τις πράξεις τους».
Στα γυρίσματα ταινιών και τηλεοπτικών σειρών επικρατεί πάντα ένταση και οι άνθρωποι με εξουσία βγάζουν το άγχος τους σε όποιον πιστεύουν ότι είναι κατώτερός τους ή απλώς πιο αδύναμος από αυτούς, σημειώνει ο Τζόναθαν Ντιν στους Times. Είναι μια βιομηχανία ασήμαντης επίδειξης κυριαρχίας. Είτε πρόκειται για βοηθούς σκηνοθέτες που υποτιμούν το βοηθητικό προσωπικό, είτε για πρωταγωνιστή, σκηνοθέτη ή παραγωγό βυθισμένο εντελώς στο δικό του εγώ, ο εκφοβισμός, τα πειράγματα και η παρενόχληση είναι τα μόνα πράγματα που δεν σταματούν όταν ο σκηνοθέτης φωνάζει «Cut!»
Ο Τζόναθαν Ντιν θυμάται τη συνέντευξή του με τη Σιένα Μίλερ το 2021. Παρά την υπερδημοσιοποιημένη ιδιωτική ζωή της και τη σύγκρουσή της με τον ατιμασμένο Χάρβεϊ Γουάνσταϊν, είπε ότι δεν έζησε «τρομακτικές εμπειρίες» ως ηθοποιός, ωστόσο ένιωσε υποτιμημένη. «Ενιωσα ασήμαντη. Μου είχε βάλει τις φωνές ο Γουάινσταϊν αλλά ποτέ δεν παρενοχλήθηκα. Ετσι, ενώ η εμπειρία μου δεν ήταν ποτέ εμπειρία με αρπακτικό, ήταν δυσάρεστη, γιατί οι γυναίκες με έβλεπαν ως κάτι που δεν είχε την ουσία, ενώ εγώ, ως άτομο, ένιωθα διαφορετικά».
«Με τις πατριαρχικές αηδίες που αποκαλύπτονται, υπάρχει πια ένα αίσθημα αλληλεγγύης: μπορείς να υπερασπιστείς τον εαυτό σου και να μην κατηγορηθείς για γκρίνια. Τώρα πια δεν ανέχομαι ορισμένες συμπεριφορές που πιθανότατα είχα αποδεχτεί, γιατί στο παρελθόν μού ήταν πιο εύκολο να τις αποδεχτώ» είπε η Σιένα Μίλερ μιλώντας στον Τζόναθαν Ντιν δύο χρόνια μετά το ξέσπασμα του κινήματος #MeToo, τον Οκτώβριο του 2017.
Στην τότε συνέντευξή του με την Ελίζαμπεθ Μος, ο Ντιν κατάλαβε τον φόβο που έχει μια γυναίκα να μιλήσει ανοιχτά. «Είχα εμπειρίες, σε συναντήσεις, σε γυρίσματα, όπου ένιωσα συναισθήματα και μετά σκέφτηκα ότι μάλλον θα έπρεπε να ηρεμήσω», του είπε η πρωταγωνίστρια της δραματικής σειράς «The Handmaid’s Tale». Πρόσθεσε ότι σκέφτηκε «πως δεν θα έπρεπε να δείχνω τα συναισθήματά μου, γιατί θα με κατηγορήσουν ως συναισθηματική γυναίκα». Και συνέχισε: «Σίγουρα έχω βιώσει αυτή τη φωνή μέσα μου που λέει “ελπίζω να μην ήταν υπερβολικό”. Ολες προσπαθούμε ακόμα να απαλλαγούμε από αυτή τη φωνή» αποκάλυψε.
Η Σιένα Μίλερ τού είπε ακόμη ότι, βεβαίως, η κακή συμπεριφορά –ειδικά προς γυναίκες– δεν είναι κάτι που συμβαίνει αποκλειστικά στον κλάδο της ψυχαγωγίας. «Σε οποιονδήποτε χώρο εργασίας, είναι κάτι που έχουν να αντιμετωπίσουν οι γυναίκες, το οποίο οι άντρες μάλλον υποτιμούν». Αυτό είναι, κατά κάποιον τρόπο, το νόημα της ανοιχτής επιστολής, επειδή οι ηθοποιοί έχουν φωνή, που οι άνθρωποι σε άλλους τομείς απλά δεν έχουν. Φέρνοντας λοιπόν στο φως τα συνεχιζόμενα ζητήματά τους μετά το #MeToo και το Time’s Up, οι υπογράφοντες ελπίζουν να βοηθήσουν ανθρώπους σε άλλους κλάδους.
