H απόφαση του ειδικού πάνελ του ΟΗΕ ανακοινώθηκε το πρωινό της 5ης Φεβρουαρίου 2016 και ήταν σαν να ξύπνησε ένα φάντασμα: Ο Τζούλιαν Ασάνζ, ξεχασμένος -και φυλακισμένος ουσιαστικά- στο μικρό κτίριο της πρεσβείας του Ισημερινού στο Λονδίνο από τον Ιούνιο του 2012, είναι ελεύθερος να φύγει και να λάβει πολιτικό άσυλο στη χώρα της Λατινικής Αμερικής και μάλιστα να αποζημιωθεί για τον αναγκαστικό εγκλεισμό του. Βέβαια, τόσο οι βρετανικές όσο και οι σουηδικές αρχές που τον καταζητούν ως κατηγορούμενο για βιασμό, υπενθυμίζουν ότι ο ίδιος «οικειοθελώς» είχε σπεύσει στο κτίριο της πρεσβείας – «το έκανα προκειμένου να μην καταλήξω από τη Σουηδία στις ΗΠΑ όπως είναι το σχέδιο» έχει απαντήσει ο Ασάνζ, που θεωρεί και τις κατηγορίες περί βιασμού κατασκευασμένες ως μέρος μιας συνωμοσίας για να οδηγηθεί ενώπιον της σκληρού δικαστικού μηχανισμού των ΗΠΑ, που είδαν τα μυστικά τους να εκτίθενται στους υπολογιστές όλου του κόσμου.
Σε κάθε περίπτωση η απόφαση του ειδικού πενταμελούς πάνελ του ΟΗΕ, που δεν ήταν καν ομόφωνη, δεν αναγκάζει κάποια πλευρά, ούτε τον ίδιο που έχει πει ότι θα επιχειρήσει να βγει από το κτίριο, ούτε και τους πανίσχυρους διώκτες του.
Επαναφέρει όμως με εμφατικό τρόπο στην επικαιρότητα την ιστορία του ανθρώπου που έφερε με τα Wikileaks στο φως τα πιο σκοτεινά μυστικά κυβερνήσεων και κρατών, την ιστορία ενός παράξενου πολίτη του ψηφιακού μας πλανήτη, που έγινε συνώνυμος με την αποκάλυψη της αλήθειας αλλά και την εκκεντρικότητα. Τώρα αυτός ο ξεχασμένος μεσήλικας χάκερ μπορεί να βγει στον καθαρό αέρα. Και εμείς να θυμηθούμε ποιος πραγματικά είναι.
«Αν ψάχνεις για έναν συνηθισμένο, προσγειωμένο τύπο, ψάξε παραπέρα». Η περιγραφή που έδωσε πριν από μια δεκαετία ο Τζούλιαν Ασάνζ για τον εαυτό του, σε ψευδώνυμο προφίλ ενός σάιτ γνωριμιών, εξακολουθεί να μιλά για αυτόν με τον καλύτερο τρόπο.
Η επιλογή ενός ανθρώπου, ο οποίος δίνει όσο λίγοι σημασία στην ιδιωτικότητα, να εκτεθεί σε σελίδα γνωριμιών σίγουρα είναι ιδιόρρυθμη. Ο Ασάνζ είναι, όμως, ένας αντιφατικός άνθρωπος ο οποίος μοιάζει να έχει φτιάξει για τη ζωή του μία περίπλοκη, υπερβολική σε πολλά σημεία αφήγηση. Κάποτε εξάλλου είχε το ψευδώνυμο «Mendax» που στα λατινικά σημαίνει τον πλαστό, απατηλό και ψεύτη.
Κρυψίνους και σχεδόν παρανοϊκός με την ασφάλεια, όπου θέλει προστατευτικός, απότομος και κοινωνικά ακατάρτιστος σε άλλα, μεγαλομανής και εριστικός, επειδεικνύει στην κοινωνική του ζωή πολλά πρόσωπα. Είναι πιο συνεπής στην ιδεολογική του γραμμή που τη διαμόρφωσε οριστικά εδώ και περίπου μια δεκαετία.
Η απελευθέρωση της πληροφορίας, ειδικά αυτής στα χέρια των κυβερνήσεων, θα ροκανίσει τις κυβερνήσεις και εντέλει θα τις ανατρέψει για το συμφέρον και το καλό των πολλών: αυτή είναι η φιλοσοφία του. Χρειάστηκε όμως αρκετά χρόνια για να φτάσει σε αυτό το σημείο. Το πώς μας λέει πολλά για τον ίδιο.
