Η εικόνα ενός κοτόπουλου που συνεχίζει να τρέχει παρότι αποκεφαλισμένο δίνει συνειρμικά την εντύπωση ότι τα συγκεκριμένα οικόσιτα πτηνά δεν είναι και τα πλέον ευφυή στη γήινη πανίδα. Ομως μια ερευνήτρια συμπεριφοράς ζώων στο Πανεπιστήμιο της Βόννης στη Γερμανία πίστευε πάντα ότι τα κοτόπουλα δεν είναι ανόητα.
Τώρα, σε μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό PLOS One, η Σόνια Χίλεμαχερ και οι συνεργάτες της ισχυρίζονται ότι βρήκαν στοιχεία πως τα κοκόρια μπορούν να αναγνωρίσουν τον εαυτό τους σε καθρέφτες. Πέρα από το νέο φως στη νοημοσύνη των κοτόπουλων, οι ερευνητές ελπίζουν ότι το πείραμά τους μπορεί να προκαλέσει επαναξιολογήσεις της ευφυίας και άλλων ζώων.
Σύμφωνα με τους New York Times, το «τεστ του καθρέφτη» είναι ένα κοινό αλλά αμφισβητούμενο τεστ αυτογνωσίας. Εισήχθη για πρώτη φορά στη μελέτη των ζώων από τον ψυχολόγο Γκόρντον Γκάλοπ το 1970, ο οποίος φιλοξενούσε χιμπατζήδες σε χώρους με καθρέφτες και στη συνέχεια ζωγράφιζε τα πρόσωπά τους με κόκκινη βαφή.
Οι χιμπατζήδες δεν φαινόταν να το παρατηρούν, παρά μόνο όταν ήταν σε θέση να δουν τις αντανακλάσεις τους, οπότε και άρχισαν να επιθεωρούν και να αγγίζουν το σημειωμένο σημείο στο πρόσωπό τους – υπονοώντας ότι αναγνώριζαν τον εαυτό τους στον καθρέφτη. Το τεστ του καθρέφτη έχει χρησιμοποιηθεί από τότε για την αξιολόγηση της αυτοαναγνώρισης σε πολλά άλλα είδη ζώων. Αλλά μόνο λίγα –όπως τα δελφίνια και οι ελέφαντες– το έχουν περάσει με επιτυχία.
Αφού εφαρμόστηκε πιλοτικά σε πρωτεύοντα θηλαστικά, το τεστ του καθρέφτη «σφραγίστηκε με έναν σχεδόν μαγικό τρόπο ως ιερό θέσφατο», λέει στους Times ο Ονούρ Γκιντιρκιούν, νευρολόγος στο Πανεπιστήμιο του Ρουρ, στο Μπόχουμ της Γερμανίας, και συγγραφέας της μελέτης, για την οποία συνεργάστηκε με την Χίλεμαχερ και την Ινγκα Τίμαν, επίσης από το Πανεπιστήμιο της Βόννης.
Αλλά διαφορετικές γνωστικές διεργασίες είναι ενεργές σε διαφορετικές καταστάσεις και δεν υπάρχει λόγος να πιστεύουμε ότι το τεστ του καθρέφτη είναι ακριβές ή αποτελεσματικό για ζώα με πολύ διαφορετικές αισθητηριακές ικανότητες και κοινωνικά συστήματα από εκείνα των χιμπατζήδων.
Οι κόκορες απέτυχαν στο κλασικό τεστ του καθρέφτη. Οταν η ομάδα ζωγράφισε τα πρόσωπά τους με ροζ σκόνη, τα πουλιά δεν έδειξαν καμία διάθεση να επιθεωρήσουν ή να αγγίξουν τη μουντζούρα που εμφανιζόταν στον καθρέφτη με τον τρόπο που το έκαναν οι χιμπατζήδες του δρ Γκάλοπ.
