Μετά από ένα παρατεταμένο lockdown που ανάγκασε τα μουσεία, τις γκαλερί και τους αρχαιολογικούς χώρους να κρατήσουν κλειστές τις πύλες τους, σήμερα οι χώροι πολιτισμού δέχονται και πάλι επισκέπτες τους, τηρώντας τα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης.
Ωστόσο, εν μέσω πανδημίας, κάποια μουσεία και γκαλερί, αφουγκραζόμενα την αγάπη των ανθρώπων για την Τέχνη και την ανάγκη τους για επικοινωνία και δημιουργία, παρέμειναν ενεργά και «ζωντανά» στις υπάρχουσες συνθήκες, και «άνοιξαν», χωρίς να ανοίξουν. Χάρη στις δυνατότητες που προσφέρουν τα τηλεπικοινωνιακά δίκτυα, τα μουσεία κατάφεραν να πραγματοποιήσουν την ψηφιακή αυτή στροφή και να υλοποιήσουν εικονικές περιηγήσεις και γενικότερα ψηφιακές δράσεις, διαθέσιμες σε όλους τους πολίτες του κόσμου.
Με δεδομένο, όμως, ότι περίπου το 95% όλων των μουσείων και εκθεσιακών χώρων παγκοσμίως επλήγη από τα μέτρα κατά της πανδημίας, σύμφωνα με την έκθεση του Διεθνούς Συμβουλίου Μουσείων (ICOM), και με ενδεχόμενο να βρεθούμε ξανά στην επιβολή ενός νέου lockdown, είναι κρίσιμο και μείζονος σημασίας τα μουσεία να συνεχίσουν να προσφέρουν εναλλακτικές εικονικές εμπειρίες στο κοινό για να αυξήσουν τόσο τη συμμετοχή όσο και τα έσοδα τους. Φυσικά, δεν είναι μόνο ο COVID-19 που παρακινεί μια τέτοια καινοτομία στην ψηφιακή τεχνολογία – στα χρόνια πριν από την πανδημία, ήταν γνωστό ότι τα ιδρύματα αναζητούσαν τρόπους να προσελκύσουν και τις νεότερες γενιές ή και επισκέπτες από διάφορα μέρη της χώρας ή και του κόσμου. Και αναμφίβολα, αυτό είναι κάτι που πρέπει να το λάβουμε υπόψιν μας ιδιαίτερα στην Ελλάδα, τη χώρα που το Ελληνικό Πολιτιστικό Προϊόν συνεχίζει να είναι ένα από τα ισχυρότερα υγιή εξαγόμενα ελληνικά προϊόντα, και προωθεί την ελληνική οικονομία αλλά και την εικόνα της Ελλάδας στη διεθνή κοινότητα.
Γι΄ αυτόν, λοιπόν, τον λόγο, είναι κρίσιμης σημασία οι πολιτιστικοί χώροι να κάνουν τη μετάβαση και να αξιοποιήσουν το μέγιστο των νέων δυνατοτήτων που προσφέρει η εξέλιξη των παρόχων επικοινωνίας διότι με τη συμβολή της τεχνολογίας ο παραδοσιακός πολιτισμός όχι μόνο μπορεί να διατηρηθεί αλλά και να εμπνεύσει μεγαλύτερο κοινό. Άλλωστε, όπως δηλώνει η Δρ. Μιμίκα Γιαννοπούλου, επιμελήτρια Αρχαιολογικών Εκθέσεων και Πολιτιστικών Ψηφιακών Εφαρμογών που συνεργάζεται με το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, το Πολιτιστικό Ίδρυμα Πειραιώς και το Μουσείο Αρχαίας Ελεύθερνας: «Είναι πλέον δεδομένο οι νέες τεχνολογίες και ο ψηφιακός κόσμος έχει πολλαπλές εφαρμογές και στον τομέα του πολιτισμού, τόσο στον τομέα της έρευνας, μελέτης και συντήρησης, όσο και στο επίπεδο της διαχείρισης και της ανάδειξης των υλικών καταλοίπων. Η ανθρώπινη περιπέτεια στο χρόνο έχει πολλαπλές αναγνώσεις, συχνά δυσανάγνωστες στο ευρύ κοινό που καλείται να μυηθεί και να «καταδυθεί» εμπειρικά και μαθησιακά σε μακρινές χρονικά εποχές, αλλά και σε διαφορετικά πολιτισμικά περιβάλλοντα. Ειδικά για το νεανικό κοινό που ενηλικιώνεται πλέον σε έναν ψηφιακό κόσμο η δυνατότητα πρόσληψης της γνώσης για το παρελθόν μέσα από ψηφιακά μέσα είναι πλέον αυτονόητη. Μεγάλη είναι η προσφορά αυτών των μέσων και στην παροχή της δυνατότητας να γνωρίζει κανείς άλλους πολιτισμούς, δράσεις και πολιτιστικές εκδηλώσεις που δεν έχει τη δυνατότητα της φυσικής παρουσίας. Αυτό συμβάλλει και στη σύσφιξη των σχέσεων και των συνεργασιών φορέων και προσώπων σε παγκόσμιο επίπεδο».