«Μια οδύσσεια που δεν ήταν ανέμελη»
Η μητέρα του, που έφυγε από το σπίτι της στα 17, τον γέννησε ένα χρόνο αργότερα -ήταν 1971- ενώ ο πατέρας του ήταν εντελώς απών από τη ζωή του Τζούλιαν για πολλά χρόνια. Η ζωή της Κριστίν και του γιου της ήταν έντονα επηρεασμένη από την ελεύθερη κουλτούρα της εποχής: περιπλανήσεις, εμπλοκή με την πολιτική, αποστροφή για το κατεστημένο.
Στα τέσσερά του, έλεγε αργότερα ο Ασάνζ, είδε ένα αστυνομικό να απειλεί την ακτιβίστρια μητέρα του για να μείνει μακριά από την πολιτική. Ισχυρίζεται ότι αυτή η εμπειρία τον διαμόρφωσε θεμελιακά. Το γεγονός μπορεί να συνέβη, αλλά τί κατάλαβε και πόσο είναι δυνατόν να επηρεάστηκε ένα μικρό παιδί, όσο εξυπνο και αν ήταν;
Δεν είναι λιγότερο απίθανη η ιστορία για το πως γκρίζαραν τα μαλλιά του, όπως τουλάχιστον την έλεγε χρόνια μετά σε έναν κάποτε στενό του συνεργάτη, τον Ντάνιελ Ντόμσαϊτ-Μπεργκ που τη διηγείται στο βιβλίο του. Εκανε, λέει, πειράματα με έναν αντιδραστήρα (;) όταν ήταν 14 ετών και μετά κάτι συνέβη, λέει, ακτινοβολήθηκε και από τότε τα μαλλιά του βγαίναν πάντα άσπρα. «Ναι, καλά», σκεφτόταν ο Ντόμσαϊτ-Μπεργκ. Η τάση υπερδραματοποιήσης κάποιων λεπτομερειών θα τον ακολουθεί σε πολλά από τότε.
Τα παιδικά και εφηβικά χρόνια είχαν πολλές περιπλανήσεις στην Αυστραλία («δεν ήταν καμία ανέμελη οδύσσεια», θα έλεγε μετά), δεκάδες αλλαγές σχολείων (12 ή, όπως ισχυρίζεται, ακόμα και 37), μέχρι μητέρα και γιος να εγκατασταθούν στη Μελβούρνη. Τότε -ήταν γύρω στα 18- απέκτησε και ένα γιο, τον Ντάνιελ, με μια περίπου συνομήλικη κοπέλα που γνώρισε σε πρόγραμμα για πνευματικά προικισμένα παιδιά. Πιθανόν να έχει και μια κόρη από άλλη γυναίκα χρόνια μετά.
Δραστήριος σε πολλά, με άπειρα ενδιαφέροντα και ερεθίσματα, έγινε χάκερ βάζοντας στο στόχο του το στρατοβιομηχανικό σύμπλεγμα των ΗΠΑ
Ενας υπολογιστής και ένα μόντεμ, δώρα από τη μητέρα του, τον έμπασαν για τα καλά στην κοινότητα των υπερδραστήριων χρηστών. Τα έβαλε με επιτυχία με τον αγαπημένο στόχο των κράκερ, το αμερικανικό στρατοβιομηχανικό σύμπλεγμα, αλλά τον συνέλαβαν το 1992, αφού είχε σπάσει και μιλήσει ένας από τους συνεργάτες του. Η Αστυνομία τον βρήκε σε κατάσταση διανοητικής κατάρρευσης (ήδη τον είχε εγκαταλείψει η γυναίκα του με το παιδί τους), πέρασε καιρό σχεδόν άστεγος, αλλά τη νομική περιπέτεια με τη σύλληψη την ξεπέρασε σχετικά ήπια.
Από χάκερ χακτιβιστής
Στα μέσα της δεκαετίας του ’90 και ενώ προσπαθούσε να ξαναστήσει τη ζωή του από την αρχή (εργαζόταν τότε και σαν σύμβουλος τεχνολογίας), ήλθε για πρώτη φορά σε επαφή με ανθρώπους που θέλουν να δημοσιοποιήσουν έγγραφα από δημόσιες υπηρεσίες· αυτή ήταν η μακρινή αρχή του Wikileaks. Συνέχιζε να ασχολείται ενεργά με κοινότητες προγραμματιστών σε διάφορα εγχειρήματα, πάντα ειρωνικός, εριστικός, απότομος, αλλά αποτελεσματικός.