Αν, για παράδειγμα, η Τζέινετ, μια ταμίας σε τοπική επιχείρηση, υφίσταται εκφοβισμό, δεν μπορεί έτσι απλά να απευθυνθεί σε μια εφημερίδα για να πει την ιστορία της, κυρίως επειδή δεν είναι διάσημη ούτε έχει ταυτόχρονα να προωθήσει κάποια ταινία. Οι ηθοποιοί, βέβαια, καλούνται να πουν τη γνώμη τους και τους αρέσει να μιλούν. Καθώς, όμως, ο Τζόναθαν Ντιν αναλογίζεται πόσες/πόσοι μίλησαν ανοιχτά τα τελευταία χρόνια για εκφοβισμό, παρενόχληση ή εξαναγκασμό σε καταστάσεις τις οποίες φοβούνταν να αποκαλύψουν –επειδή η βιομηχανία του κινηματογράφου έχει μεγάλη σχέση με το ποιον γνωρίζεις–, επισημαίνει στους Times ότι μια σωστά χρηματοδοτούμενη CIISA θα βοηθούσε να αλλάξει όλο αυτό.
«Λατρεύω τη δουλειά μου» είπε στον Ντιν το 2018 η πρωταγωνίστρια της τριλογίας «Πενήντα Αποχρώσεις του Γκρι», Ντακότα Τζόνσον. «Και στο 90% των περιπτώσεων διασκεδάζω πάρα πολύ. Απλώς δεν μου αρέσει όταν μια εμπειρία γίνεται τρομακτική ή επώδυνη. Μερικές φορές μπορεί να σε βάλουν στη γωνία ή σε μια κατάσταση… Αλλά μόνο τόσα μπορώ να πω γι’ αυτό» πρόσθεσε. Οταν, όμως, ο βρετανός δημοσιογράφος την πίεσε, η αμερικανίδα ηθοποιός εξήγησε ότι τα γυρίσματα της δεύτερης και της τρίτης ταινίας της τριλογίας ήταν «δύσκολα», αλλά η ίδια ένιωσε «ευγνώμων» για την προσπάθεια. Γιατί; «Εμαθα πάρα πολλά για την ψυχική μου ανθεκτικότητα» απάντησε.
Εναν χρόνο αργότερα ο Ντιν συνάντησε τη Ρενέ Ζελβέγκερ, η οποία μόλις είχε υποδυθεί την Τζούντι Γκάρλαντ. Η αγγλίδα ηθοποιός τού μίλησε για το πώς η υποκριτική και η φήμη μπορεί να έχει σχέση με την «αντιμετώπιση ενός ευάλωτου ατόμου ως απλό εμπόρευμα» και για το «πώς οι άνθρωποι παίρνουν αποφάσεις για λογαριασμό σου χωρίς να ξέρουν απαραίτητα ποιες θα είναι οι συνέπειες. Υπάρχουν πάντα άνθρωποι που βλέπουν μια ευκαιρία και την εκμεταλλεύονται, κάτι που είναι ατυχές». Τη χρονιά εκείνη, το 2019, η Ζελβέγκερ σήμανε το τέλος μιας εξαετίας κατά την οποία είχε σταματήσει να παίζει, επειδή ένιωθε εξάντληση.
Οταν ο δημοσιογράφος των Times τη ρώτησε αν οι κινήσεις για βελτίωση της ασφάλειας στους χώρους εργασίας και για διευκόλυνση των αναφορών παρενόχλησης θα σήμαιναν ότι τα περιστατικά κατάχρησης εξουσίας μπορεί να μειωθούν, η σταρ απάντησε: «Θα ήταν αφελές να φανταστεί κανείς ότι θα εξαλειφθούν».