Πώς, όμως, τα δίκτυα νέας γενιάς μεταμορφώνουν τη λειτουργία των μουσείων;
Βελτιωμένες εμπειρίες επαυξημένης πραγματικότητας
Οι εγκαταστάσεις εικονικής πραγματικότητας τείνουν σήμερα να χρησιμοποιούνται σε μια εκπαιδευτική αίθουσα ή σε ένα συγκεκριμένο σημείο του μουσείου όπου όλος ο εξοπλισμός μπορεί να εφοδιαστεί με το εύρος ζώνης που χρειάζεται. Οταν πρόκειται όμως για λογισμικό επαυξημένης πραγματικότητας, οι απαιτήσεις στο διαθέσιμο εύρος ζώνης είναι ακόμη μεγαλύτερες. Για παράδειγμα, σήμερα στο Μουσείο του Λούβρου έχουν φτιάξει μια ειδική αίθουσα με εξοπλισμό Virtual Reality προκειμένου οι επισκέπτες να απολαμβάνουν τον διάσημο πίνακα της Μόνα Λίζα χωρίς βιασύνη. Μπορούν να «βρεθούν μέσα στον κόσμο» του πίνακα, να εξερευνήσουν, σε μεγαλύτερο βάθος, την ιστορία πίσω από το έργο και να αλληλεπιδράσουν με το εικονικό μοντέλο της Μόνα Λίζα που ρεαλιστικά μπορεί να κινηθεί.
Ομως, τα εικονικά και επαυξημένα εργαλεία πραγματικότητας που θα «τρέχουν» με 5G αντί να παρέχονται μόνο σε ορισμένα σημεία ενός μουσείου ή μιας γκαλερί, θα μπορούν να παρέχονται παντού. Εάν για παράδειγμα θα θέλατε να δείτε μέσω επαυξημένης πραγματικότητας όλους τους πίνακες μέσα σε μια ολόκληρη πτέρυγα μιας γκαλερί, τότε θα μπορούσατε. Θα είναι, επίσης, δυνατό να δείτε προηγούμενες εκδόσεις έργων ζωγραφικής σαν να κρέμονταν δίπλα στο πρωτότυπο που βλέπετε μπροστά σας. Για του λόγου το αληθές, στο Μουσείο Southern Song Dynasty Guan Kiln στην Κίνα οι επισκέπτες μπορούν να δουν κάθε ποικιλία πορσελάνινων δειγμάτων και με τη βοήθεια της συσκευής επαυξημένης πραγματικότητας, να δουν μια αναπαράσταση του τρόπου με τον οποίο οι κλίβανοι συνήθιζαν να φτιάχνουν πορσελάνη.
Επίσης, μέσα από την τεχνολογία των ολογραμμάτων θα μπορούμε να ταξιδεύουμε στο παρελθόν και να συνομιλούμε με τους ανθρώπους, να δημιουργούμε νέα ιστορικά αντικείμενα, τόσο αληθινά που σχεδόν μπορούμε να τα αγγίξουμε.
Επίσης, το επαυξημένο εύρος ζώνης του 5G θα σημαίνει ότι οποιαδήποτε συσκευή είναι σε θέση να συνδεθεί στο χώρο. Και επειδή το 5Gεξασφαλίζει πολύ γρήγορες ταχύτητες , θα μπορεί να προσφέρει εμπειρίες υψηλότερης ποιότητας σχεδόν σε όλους τους επισκέπτες-παρόντες και μη- ταυτόχρονα, προσφέροντας στον τομέα έναν εντελώς νέο τρόπο παροχής εκπαιδευτικής προβολής στο κοινό.
