Η «ανοιξιάτικη αντεπίθεση» των ουκρανικών δυνάμεων με στόχο την ανακατάληψη εδαφών της χώρας από τους ρώσους εισβολείς, είναι η σημαντικότερη έγνοια του προέδρου Ζελένσκι αυτή την περίοδο. Ταυτόχρονα, όμως, ο ουκρανός πρόεδρος έχει ανοίξει μέτωπο με αυτό που αξιωματούχοι της κυβέρνησής του χαρακτηρίζουν ως «υπαρξιακό πρόβλημα της δημοκρατίας» της χώρας.
Ο εκτελεστικός διευθυντής της «Διεθνούς Διαφάνειας» στην Ουκρανία, Αντρέι Μπόροβικ, αναφέρει την διαφθορά ως «εσωτερικό εχθρό Νο.1» σε τηλεφωνική του συνομιλία με την Washington Post. Ο συγκεκριμένος εχθρός μπορεί να είναι εσωτερικός, αλλά έχει σοβαρές επιπτώσεις στις διεθνείς σχέσεις της Ουκρανίας.
Στην Ουάσινγκτον, για παράδειγμα, Ρεπουμπλικάνοι νομοθέτες χρησιμοποιούν το εν λόγω πρόβλημα ως δικαιολογία για να μην εγκρίνουν μια «λευκή επιταγή», όπως ισχυρίζονται, προς το Κίεβο. Η ουκρανική ηγεσία συνειδητοποιεί ότι εξαρτάται σχεδόν πλήρως από την ξένη βοήθεια και γνωρίζει καλά τη ζημιά που μπορεί να προκαλέσει οποιοδήποτε σκάνδαλο στο μέλλον της χώρας.
Τις τελευταίες εβδομάδες, η κυβέρνηση Ζελένσκι έχει λάβει μέτρα κατά ορισμένων ανώτερων αξιωματούχων, που έχουν κατηγορηθεί για αδικήματα. Ο υφυπουργός Άμυνας, Βιάτσεσλαβ Σαποβάλοφ, απολύθηκε και συνελήφθη, μόλις ουκρανικός ειδησεογραφικός ιστότοπος αποκάλυψε ότι οι ένοπλες δυνάμεις πληρώνουν διπλάσιες και τριπλάσιες τιμές για είδη τροφίμων, όπως αυγά και πατάτες.
Η θέση του υπουργού Άμυνας Ολέσκι Ρέζνικοφ, κινδύνεψε επίσης από το σκάνδαλο —κατηγορήθηκε για χαλαρή διαχείριση, αλλά όχι για διαφθορά— αν και φαίνεται ότι προς το παρόν σώζει την καρέκλα του. Ο υφυπουργός υποδομών, Βασίλ Λοζίνσκι, απολύθηκε και τέθηκε σε κατ’ οίκον περιορισμό, αφού οι εισαγγελείς τον κατηγόρησαν ότι είχε πάρει «δώρο» 400.000 δολαρίων για την αγορά ηλεκτρικών γεννητριών, που η Ουκρανία χρειάζεται απεγνωσμένα για να συνέλθει από τις ρωσικές επιθέσεις στις υποδομές του ηλεκτρικού της δικτύου.
Ακόμη πιο σημαντική –καθώς το πλήγμα ήταν πιο κοντινό στον πρόεδρο– ήταν η αναγκαστική παραίτηση του αναπληρωτή προσωπάρχη του Ζελένσκι, Κιρίλο Τιμοσέκνο. Κατηγορήθηκε ότι χρησιμοποιούσε ένα SUV –που είχε παραχωρηθεί από την General Motors για ανθρωπιστικούς σκοπούς–, για προσωπική του χρήση. Επίσης είχε εντοπιστεί να οδηγεί μια νέα Πόρσε, κόστους περίπου 100.000 δολαρίων, η οποία ανήκε σε διακεκριμένο επιχειρηματία.
