Στο κανάλι, το αίθριο, το Πάρκο του Κέντρου Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος επικρατεί κινητικότητα και κάθε τόσο ένα κοίταγμα ψηλά στον ουρανό μην τυχόν και εμφανιστεί κάποια ξαφνική βροχή. Είναι Τετάρτη απόγευμα, όλοι ετοιμάζονται τέταρτη μέρα του Summer Nostos Festival που πραγματοποιείται στο ΚΠΙΣΝ με αποκλειστική δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος. Μπαίνω στην βελούδινα κόκκινη αίθουσα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, βλέπω μια χορωδία αφροαμερικανών (αστυνομικοί, δάσκαλοι, δημόσιοι υπάλληλοι) έτοιμη για τις πρόβες και στην άκρη μια μικροσκοπική, νευρώδη γυναίκα με τεράστια μάτια. Φορά ένα λευκό αθλητικό t-shirt με παρτούς ώμους που γράφει California, ένα τζιν παντελόνι ανασηκωμένο ως τα γόνατα, ακουμπά τα χέρια στο αναλόγιο με τα κείμενο. Σαν τα δάχτυλά της να χαϊδεύουν τις λέξεις που διάβασε ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ στο περίφημο κήρυγμά του «Το ένστικτο του αρχιτυμπανιστή» το 1968, ένας ύμνος στην ισότητα και στον ανθρωπισμό, μια καταγγελία στο κυρίαρχο σύστημα εξουσίας, εξαιτίας του οποίου δολοφονήθηκε ακριβώς δυο μήνες μετά.
Η μικροσκοπική αυτή μαύρη γυναίκα που σε λίγο θα «γίνει» ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, δηλαδή θα διαβάσει το κήρυγμά του στο πλαίσιο της περφόρμανς που παρουσιάζει το Theater of War, δεν είναι άλλη από την Σαμίρα Γουίλεϊ, την πρωταγωνίστρια των σίριαλ «Οrange is the New Black» και «The Handmaid’s Diary». Λίγες ημέρες πριν φωτογραφιζόταν πλάι στη σύζυγό της και την Κέιτι Πέρι φορώντας μια τουαλέτα γνωστού σχεδιαστή, την Τετάρτη ανέβηκε στη σκηνή Σταύρος Νιάρχος ανάμεσα στα μέλη της χορωδίας του Theater of War για ένα έργο που κάνει τους παλμούς σου ακαριαία να ανεβαίνουν. «Το έργο, η περφόρμανς για την ακρίβεια, έχει δραματική δομή. Αρχίζουμε με κλασικούς ύμνους της εκκλησίας μαύρων και μετά το περίφημο “God Is” αρχίζει το κήρυγμα του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ με εμβόλιμα γκόσπελ. Όταν ολοκληρώνεται ακολουθεί συζήτηση με το κοινό και μετά ο ύμνος των δικαιωμάτων “We shall overcome” αποδομημένος» εξηγεί στο Protagon ο Μπράιαν Ντόρις, καλλιτεχνικός διευθυντής του Theater of War. «Κατά τη διάρκεια του κηρύγματος η χορωδία αντιδρά όπως ακριβώς θα συνέβαινε σε μια εκκλησία μαύρων, όπου ακούγονται φωνές που επικροτούν ή εκφράζουν δυσφορία».
Ακριβώς ένα χρόνο πριν, το Theater of War πάλι στην ίδια σκηνή και πάλι στο πλαίσιο του Summer Nostos Festival είχε παρουσιάσει την συγκλονιστική «Αντιγόνη στο Φέργκιουσον» όπου έφερε την αρχαία ελληνική τραγωδία στους δρόμους του Φέργκιουσον όπου δολοφονήθηκε από αστυνομικούς ο 18χρονος Μάικλ Μπράουν ξεσηκώνοντας ένα κύμα αντιδράσεων και ένα νέο κίνημα εναντίον του ρατσισμού. «Πέρυσι φέραμε στην αρχαία τραγωδία την εκκλησία των μαύρων, τώρα φέρνουμε τον αρχαιοελληνικό χορό – την χορωδία δηλαδή- στην εκκλησία των μαύρων», λέει ο Μπράιαν. «Το θέατρο, σε αντίθεση με την εκκλησία, είναι ο χώρος όπου ο αντιστάσεις, οι άμυνές μας υποχωρούν και μπορούμε να εισπράττουμε διαφορετικά αυτό που συμβαίνει» εξηγεί.
Η δημοκρατική πιθανότητα
Παρουσίασε για πρώτη φορά το «Τhe Drum Major Instict» τον Απρίλιο του 2017 στο Μπρούκλιν, την εποχή που ήδη οι ΗΠΑ είχαν αρχίσει να ζουν το σοκ της εκλογής του Ντόναλντ Τραμπ. «Διάλεξα το συγκεκριμένο κείμενο, το κήρυγμα του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, διότι πιστεύω πως με έναν μυστηριώδη τρόπο απευθύνεται απολύτως ευθέως σε αυτό που ζούμε τώρα» λέει ο Μπράιαν. Ο Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ δολοφονήθηκε το 1968, ακριβώς δύο μήνες μετά το περίφημο κήρυγμά του «Το ένστικτο του αρχιτυμπανιστή». «Όπως συζητήσαμε με την χορωδία και την Σαμίρα, γνώριζε απολύτως ότι κάθε μια από τις λέξεις που εκστόμιζε σε αυτό το κήρυγμα να οδηγούσε στον θάνατό του. Διότι έλεγε την Αλήθεια. Δεν νομίζω ότι το έκανε για να γίνει σωτήρας τον ανθρώπων, αλλά όπως ο Χριστός προσπαθούσε να γίνει ένα πρότυπο για τους άλλους ανθρώπους. Αυτό προσπαθούμε να κάνουμε εδώ, φέρνοντας μαζί στην χορωδία ανθρώπους που είναι αστυνομικοί, δάσκαλοι, κοινωνικοί λειτουργοί, μέλη της εκκλησίας, φίλους του Μάικλ Μπράουν. Ανθρώπους που διαφωνούν σε πολλά πράγματα, αλλά συμφωνούν στο να ενωθούν για να τραγουδήσουν. Εκπροσωπούν ένα είδος δημοκρατικής πιθανότητας».
