Η Μέση Ανατολή έχει ηγέτες που ξεφεύγουν κατά πολύ από τις νόρμες του πολιτικού άνδρα όπως τις γνωρίζουμε. Το μείγμα κοσμικού και θρησκευτικού ηγέτη, αλλά και η κληρονομική διαδοχή με κάποια επίφαση δημοκρατίας είναι κάτι που έχουμε να δούμε πολλές δεκαετίες –αν όχι και αιώνες– στη Δύση.
Ακόμη και μέσα σε αυτό το, τρόπος του λέγειν, οικοσύστημα, δεν λείπουν οι ιδιάζουσες συμπεριφορές. Ο Μοχάμεντ μπιν Ζαγέντ, ηγέτης των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, έχει επιλέξει να εργάζεται όσο το δυνατόν στο παρασκήνιο και να αφήνει τα έργα του να μιλούν αντί για τον ίδιο.
Αυτός ο «αινιγματικός ηγέτης», όπως έγραψαν οι New York Times σε μεγάλο πορτρέτο τους, «σύντομα θα γίνει ο πιο ισχυρός στη Μέση Ανατολή». Και αυτό επειδή είναι ένας από τους λίγους που μοιάζουν να έχουν ένα όραμα για την περιοχή, όπως και τα μέσα και τη θέληση να το εφαρμόσουν. Οραμα με αρκετούς αστερίσκους, όπως θα το βλέπαμε στη Δύση.
Ο αεικίνητος και κοινωνικός σεΐχης έχει μια τάση να βγαίνει εκτός πρωτοκόλλου και προγράμματος. Εμφανίζεται απροειδοποίητα σε εστιατόρια, του αρέσει η γυμναστική και το περπάτημα. Πολλές φορές μάλιστα αιφνιδιάζει δυτικούς διπλωμάτες πιλοτάροντας ο ίδιος το ελικόπτερό του ή επιδεικνύοντας το αυτόματο όπλο που κρύβει κάτω από το κάθισμα του αυτοκινήτου του δια παν ενδεχόμενο.
Σπανίως δίνει ομιλίες και σχεδόν ποτέ δεν μιλά σε δημοσιογράφους. Του αρέσει όμως η ψιλοκουβέντα με τους καλεσμένους του, αλλά, όπως διαπίστωσε ο Ρόμπερτ Γουόρθ που υπέγραφε το μεγάλο άρθρο στους New York Times, οι ιστορίες του σεΐχη είναι προσεκτικά επιλεγμένες γιατί εν τέλει κάτι θέλουν να πουν.
Ο πατέρας που έχτισε μια χώρα…
Ενα από τα θέματα που επανέρχονται είναι η παρουσία του πατέρα του, του Ζαγέντ μπιν Σουλτάν αλ Ναχιάν, ο οποίος ίδρυσε τα Εμιράτα το 1971, συνενώνοντας τις τοπικές ηγεμονίες. Η χώρα ήταν τότε εξαιρετικά φτωχή, η βρεφική θνησιμότητα αλλά και η μητρική τεράστια, ο αναλφαβητισμός επίσης και τα (δυτικά) φάρμακα ανύπαρκτα.
Η γεωγραφική θέση των Εμιράτων πάνω σε εμπορικές οδούς που ευνοούσε ένα πιο ανοιχτό πνεύμα αλλά και η σχετικά φιλελεύθερη προσέγγιση του Αλ Ναχιάν άνοιξαν τον δρόμο για τη μεταμόρφωση της χώρας.
Το νεαρό κράτος του με το ολιγάνθρωπο έθνος (μόλις 1 εκατ. είναι σήμερα οι Εμιρατιανοί και εννεαπλάσιοι οι ξένοι) κατάφερε να μείνει έξω από τις σκληρές συγκρούσεις της ευρύτερης περιοχής του Περσικού Κόλπου. Εν τω μεταξύ συσσώρευε αμύθητο πλούτο χάρη στα κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου – αυτές τις ημέρες ανακοινώθηκε ο εντοπισμός ενός ακόμη γιγαντιαίου κοιτάσματος φυσικού αερίου με 80 τρισ. κυβικά μέτρα.
Ο ηγεμόνας φρόντισε να δώσει στον Ζαγέντ, τον τρίτο γιο του από την τρίτη σύζυγό του, τη Φατίμα, μια γεύση της πραγματικής ζωής. Στα 14 τον έστειλε στο Μαρόκο, με άλλο όνομα, για να μην του φέρονται σαν τέκνο βασιλιά. Ο μικρός δούλευε γκαρσόνι, ετοίμαζε γεύμα και έπλενε τα ρούχα του μόνος. Πήγε και σε ένα ιδιωτικό σχολείο στη Σκωτία που έχει παράδοση στο να βγάζει γαλαζοαίματους – η πειθαρχία δεν τον πείραξε καθόλου, ίσα ίσα απόλαυσε τη διαμονή του εκεί – και για ένα χρόνο στη βρετανική στρατιωτική ακαδημία του Σάντριχαμ.