Ίσως η πιο σημαντική κίνηση από όλες, ήταν η επιδρομή που πραγματοποίησαν οι ουκρανικές υπηρεσίες ασφαλείας την 1η Φεβρουαρίου στο σπίτι του δισεκατομμυριούχου ολιγάρχη, Ιχόρ Κολομόισκι, ενός από τους πιο σημαντικούς υποστηρικτές του Ζελένσκι και ιδιοκτήτη του τηλεοπτικού δικτύου που τον έκανε διάσημο – με την προβολή της κωμικής του σειράς «Υπηρέτης του Λαού», πριν εκλεγεί πρόεδρος.
Πρώην περιφερειακός κυβερνήτης, ο Κολομόισκι είχε δεχθεί κυρώσεις από τις ΗΠΑ το 2021, λόγω της υποτιθέμενης εμπλοκής του σε «σημαντική διαφθορά», αλλά θεωρούνταν ανέγγιχτος στην Ουκρανία — μέχρι τώρα. Παραμένει, ωστόσο, ασαφές εάν τελικά θα του απαγγελθούν συγκεκριμένες κατηγορίες για αδικήματα.
Η διαφθορά παραμένει ένα σοβαρό πρόβλημα στην Ουκρανία, αλλά η Διεθνής Διαφάνεια αναφέρει ότι έχει σημειωθεί πραγματική πρόοδος τα τελευταία χρόνια. Η χώρα εξακολουθεί να αξιολογείται ως πιο διεφθαρμένη από γειτονικές της χώρες, όπως η Πολωνία και η Ρουμανία, αλλά είναι σημαντικά λιγότερο διεφθαρμένη από τη Ρωσία – της οποίας ο στρατός, με μια κακή ηγεσία και άθλιο εξοπλισμό, πληρώνει το τίμημα για πληθώρα υψηλού επιπέδου κερδοσκοπιών.
Έρευνες δείχνουν ότι ο αριθμός των Ουκρανών που κατήγγειλαν ότι αναγκάστηκαν να διαπράξουν δωροδοκία το περασμένο έτος, μειώθηκε από το 27% του 2013 στο 19% το 2021. Ο Μπορόβικ λέει στην Washington Post ότι η πρόοδος συνεχίστηκε μετά την έναρξη της ρωσικής εισβολής στις 24 Φεβρουαρίου 2022. Η Ουκρανία είναι μια από τις λίγες χώρες στον κόσμο που βελτίωσε τη βαθμολογία της διαφθοράς της τον περασμένο χρόνο.
Ο Μπορόβικ εκφράζει τον θαυμασμό του για το γεγονός ότι ακόμη και στους πρώτους μήνες του πολέμου –όταν το Κίεβο κινδύνευε να πέσει–, τα δικαστήρια κατά της διαφθοράς συνέχισαν να λειτουργούν στην πρωτεύουσα. «Ακόμα και σε μένα, αυτό ακούγεται περίεργο», παραδέχεται ο διευθυντής της Διεθνούς Διαφάνειας. «Ήμουν στο Κίεβο όλη την ώρα και θυμάμαι το χάος που επικρατούσε, αλλά τα δικαστήρια συνέχισαν να εργάζονται».
Κατά ειρωνικό τρόπο, οι προσπάθειες της Ουκρανίας να ξεριζώσει τη διαφθορά χρησιμεύουν σχεδόν αποκλειστικά για την έγερση του ζητήματος στη Δύση – και τροφοδοτούν τους Ρεπουμπλικάνους επικριτές της βοήθειας των ΗΠΑ στην Ουκρανία. Στην πραγματικότητα, αμερικανοί και ευρωπαίοι αξιωματούχοι λένε ότι δεν έχουν βρει στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι η Ουκρανία καταχράστηκε ξένη βοήθεια. Ομως οι ΗΠΑ έχουν οδυνηρή εμπειρία στο πρόσφατο παρελθόν από αντίστοιχα περιστατικά με εμπόλεμους σύμμαχους.
Στο Αφγανιστάν, η διάχυτη διαφθορά που τροφοδοτήθηκε από τις δαπάνες των ΗΠΑ, βοήθησε στην υπονόμευση της λαϊκής υποστήριξης για το καθεστώς της Καμπούλ. Εκεί, βέβαια, η διαφθορά ήταν προϊόν αντιπαλότητας ανάμεσα σε αντιμαχόμενες φυλές. Στην Ουκρανία, είναι κληρονομιά του παλαιού σοβιετικού συστήματος.