Εναλλακτικά, η ομάδα τέσταρε την αυτογνωσία του κόκορα με έναν πιο φιλικό προς τα πτηνά τρόπο. Τα κοκόρια δεν λαλούν το πρωί μόνο για να ξυπνήσουν τους αγρότες – είναι γνωστό ότι λαλούν για να προειδοποιούν το ένα το άλλο όταν ένα γεράκι κάνει κύκλους από πάνω τους. Αλλά όταν είναι μόνα και ένα αρπακτικό βρίσκεται κοντά, μένουν σιωπηλά για να μην τραβήξουν την προσοχή.
Η Χίλεμαχερ μάντρωσε τους κόκορες και τους έδωσε χρόνο σε μια περίφραξη που περιείχε έναν καθρέφτη, ώστε να μπορέσουν να συνηθίσουν στο πειραματικό στήσιμο. Επειδή τα κοκόρια προειδοποιούν το είδος τους πιο αξιόπιστα από τις κότες, η ομάδα επέλεξε να επικεντρωθεί σε αυτά, αν και πιστεύει ότι τα αποτελέσματα της δοκιμής ισχύουν για όλα τα πουλερικά. Επειτα εμφάνισε μια σιλουέτα γερακιού πάνω από τα κοκόρια για να δει πώς θα αντιδρούσαν.
Οταν ένας άλλος κόκορας ήταν ορατός μέσα από ένα μικρό χώρισμα στην περίφραξη, ο κόκορας που ήταν το αντικείμενο του πειράματος λαλούσε για να προειδοποιήσει τον άλλον ότι υπάρχει κίνδυνος. Οταν ήταν μόνο του χωρίς καθρέφτη, το πουλί παρέμενε ήσυχο. Οταν ένας άλλος κόκορας ήταν παρών αλλά ο καθρέφτης εμπόδιζε την οπτική επαφή, το υποκείμενο της δοκιμής είχε την τάση να παραμένει σιωπηλό.
Οι ερευνητές ερμήνευσαν αυτή τη συμπεριφορά ως ένδειξη ότι ο κόκορας δεν αντιλήφθηκε την αντανάκλασή του ως έναν άλλο κόκορα, και θεώρησαν ότι αποδεικνύει επίσης πως τα πτηνά αισθάνονταν το ένα το άλλο μέσω της όρασης – όχι μέσω της ακοής ή της όσφρησης.
«Δυνητικά, αυτή η μελέτη τεκμηριώνει ισχυρά στοιχεία περί αυτογνωσίας» λέει ο Μασανόρι Κόντα, βιολόγος στο Μητροπολιτικό Πανεπιστήμιο της Οσάκα, στην Ιαπωνία, ο οποίος δεν συμμετείχε στην έρευνα. «Ωστόσο, αυτά τα αποτελέσματα δεν είναι αρκετά για να πείσουν όλους τους επιστήμονες» συνεχίζει.
Ο δρ Κόντα τονίζει την ανάγκη για περισσότερα πειράματα ελέγχου, έτσι ώστε να αποκλειστούν άλλες πιθανότητες. Ο ιάπωνας βιολόγος γνωρίζει καλά πόσο δύσκολα μπορεί να πειστούν οι επιστήμονες, μετά τις δικές του εκτεταμένες προσπάθειες να αποδείξει ότι οι λαβρίδες –ένα είδος θαλάσσιου ψαριού με έντονα χρώματα– έχουν αυτογνωσία.
Οι συγγραφείς ελπίζουν ότι άλλοι ερευνητές θα χρησιμοποιήσουν την προσέγγισή τους για να τεστάρουν άλλα ζώα που προειδοποιούν το ένα το άλλο για κίνδυνο, ή για να δοκιμάσουν την αυτογνωσία τους με τρόπους φιλικούς προς τα ζώα των πειραμάτων. Είναι πιθανό, πολλά ζώα που απέτυχαν στο αρχικό τεστ του καθρέφτη, να περάσουν μια δοκιμή περισσότερο προσαρμοσμένη στον τρόπο ζωής τους.