Καινοτόμοι τρόποι συντήρησης και αποθήκευσης συλλογών
Η συντήρηση των μουσειακών συλλογών μπορεί να είναι μια επίπονη δουλειά και συχνά απαιτεί εξειδικευμένες γνώσεις. Τι συμβαίνει όμως αν ο ειδικός που χρειάζεστε για ένα συγκεκριμένο έργο τέχνης βρίσκεται στην άλλη άκρη του κόσμου; Το 5G μπορεί να δώσει τη λύση. Με τη βοήθεια ενός ρομποτικού βραχίονα και γυαλιά εικονικής πραγματικότητας, οι καταρτισμένοι επαγγελματίες της τέχνης μπορούν να διεξάγουν εργασίες αποκατάστασης με υψηλό βαθμό ακρίβειας, σε πραγματικό χρόνο, χωρίς σχεδόν καμία καθυστέρηση, από οπουδήποτε στον κόσμο. Αυτό ήδη εφαρμόστηκε σε ένα από τα μεγαλύτερα μουσεία τέχνης στον κόσμο, στο Κρατικό Μουσείο Ερμιτάζ στην Αγία Πετρούπολη της Ρωσίας, με εκπληκτικά αποτελέσματα. Ο δάσκαλος τέχνης χρησιμοποίησε τον τηλεχειριζόμενο ρομποτικό βραχίονα για να δείξει στους μαθητές τεχνικές ακριβείας για την αποκατάσταση έργων τέχνης, μέσα από Livestreaming 4K που μεταδόθηκε σε γυαλιά Virtual Reality, δημιουργώντας την αίσθηση ότι όλοι είναι παρόντες στην ίδια αίθουσα, ο ένας δίπλα στον άλλον!
Βελτιωμένη σύνδεση όλων των συσκευών με IoT
Με την τεχνολογία IoT (Internet of Things: Διαδίκτυο των πραγμάτων) και την ανάπτυξη των δικτύων 5ης γενιάς, μεταμορφώνεται ριζικά ο μουσειακός τομέας. Ολα τα πράγματα που χρησιμοποιούνται στην καθημερινή ζωή ενός μουσείου μπορούν να «δικτυωθούν» μεταξύ τους.
Η εγκατάσταση υποδομών IoT στα μουσεία μπορεί να περιλαμβάνει δικτυωμένους αισθητήρες, «έξυπνο φωτισμό» και ψηφιακή επιγραφή κάτω από τα εκθέματα. Για παράδειγμα, με τέτοια συστήματα σήμανσης θα είναι δυνατόν να αλλάξει η γλώσσα της επιγραφής, απλά με βάση τα δεδομένα που έχουν ληφθεί μέσω των κινητών τηλεφώνων των συμμετεχόντων που στέκονται πιο κοντά σε αυτό. Θα καταλαβαίνει δηλαδή εάν είναι Γερμανός τουρίστας και θα μετατρέπει την επιγραφή στα γερμανικά αυτόματα! Επιπλέον, το προσωπικό του μουσείου θα είναι σε θέση να αλλάξει το περιεχόμενο των επιγραφών, να τις μετατοπίσει απλά με μια σάρωση στη δική του έξυπνη συσκευή. Και όλα αυτά χωρίς καλώδια, απλά ψηφιακά. Φυσικά, οι βελτιώσεις που θα φέρει το 5G στο ΙοΤ δεν περιορίζεται μόνο εκεί. Ένα μουσείο που έχει ντουλάπια επισκεπτών θα είναι σε θέση να χρησιμοποιήσει την τεχνολογία για να ειδοποιήσει τους επισκέπτες ότι ο χρόνος κράτησης του ντουλαπιού τους ολοκληρώνεται ενώ και να τους στείλει μια υπενθύμιση εάν έχουν φύγει από το μουσείο, ξεχνώντας να παραλάβουν την τσάντα τους!