Στις περισσότερες πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες, το τέλος του κομμουνισμού δημιούργησε μια νέα τάξη ολιγαρχών, που απέκτησαν πλούτο ιδιοποιώντας κρατικά περιουσιακά στοιχεία και χρησιμοποιώντας τη δύναμη του κράτους εναντίον των αντιπάλων τους. Ο ρώσος πρόεδρος Πούτιν έχει τροφοδοτήσει τη διαφθορά, διασκορπίζοντας τεράστια ποσά ρουβλίων, για να αγοράσει επιρροή στο Κίεβο, μεταξύ πολλών άλλων περιοχών.
Η μάχη κατά της διαφθοράς στην Ουκρανία ξεκίνησε σοβαρά το 2014, μετά την «επανάσταση της αξιοπρέπειας», που ανέτρεψε τον φιλορώσο πρόεδρο, Βίκτορ Γιανουκόβιτς. Το ουκρανικό κοινοβούλιο νομοθέτησε νέους θεσμούς για την καταπολέμηση της — το Εθνικό Γραφείο Καταπολέμησης της Διαφθοράς, την Ειδική Εισαγγελία κατά της Διαφθοράς και το Ανώτατο Δικαστήριο κατά της Διαφθοράς — με τη βοήθεια δυτικών κυβερνήσεων.
Σύμφωνα με πρόσφατη καταμέτρηση, η Ουκρανία έχει ψηφίσει 127 νόμους κατά της διαφθοράς από το 2015. «Η Ουκρανία έχει την πιο παρεμβατική πολιτική πόθεν έσχες στον κόσμο», λέει ο Ουίλιαμ Τέιλορ Τζούνιορ, πρώην πρεσβευτής των ΗΠΑ στην Ουκρανία. «Οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι πρέπει να καταγράφουν περιουσιακά στοιχεία — αυτοκίνητα, διαμερίσματα, ρολόγια, μετρητά — που ανήκουν σε αυτούς, ή σε μέλη των οικογενειών τους».
Φυσικά, είναι ένα πράγμα να υπάρχουν θεσμοί για την καταπολέμηση της διαφθοράς και άλλο να τους χρησιμοποιείς. Ο Τζον Χέρμπστ, ένας άλλος πρώην πρεσβευτής των ΗΠΑ στην Ουκρανία, έχει δηλώσει ότι «έγιναν σοβαρά βήματα κατάπνιξης της διαφθοράς» τον πρώτο χρόνο της προεδρίας του Πέτρο Ποροσένκο (2014-2015) και τον πρώτο χρόνο της προεδρίας του Ζελένσκι (2019-2020).
Τώρα, ο Ζελένσκι φαίνεται να κάνει για άλλη μια φορά προτεραιότητά του τη μάχη κατά της διαφθοράς, έχοντας την βοήθεια του εγχώριου ελεύθερου Τύπου και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, που αποκαλύπτουν επίσημες αδικοπραγίες με τρόπους που δεν θα επιτρέπονταν ποτέ στη Ρωσία. Υπάρχει λιγότερη ανοχή πια για αξιωματούχους που γεμίζουν τις τσέπες τους, τη στιγμή που η Ουκρανία παλεύει για την ίδια της την επιβίωσή της και δεκάδες χιλιάδες Ουκρανοί έχουν δώσει τη ζωή τους για τη χώρα.
Τελικά, το μεγαλύτερο πλήγμα κατά της διαφθοράς θα γίνει μόνο εάν η Ουκρανία κερδίσει τον πόλεμο και σημειώσει πραγματική πρόοδο προς τον στόχο της ένταξής της στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το δέλεαρ της Ε.Ε. κατέστησε δυνατή την υπέρβαση των παγιωμένων συμφερόντων και την εκκαθάριση της διαφθοράς σε άλλα κράτη της Ανατολικής Ευρώπης, που κάποτε ήταν υποχείρια της Μόσχας, και το ίδιο θα συμβεί στην Ουκρανία.