Ολα τα επόμενα χρόνια, ως το 2002, ο Ασανζ μέσα από την κοινότητα των cypherpunk στην οποία μετείχε διαμόρφωσε την πολιτκή του προσωπικότητα. Πρόκειται για προγραμματιστές υπέρ της απόλυτης διαφάνειας, αναρχικοί και για την ακρίβεια αναρχοκαπιταλιστές, που θεωρούν τα κράτη εχθρούς, αλλά κατά κανόνα δεν είναι αριστεροί (ο Ασάνζ πάντως έτεινε προς τα εκεί πολιτικά).
Οι εγγραφές, ακόμη, σε μπλογκ που διατηρούσε γύρω στο 2006 δίνουν μια εικόνα του τι ήθελε και πώς αυτό θα μπορούσε να υλοποιηθεί στον κόσμο της εποχής του. Τις ιδέες του συγκέντρωσε σε ένα κείμενο για τις συνωμοσίες σαν ένα είδος διακυβέρνησης· άλλη μία αρχή για το Wikileaks.
Το σάιτ που τρομάζει κυβερνήσεις
Προς το τέλος του 2006, το Wikileaks είχε αρχίσει επιτέλους να υλοποιείται σαν ιδέα και να προσελκύει ανθρώπους που θα το βοηθούσαν με κάθε τρόπο στο παρασκήνιο. Ο Ασάνζ το οραματιζόταν σαν καταλύτη που θα ρίχνει κυβερνήσεις εκθέτοντας τα μυστικά τους σχέδια. Ιδεαλισμός, αφέλεια, ό,τι και αν ήταν, το πίστευε ολόψυχα.
Για πολύ καιρό το περιεχόμενο στο Wikileaks ήταν έργο του ίδιου, ενώ λίγο αργότερα έκανε την εμφάνισή του ο γερμανός προγραμματιστής Ντόμσαϊτ-Μπεργκ. Και οι δύο επιδίωκαν να δίνουν την εντύπωση ότι το Wikileaks είναι μια ομάδα με νομικό σύμβουλο, ανθρώπους επί της υποδοχής των δωρεών, συνεργάτες και εθελοντές. Ωστόσο, τουλάχιστον στις αρχές του 2009, όλο το Wikileaks ήταν απλά μερικοί εθελοντές σε όλο τον κόσμο και αυτοί οι δύο άνθρωποι σε ένα σκοτεινό ημιυπόγειο, όπου έγραφαν κώδικα σαν τρελοί, κλεισμένοι εκεί μόνοι τους λόγω της παράνοιας του Ασανάζ.
Ο Ντόμσαϊτ-Μπεργκ στο βιβλίο του, το οποίο έβγαλε μετά την θορυβώδη αποχώριση από το Wikileaks το 2010, δεν αποφεύγει να δώσει μια πιο ζουμερή εικόνα του Ασάνζ: ντυνόταν σαν κρεμμύδι όλη την ώρα, σκούπιζε τα λαδωμένα χέρια του στα μπατζάκια του. Οσο και αν αδικεί τον Ασάνζ αυτή η εικόνα, ούτε ο Ντόμσαϊτ-Μπεργκ, που τον συναστρεφόταν τρία χρόνια δεν μπόρεσε μετά από τόσο στενή σχέση να καταλάβει τί είναι αυτός ο άνθρωπος ή πώς έφτασαν να καυγαδίσουν τόσο άσχημα πριν αποχωρήσει.
Μετά από σημαντικές αποκαλύψεις που στερέωσαν τη φήμη του μέσου, όπως ήταν το εγχειρίδιο λειτουργίας του Γκουαντάναμο, η τριάδα των μεγάλων ανακοινώσεων που ακολούθησαν το 2010 έκαναν τον Ασανζ γνωστό σε όλο τον κόσμο και -ίσως και από δικά του λάθη- έφεραν το μαρασμό του Wikileaks. Ηταν το βίντεο από τη δολοφονία των αμάχων στη Βαγδάτη, τα έγγραφα από το Αφγανιστάν και τα διπλωματικά/πολεμικά έγγραφα των ΗΠΑ.