Απολύτως συνειδητά ο Μπράιαν επέλεξε να ερμηνεύσει η Σεμίρα, που είναι μαύρη, γκέι, ακτιβίστρια για τα δικαιώματα της LGBT κοινότητας τον ρόλο του Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ «διότι θέτουμε έτσι το ερώτημα αν μπορούμε να δοξάσουμε το μήνυμα και τις θυσίες του Κινγκ και ταυτόχρονα να διερευνήσουμε τι λείπει ακόμα από τη ζωή μας και πια συστήματα καταπίεσης εξακολουθούν να υφίστανται στις μέρες μας». Ο Μπράιν μας εξηγεί ότι στις ΗΠΑ σήμερα υπάρχει ένα χάσμα μεταξύ των νέων και της εκκλησίας των μαύρων. Αναφέρει χαρακτηριστικά το περιστατικό με τα γιουχαΐσματα εναντίον του αιδεσιμότατου Τζέσε Τζάκσον, ακτιβιστή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων όταν εμφανίστηκε στο Φέργκιουσον για τις διαδηλώσεις μετά τη δολοφονία του Μάικλ Μπράουν. Γιατί; « Το κίνημα απελευθέρωσης αυτή τη στιγμή στις ΗΠΑ εναντιώνεται σε κάθε αρχετυπική δομή. Τον γιούχαραν γιατί είδαν στο πρόσωπό του μια πατρική φιγούρα, ένα άνδρα σωτήρα –έννοιες που αποκλείουν τις γυναίκες και όλη την LGBT κοινότητα την οποία ούτως ή άλλως η εκκλησία των βαπτιστών δεν αποδέχεται» σημειώνει ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Theater of War.
Στο κείμενο σταθμό για τα ανθρώπινα δικαιώματα του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ –στη σκηνή η Σεμίρα Γουίλεϊ- ακούμε μεταξύ άλλων, και διαβάζουμε στους υπέρτιτλους: «Ο Θεός δεν ζήτησε από την Αμερική να κάνει αυτό που κάνει σήμερα στον κόσμο. Δεν ζήτησε από την Αμερική να μπει σε αυτόν τον χωρίς λογική, άδικο πόλεμο στο Βιετνάμ. Εγκληματούμε σε αυτό τον πόλεμο. Εχουμε κάνει περισσότερο εγκλήματα πολέμου από οποιοδήποτε άλλο έθνος στον κόσμο και δεν θα σταματήσω να το λέω. Και δεν πρόκειται να σταματήσουμε να το κάνουμε εξαιτίας της αλαζονείας που έχουμε ως λαός» είπε ο Κινγκ και δυο μήνες μετά δολοφονήθηκε. Τα λόγια του, αυτή την εποχή που η Αμερική ματώνει με τον χωρισμό παιδιών από οικογένειες στα σύνορα, με τον ρατσισμό και τον σεξισμό να είναι κυτταρικά στοιχεία της διακυβέρνησης Τραμπ, σοκάρουν με τον τρόπο που μας αφορούν σήμερα.
Το γκροτέσκο και ο Τραμπ
«Ενας από τους λόγους που επέλεξα το συγκεκριμένο κείμενο» εξηγεί στο Protagon ο Μπράιαν «είναι επειδή στο κήρυγμά του έθεσε το θέμα του ρατσισμού και ειδικότερα της καταπίεσης από τους λευκούς, του μετακαπιταλισμού, της υλικότητας και επειδή ασκεί κριτική στις συνέπειες της οικονομικής κρίσης, μιλά για την αλαζονεία των εθνών, το λάθος των ΗΠΑ στο Βιετνάμ, για τον κίνδυνο των πυρηνικών και τον ανταγωνισμό που μπορεί να οδηγήσει στο να κάνει κάποιος το λάθος να πατήσει το κουμπί των πυρηνικών. Όλα αυτά μιλούν για την παρούσα φάση με έναν περίεργο τρόπο και για την διαστρεβλωμένη προσωπικότητα που οδηγείται από τη ναρκισσιστική επιθυμία να δείχνει καλύτερος από τους άλλους . Καθρεπτίζει αυτό που συμβαίνει σε πολλές χώρες αλλά κυρίως στις ΗΠΑ σε μια γκροτέσκα κλίμακα και φυσικά την προσωπικότητα του Ντόναλντ Τραμπ. Ταυτόχρονα όμως το κήρυγμα του Κινγκ έχει μια χάρη, μιλά και για την ελπίδα και την αγάπη. Δεν είναι μόνο ένα χριστιανικό μήνυμα είναι ένα μήνυμα ανθρωπισμού».
Οσο για τις αντιδράσεις του κοινού; Ανατριχίλα, χειροκροτήματα, συγκίνηση. Ακόμα και από εκεί που δεν το περιμένεις, όπως την γραμματέα του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, της Εντουίνα Μος που είπε στον καλλιτεχνικό διευθυντή: «συγκινήθηκα περισσότερο από τη στιγμή που ήμουν δίπλα του και τον άκουγα να δίνει το κήρυγμα.