Περισσότερα data insights
Στο παρελθόν, τα μουσεία βασίζονταν σε στατιστικά στοιχεία για τον ετήσιο αριθμό επισκεπτών και τα ετήσια έσοδα προκειμένου να αξιολογήσουν την απόδοσή τους και να σχεδιάσουν στρατηγικές για να προσελκύσουν περισσότερους επισκέπτες. Τα σύγχρονα ευρυζωνικά δίκτυα και τα νέα ψηφιακά /τεχνολογικά εργαλεία δίνουν τη δυνατότητα στα μουσεία να συλλέγουν νέα είδη δημογραφικών πληροφοριών. Με κάμερες και αισθητήρες συνδεδεμένους με το IoT, τα μουσεία θα μπορούν να παρακολουθούν τη διαδρομή των επισκεπτών μέσα στο μουσείο και να συλλέγουν περισσότερες πληροφορίες σε πραγματικό χρόνο σχετικά με τη δημοτικότητα συγκεκριμένων εκθεμάτων, χώρων και αντικειμένων, κάτι που θα αναβαθμίσει το σχεδιασμό εκθέσεων. Αυτό ήδη εφαρμόζεται στο Museum Palace στην Απαγορευμένη Πόλη στο Πεκίνο. Εκεί, οι υπεύθυνοι έχουν συνδέσει πάνω από 3.000 κάμερες CCTV γύρω από το μουσείο με λογισμικό αναγνώρισης προσώπου που μπορεί στη συνέχεια να επικοινωνήσει με τους επισκέπτες – με βάση τις ιστορικές προτιμήσεις τους- και να προτείνουν πού μπορεί να πάνε για να αποφύγουν τις μεγαλύτερες ουρές με σκοπό τη βελτίωση της εμπειρίας τους.
Έξυπνα μέτρα εξοικονόμησης ενέργειας
Την ώρα που τα περισσότερα μουσεία στον κόσμο κάνουν την πράσινη μετάβαση τους, όπως για παράδειγμα το Field Μuseum στο Σικάγο και το Ίδρυμα Barnes στη Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ που ήδη έλαβαν την LEED Platinum πιστοποίηση, το 5G έρχεται να τα βοηθήσει να μετατραπούν σε έξυπνα κτίρια που χρησιμοποιούν μόνο την απαραίτητη ενέργεια λειτουργίας τους. Για παράδειγμα, πλέον τα συστήματα κλιματισμού θα μπορούν να ελέγχονται από μια έξυπνη τεχνολογία που γνωρίζει πού βρίσκονται οι άνθρωποι μέσα σε ένα μουσειακό χώρο και να δροσίζει ή θερμαίνει αντίστοιχα μόνο αυτούς τους χώρους. Ακόμη, με ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης θα είναι δυνατή η πρόβλεψη του πότε οι άνθρωποι θα προχωρήσουν από μια δροσερή/θερμή αίθουσα σε μια μη, ξεκινώντας τον κλιματισμό λίγο νωρίτερα και εξοικονομώντας κατά αυτόν τον τρόπο εκπομπές άνθρακα.
Και όλα αυτά μπορεί να μας ενθουσιάζουν, να μας κάνουν να ανυπομονούμε για να τα ζήσουμε,ωστόσο, πρέπει, να κρατήσουμε στο μυαλό μας και αυτό που επισημαίνει η κα Γιαννοπούλου: «οι τεράστιες δυνατότητες που αναδεικνύονται και μέσα από τη νέα τεχνολογία των 5G απαιτεί μεγάλη επαγρύπνηση στην εφαρμογή της στον πολιτισμό και στα μουσεία. Η εμπειρία μιας ψηφιακής περιήγησης σε ένα μνημείο, ένα μουσείο, μια έκθεση και έναν αρχαιολογικό χώρο δεν μπορεί και δεν πρέπει να υποκαταστήσει την φυσική παρουσία και την άμεση επαφή, παρά μόνο να την βελτιώσει βοηθώντας στην πληρέστερη κατανόηση. Οι ψηφιακές εφαρμογές στον πολιτισμό οφείλουν να στοχεύουν όχι μόνον στην επαύξηση της εμπειρίας, αλλά και στην κινητοποίηση της σκέψης και στην διατύπωση ερωτημάτων. Για αυτόν τον λόγο βασική προϋπόθεση για όσους πραγματοποιούν ψηφιακές παραγωγές στον χώρο του πολιτισμού, όπως για παράδειγμα ψηφιακές ξεναγήσεις, τρισδιάστατες απεικονίσεις, εικονικές πραγματικότητες και άλλα, είναι η στέρεα και βαθιά γνώση του εκάστοτε προς διαπραγμάτευση θέματος. Ας μην ξεχνάμε ότι όλα τα μέσα εξαρτώνται από τη χρήση και τον τρόπο εφαρμογής τους και ότι σε έναν πολιτισμό, όπως είναι ο ελληνικός, που έχει τις ρίζες του στον ανθρωποκεντρισμό και στη διανοητική σκέψη φιλοσόφων, όπως ο Πρωταγόρας και ο Πλάτωνας, πάντων χρηµάτων µέτρον ἐστίν ἄνθρωπος».