Μετά τη θύελλα, η νηνεμία; Ίσως. Πάντως, μετά τη σειρά καταγγελιών ηθοποιών (κυρίως), με τελευταία εκείνη της Κατερίνας Λέχου (εδώ), για την άσκηση βίας κάθε μορφής από σκηνοθέτες και καλλιτέχνες σε θέσεις ισχύος, φαίνεται πως στον χώρο το νέο σύνθημα είναι: «Ψυχραιμία».
Ύστερα δε από τις καταγγελίες και τις «δίκες» των τηλεοπτικών πάνελ και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, που στήριξαν, στην πλειοψηφία τους, τους καταγγέλλοντες, η συζήτηση μετατοπίζεται στα συλλογικά όργανα. Ακόμη και στα κομματικά, πέρα από το Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών. Το ΣΕΗ είχε καταδικάσει τα φαινόμενα βίας και συνεχίζει την ίδια στάση.
Πληροφορίες λένε ότι στο ίδιο κατέφυγε, για συνεννόηση και εύρεση λύσης στον κυκεώνα, που βλάπτει πρώτα απ’ όλους την Τέχνη, και η επίσημη Πολιτεία. Με την προοπτική, με αφορμή και αυτό τον καλλιτεχνικό εμφύλιο, να συζητηθούν όλα – και η στήριξη στον δοκιμαζόμενο καλλιτεχνικό χώρο, που έχει φτάσει στην πλειοψηφία του να γνωρίζει ημέρες φτώχειας.
H στάση του ΣYΡΙΖΑ
Ενδεικτική του νέου κλίματος είναι και η κοινή ανακοίνωση του Τμήματος Πολιτισμού και των τομεαρχών Πολιτισμού της Κοινοβουλευτικής Ομάδας ΣΥΡΙΖΑ, με τίτλο επίσης ενδεικτικό: «Ως εδώ!».
«Η γενναιότητα της Σοφίας Μπεκατώρου, που έσπασε πρώτη τη σιωπή μιλώντας για τον βιασμό της από παράγοντα της ιστιοπλοϊκής ομοσπονδίας, σήμανε την αρχή του ελληνικού #metoo με κάποια χρόνια καθυστέρηση από την αμερικανική εκδοχή του. Κάποιες πρώτες αποκαλύψεις στο χώρο του αθλητισμού ή του πανεπιστημίου, επισκιάστηκαν γρήγορα από μια πλημμυρίδα εξομολογήσεων γυναικών (και κάποιων ανδρών) από το θέατρο, τον κινηματογράφο, τον πολιτισμό γενικότερα.
Διαβλέποντας τον κίνδυνο δαιμονοποίησης του καλλιτεχνικού χώρου, πιστεύουμε ότι η έμφυλη βία δεν αποτελεί προνόμιο κανενός πεδίου αλλά ότι εμφανίζεται με μεγαλύτερη συχνότητα εκεί όπου συνδυάζεται η εργασιακή επισφάλεια με τη μεταφυσική επένδυση της (ανδρικής ως επί το πλείστον) εξουσίας (του δασκάλου, του καθηγητή, του προπονητή, του ταλαντούχου σκηνοθέτη, του θεατρικού ή άλλου παράγοντα). Σε αυτή την κατηγορία ανήκει ο χώρος της τέχνης, ο οποίος απολαμβάνει επιπλέον μεγαλύτερη δημοσιότητα.
Μιλάμε για έμφυλη βία θεωρώντας δεδομένο ότι τα θύματά της δεν είναι πάντα γυναίκες, αλλά και άλλες θηλυκότητες ή άντρες, και μιλάμε για ένα φαινόμενο που υπερβαίνει τις ατομικότητες και αποκτά πολιτική διάσταση. Τα έμφυλα στερεότυπα και διακρίσεις, η ανδρική κυριαρχία, η ενοχοποίηση και αυτοενοχοποίηση των γυναικών-θυμάτων, η κοινωνικά επιβεβλημένη σιωπή, με δυο λόγια οι εμπεδωμένες πατριαρχικές δομές της κοινωνίας μας, αποτελούν μια μορφή εξουσίας που ενίοτε συλλειτουργεί με άλλες (την ταξική, την ηλικιακή, την κοινωνική) ώστε να γίνεται ακόμη περισσότερο ανεκτή η βία και η κακοποίηση σε εργασιακούς και κοινωνικούς χώρους ή στη σφαίρα της ιδιωτικής ζωής. Τα τελευταία χρόνια ωστόσο, κυρίως χάρη στους αγώνες του φεμινιστικού κινήματος, βλέπουμε ότι τέτοια φαινόμενα γίνονται όλο και λιγότερο ανεκτά, ότι η συνειδητοποίηση αυξάνεται και ότι οι διεκδικήσεις γίνονται όλο και πιο ηχηρές.