Εν τω μεταξύ, η ανατροπή του σάχη της Περσίας το 1979 και η ρωσική εισβολή στο Αφγανιστάν αναζωπύρωσαν το ενδιαφέρον για το Ισλάμ, δελεάζοντας με πιο στενή σχέση με το Ισλάμ πολλούς νέους – μεταξύ τους και τον Ζαγέντ. Στην πορεία απομακρύνθηκε και για αυτό βοήθησε και ο πατέρας του.
Η προθυμία των Εμιράτων να συμμετάσχουν στη συμμαχία κατά του Σαντάμ κατά τον πρώτο πόλεμο εναντίον του το 1991 ανταμείφθηκε, αν μη τι άλλο σε προσωπικό επίπεδο. Οι Αμερικανοί άρχισαν το ιδιότυπο «φροντιστήριο» που αποσκοπεί στο να αναδείξει ηγέτες – και ο Ζαγέντ ξεχώριζε από τα άλλα αδέλφια του.
Μια άλλη σταθερή παρουσία στη ζωή του, η μητέρα του, φρόντισε για κάτι άλλο. Η οικογένεια έχει μακρά παράδοση αδελφοκτονιών για τη νομή της εξουσίας. Ετσι η Φατίμα, η πιο αγαπημένη σύζυγος του πατέρα Αλ Ναχιάν, όρκισε τους έξι γιους της ότι ποτέ δεν θα επιχειρήσουν να ανατρέψουν ο ένας τον άλλο και δεν θα δράσουν ο ένας κατά του άλλου.
…και ο γιος που τη μεγάλωσε
Για ένα στενό σύμμαχο των ΗΠΑ, που λίγα χρόνια νωρίτερα είχε πληρώσει από την τσέπη του για να αγοράσει ο στρατός του ένα F-16 καλύτερο και από αυτό που είχαν και οι Αμερικανοί, η 11η Σεπτεμβρίου ήταν μια καταλυτική εμπειρία.
Οι μυστικές υπηρεσίες των ΗΑΕ κινητοποιήθηκαν και προχώρησαν σε εκατοντάδες συλλήψεις. Δύο υπήκοοι των Εμιράτων ήταν μέσα στους 19 αεροπειρατές. Τα Εμιράτα όχι μόνο πήραν ανοικτά το μέρος των ΗΠΑ, αλλά επιχείρησαν με την εποπτεία του Ζαγέντ να κλείσουν όλα τα κενά στις κρατικές δομές που θα μπορούσαν να εκμεταλλευτούν οι τρομοκράτες. Μέρος της προσπάθειας αφορούσε την απώθηση της θρησκείας από τη δημόσια προς την ιδιωτική ζωή των πολιτών.
Το επόμενο βήμα ήταν πολύ πιο φιλόδοξο. Το χτίσιμο ενός μοντέρνου κράτους, ισλαμικού αλλά και φιλελεύθερου για τα δεδομένα της περιοχής. Λιγότερη γραφειοκρατία, περισσότερη αξιοκρατία, λιγότερο κράτος, περισσότερες γυναίκες παντού, λιγότερη εξάρτηση από το πετρέλαιο, περισσότερος πλούτος με κρατικό επενδυτικό ταμείο που διαχειρίζεται γύρω στα 1,3 τρισ. δολάρια. Το όραμα του Ζαγέντ πέρασε από τον ταχύ –και κυρίως εκ βάθρων– εκσυγχρονισμό του κράτους.
Τα Εμιράτα κινήθηκαν πιο αποφασιστικά από τις αρχές της περασμένης δεκαετίας. Ενώ η Αραβική Ανοιξη συντάρασσε τη Μέση Ανατολή, τα Εμιράτα άρχισαν να ξεδιπλώνουν ένα σχέδιο του Ζαγέντ να αλλάξει η εικόνα της περιοχής. Συμπαραστάτης του ο νεαρός (και επίμαχος) πρίγκιπας διάδοχος της Σαουδικής Αραβίας Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, ένα είδος προστατευόμενου του Ζαγέντ.
Οχι χωρίς κάποια ανησυχία, στη Δύση παρατηρούν πολλοί ότι τα Εμιράτα έχουν εμπλακεί πολύ βαθιά σε διαμάχες στην ευρύτερη Μέση Ανατολή που καλά καλά δεν μπορούν να ελέγξουν. Από την ανατροπή του Μοχάμεντ Μόρσι στην Αίγυπτο, ως τη στήριξη του Χαλίφα Χαφτάρ στη Λιβύη, το εμπάργκο στο Κατάρ και τη συμμαχία με τη Σαουδική Αραβία στην Υεμένη, τα Εμιράτα εσχάτως φαίνονται υπερδραστήρια.
Στο εσωτερικό, όμως, κάτω από την ακραία και επιδεικτική πολυτέλεια, η καταστολή των ισλαμιστών και η στενή επιτήρηση είναι διάχυτες παντού, στο όνομα της –φιλοσοφικής, θα την έλεγε κάποιος – αντίθεσης του Ζαγέντ στο μαχητικό, συντηρητικό Ισλάμ.
Είναι άλλη μία από τις πολλές παραδοξότητες μιας χώρας που θέλει να είναι ανοιχτή στις άλλες θρησκείες, αλλά εξακολουθεί να είναι σκληρή και σχεδόν αυταρχική.