Πρέπει να σημειωθεί, δε, ότι ο εκφοβισμός και οι αδικαιολόγητες πιέσεις που δέχονται οι γυναίκες ηθοποιοί και φοβούνται να μιλήσουν δεν είναι αποκλειστικά γυναικείο «προνόμιο». Μπορεί να συμβεί και σε άνδρες. Πέρυσι, για παράδειγμα, ο βρετανός ηθοποιός Χάρις Ντίκινσον, πρωταγωνιστής στο «Τρίγωνο της Θλίψης», μίλησε στους Times για την ταπείνωση που ένιωσε στα γυρίσματα της ταινίας και τη λεκτική κακομεταχείριση που δέχτηκε εξαιτίας της κοινωνικής του προέλευσης, από έναν κομψό ηλικιωμένο ηθοποιό ανώτερης τάξης, χωρίς ωστόσο να αποκαλύψει το όνομά του.
«Με ταπείνωσε μπροστά σε όλους τους άλλους ηθοποιούς και είναι δύσκολο να μην σε επηρεάσει κάτι τέτοιο, ειδικά αν είσαι νέος» είπε ο Ντίκινσον. Στη λίστα, λοιπόν, όσων υπογράφουν την επιστολή αυτής της εβδομάδας προστίθενται και άνδρες, από τον ηθοποιό Γκάι Ρέμερς μέχρι τον Κρισνέντου Ματζουμντάρ, παραγωγό και πρώην πρόεδρο των Bafta.
Ωστόσο η πλειονότητα όσων υπογράφουν την επιστολή είναι γυναίκες. «Οι γυναίκες πρέπει οπωσδήποτε να δουλεύουν δέκα φορές πιο σκληρά» δήλωσε το 2017 η Κίρστεν Ντανστ. Η ηθοποιός μίλησε τότε στους Times για τον εργασιακό χώρο, για τον αγώνα της να ακουστεί σε ένα ανδροκρατούμενο περιβάλλον, αλλά και για την εικόνα που πρέπει να έχει μια ηθοποιός μετά το γύρισμα, στα κόκκινα χαλιά και στον Τύπο – άλλη ένα πεδίο άσκησης πίεσης, το οποί οι άνδρες, κατά μεγάλο βαθμό, αποφεύγουν.
Η Κέιτ Γουίνσλετ, εξάλλου, επισήμανε το πρόβλημα να πρέπει να φορέσεις ένα φανταχτερό φόρεμα «ενώ έχεις περίοδο ή έφαγες πολύ ψωμί την προηγούμενη εβδομάδα», και η Κίρστεν Στιούαρτ αστειεύτηκε για το πώς, με τον χώρο του σινεμά να κυριαρχείται από άνδρες για τόσο πολύ καιρό, οι γυναίκες ηθοποιοί έμαθαν να λένε «Είμαστε ΟΚ! Δεν νιώθουμε τίποτα! Δεν έχω κράμπες αυτή τη στιγμή!» Και ότι «αν οι άνδρες είχαν περίοδο, θα έπαιρναν δύο εβδομάδες άδεια τον μήνα» – το οποίο, φυσικά, ήταν αστείο, όμως όλα μπαίνουν στην αφήγηση.
Η δημιουργία ταινιών και τηλεοπτικών σειρών έχει σκοπό τη διασκέδαση. Είναι μια δουλειά που όλοι οι άλλοι νομίζουν ότι είναι τέλεια, παρατηρεί ο Τζόναθαν Ντιν στους Times. Ωστόσο, τον περασμένο μήνα, η Ανια Τέιλορ-Τζόι, πρωταγωνίστρια του «Furiosa: A Mad Max Saga», δήλωσε ότι υπήρχε μια αίσθηση δυστυχίας στα γυρίσματα. Κάτι ανάλογο είχε πει και η Σαρλίζ Θερόν για το προηγούμενο έπος του «Mad Max». Αυτά τα ζητήματα θέλει να αντιμετωπίσει η νέα ανοιχτή επιστολή, για να σταματήσουν τα περιστατικά εκφοβισμού και δυσαρέσκειας στην πηγή τους: πριν τα θύματα νιώσουν την ανάγκη να μιλήσουν στον Τύπο, όταν δηλαδή θα είναι πια πολύ αργά.