Οι τρεις μεγάλες αποκαλύψεις, όλες εξασφαλισμένες από την φυλακισμένη σήμερα Τσέλσι Μάνινγκ, χρειάζονταν και κάποια δημοσιογραφική επιμέλεια. Ο Ασάνζ επέλεξε να συνεργαστεί με εφημερίδες κύρους, την Guardian και τους New York Times, για να επεξεργαστούν το υλικό, τη δημοσιογραφική βόμβα που είχε στα χέρια του.
Η απογοήτευση πρέπει ωστόσο να ήταν αμοιβαία. Ο έλεγχος του Ασάνζ σε όλα, οι τεράστιες απαιτήσεις σε ασφάλεια που είχε, κούρασαν τους δημοσιογράφους· αυτός μάλλον δεν περίμενε ότι η δημοσιογραφική λογική να προβληθεί το υλικό σε περισσότερο ή λιγότερο εύπεπτες ιστορίες.
Μετά τη Σουηδία ο μαρασμός
Εκείνο τον Αύγουστο του ταραχώδους 2010, οι κατηγορίες που απήθυναν εναντίον οι σουηδικές Αρχές για σεξουαλική επίθεση σόκαραν πολλούς. Η χρονική σύμπτωση, να λάβουν χώρα με την τεράστια επιχείρηση τού (ήδη media darling) Ασάνζ σε πλήρη εξέλιξη, φάνηκε το λιγότερο ύποπτη· μήπως θέλουν να τον διαβάλλουν οι κυβερνήσεις και οι υπηρεσίες που ξεσκεπάζει;
Με την όποια δικαστική διερεύνηση να εκκρεμεί, η αλήθεια μπορεί να αργήσει. Ο,τι και να συνέβη, η κακή φήμη του Ασάνζ συμπαρέσυρε και το Wikileaks, αλλά και η εσωτερική αποδυνάμωση μετά την αποχώρηση βασικών στελεχών, όπως ο Ντόμσαϊτ-Μπεργκ και οι αρχιτέκτονες της δομής του σάιτ, άρχισαν να βάζουν τον ίδιο και το έργο του στη γωνία.
Τα περιθώρια αντιδράσεων στένευαν, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο έκλειναν και τα σύνορα για τον Ασάνζ, που παραδόθηκε στις βρετανικές Αρχές, έμεινε σε κατ’οίκον περιορισμό για πάνω από ένα χρόνο. Τελικά προσέφυγε στην πρεσβεία του Ισημερινού, στην ουσία φυλακισμένος σε μια κατάσταση που σχεδόν σίγουρα επιβάρυνε την ψυχική του υγεία και τη σωματική.
Οι περιφεριακές ενασχολήσεις, κάποιες σημαντικές αποκαλύψεις, όπως το κείμενο της εμπορικής συμφωνίας TISA, το κόμμα του στην Αυστραλία, ακόμα και η (μάλλον μέτρια) ταινία με τον Μπένεντικτ Κάμπερμπατς στον ρόλο του, μπορεί να μην πέρασαν εντελώς απαρατήρητες αλλά δεν τον έβγλαν από την σχετική αφάνεια.
Τί είναι τελικά αυτός ο άνθρωπος; Ούτε και αυτοί που τον γνωρισαν από κοντά δεν καταλαβαίνουν
Πέντε σχεδόν χρόνια «παρκαρισμένος» εκτός επικαιρότητας, αφού το Wikileaks απονευρώθηκε και άνθρωποι όπως ο Σνόουντεν πηγαίνουν κατευθείαν στα μέσα που τους ενδιαφέρουν, ο Ασάνζ απέμεινε μία φιγούρα ενός πρωτοπόρου που τον προσπέρασαν τα γεγονότα, η ίδια η επιτυχία της πρωτοβουλίας του.
Ακόμα όμως και αν μπήκε στο περιθώριο και οι αποκαλύψεις του δεν κατάφεραν ίσως να κινητοποιήσουν όσους και όσο θα έπρεπε, μπορεί να νιώθει πλέον δικαιωμένος στον αγώνα του ότι η διαφάνεια είναι θεμέλειος λίθος της δημοκρατίας. Εναν αγώνα που δεν θέλει να σταματήσει μέσα ή έξω από κάποια απομόνωση.