Το ελληνικό #metoo που τώρα αναδύεται κυοφορεί μια ελπίδα αλλαγής. Στεκόμαστε δίπλα σε κάθε γυναίκα, θηλυκότητα ή άντρα που παίρνει την απόφαση να αποκαλύψει οδυνηρές εμπειρίες σεξουαλικής παρενόχλησης, έμφυλης ή άλλης μορφής βίας. Και σε όσους ρωτάνε «γιατί τώρα;» απαντάμε όπως απαντούν όσες και όσοι μίλησαν ήδη για τα προσωπικά τους τραύματα: γιατί χρειάστηκε χρόνος για να βρουν το θάρρος, να ξεπεράσουν την ντροπή, και γιατί τώρα η κοινωνία έχει ανοίξει τα αυτιά της στην κραυγή τους.
Στηρίζουμε όσες και όσους σπάνε τη σιωπή, θέλοντας να πιστεύουμε πως το ελληνικό #metoo δεν θα εξαντληθεί σε εξομολογήσεις της πρωινής ζώνης των καναλιών, σε εκπομπές που μέχρι χτες πρωτοστατούσαν στην απαξίωση των γυναικών και στην επιβολή των έμφυλων στερεοτύπων.
Χαιρετίζουμε τις αποφάσεις του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών και τη θεσμική του απάντηση στις ήδη υπάρχουσες καταγγελίες. Διαφωνούμε ωστόσο με την επιβολή κώδικα δεοντολογίας από το Υπουργείο Πολιτισμού. Δεν είναι αυτό αρμοδιότητα της πολιτείας αλλά των σωματείων και των επαγγελματικών ενώσεων, όπως συμβαίνει για όλα τα αντίστοιχα ζητήματα.
Αντίθετα, θεωρούμε ότι είναι καθήκον της πολιτείας να δημιουργήσει εκείνο το νομικό πλαίσιο που θα μπορεί να υποδεχτεί κάθε καταγγελία και να διευκολύνει τη διερεύνησή της και την τιμωρία των ενόχων, όπου αυτό χρειάζεται.
Πάνω απ’ όλα όμως ελπίζουμε ότι όσες σήμερα μιλούν συμβάλλουν στη δημιουργία ενός καλύτερου αύριο, στην αποδόμηση πολλών μέχρι σήμερα αυτονόητων και ανεκτών συμπεριφορών, στη δυνατότητα όλων να ζουν και να εργάζονται σε συνθήκες σεβασμού και αξιοπρέπειας. Γιατί τώρα ήρθε η στιγμή να πούμε όλοι μαζί “Ως εδώ!”».
Η στάση του ΚΚΕ
Ανάλογη φαίνεται, κατά δημοσιογραφικές πληροφορίες, να είναι και η στάση από την πλευρά του ΚΚΕ, που έχει αρκετή δύναμη στα καλλιτεχνικά συλλογικά όργανα. Ανεξαρτήτως αν εκφραστεί ή όχι σε ανακοίνωση (με σημειωμένη την αντίθεση σε όποιον, τυχόν, επιβαλλόμενο από την Πολιτεία «κώδικα δεοντολογίας» στον καλλιτεχνικό χώρο), στηρίζεται κάτι αντίστοιχο. Κάτι στο οποίο φαίνεται ότι συμφωνούν και άλλες κομματικές ή μη συλλογικότητες.
Καθώς οι καταγγελίες είναι ατομικές, συνήθως, κανείς δεν μπορεί να προβλέψει ότι τα φερόμενα ως θύματα της βίας, έμφυλης ή μη, δεν θα συνεχίσουν να σπάνε τη σιωπή τους. Όμως, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (όπου, με την ευκολία της άποψης, αγκαλιάστηκαν τα φερόμενα ως θύματα) το κλίμα φαίνεται, ήδη, αποφορτισμένο. Πολλοί δε φαίνεται ότι έχουν συναινέσει οι όποιες καταγγελίες να μη γίνονται βορά πρωϊνάδικων, που δεν έχουν επιδείξει και την καλύτερη στάση απέναντι στα έμφυλα στερεότυπα και τις ιστορίες βίας κάθε μορφής. Προσφέροντάς τα βορά, στον βωμό της τηλεθέασης.
Το θέατρο και ο καλλιτεχνικός χώρος, γενικότερα, δεν έχει πλέον παρά να κάνει ό,τι έκανε στην ιστορία του: να αυτορυθμιστεί και να απομονώσει ακραίες συμπεριφορές, όπου υπάρχουν, σπάζοντας τα δεσμά του από τα στερεότυπα του παρελθόντος. Ίσως, έτσι, καταφέρει να επουλώσει τις πληγές του, που πλέον χαίνουν, ύστερα από τις μαχαιριές που δέχτηκαν οι πιο ελεύθεροι χώροι έκφρασης και δημιουργίας.