Ελληνική Δικαιοσύνη: Τα ξέρουμε όλα; Αμ δε!

Αν σας έλεγαν ότι λειτουργούν δικαστήρια σε διαμερίσματα πολυκατοικιών, θα το πιστεύατε; Αν κάποιος διερρήγνυε τα ιμάτια του ότι στην επαρχία υφίστανται δικαστήρια-φαντάσματα, θα σας έπειθε; Κι αν ο ίδιος άνθρωπος επέμενε ότι στην Ελλάδα, θα μπορούσε να εφαρμοσθεί η cyber justice, τι θα του απαντούσατε;

Το ενδιαφέρον είναι ότι όλα αυτά, και βεβαίως πολλά περισσότερα, αληθινά πέρα ως πέρα, εμπεριέχονται στο νεοεκδοθέν πόνημα του Μιχάλη Πικραμένου, επίκουρου καθηγητή στο ΑΠΘ και Συμβούλου Επικρατείας, υπό τον τίτλο «Δημόσιες Πολιτικές για τη Μεταρρύθμιση της Διοικητικής Δικαιοσύνης».

Ο συγγραφέας έχει κατορθώσει κάτι εξαιρετικά δύσκολο: έχει καταγράψει με ακρίβεια τη σκληρή πραγματικότητα της ελληνικής Δικαιοσύνης και καταθέτει πρόταση μεταρρύθμισης, όχι μόνο εξάλειψης των στραβών αλλά και εφαρμογής καινοτομιών που έχουν τη δυνατότητα να μεταμορφώσουν μια μεσαιωνική -όπως φαντάζει σήμερα- δομή σε σύγχρονη ευρωπαϊκή. Ο ίδιος διαθέτει εξάλλου σφαιρική εικόνα της διεθνούς και ευρωπαϊκής εμπειρίας, έχοντας μεταξύ άλλων εκπροσωπήσει την Ελλάδα από το 2011 στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό για την Αποτελεσματικότητα της Δικαιοσύνης (CEPEJ).

Η ακτινογραφία που επιχειρείται στο βιβλίο είναι και η πλέον εντυπωσιακή, καθώς αποκαλύπτει πλήρως την παθολογία της σημερινής κατάστασης. Ιδού μερικά τρανταχτά παραδείγματα :

• Πολλά από τα δικαστήρια, και δη επαρχιακά, νοσούν κτιριακά. Σε αρκετές περιπτώσεις, τα κτίρια που στεγάζουν Διοικητικά Εφετεία και Πρωτοδικεία είναι ιδιωτικά, πράγμα που σημαίνει όχι μόνο μεγάλο κόστος για το Δημόσιο αλλά και ακαταλληλότητα χρήσης. Το Διοικητικό Εφετείο Τρίπολης και το Διοικητικό Πρωτοδικείο Πειραιά, Πάτρας, Ηρακλείου, Αλεξανδρούπολης, Λαμίας και Ναυπλίου στεγάζονται σε πολυκατοικίες που ανήκουν σε ιδιώτες, ενώ το Διοικητικό Εφετείο Λάρισας και το Διοικητικό Εφετείο και το Διοικητικό Πρωτοδικείο Χανίων στεγάζονται σε διαμερίσματα πολυκατοικιών, που ανήκουν στο Δημόσιο.
• Η Ελλάδα είναι ως φαίνεται η χώρα που αγαπάει τα διοικητικά Πρωτοδικεία. Δεν εξηγείται άλλως πως, ο αριθμός των 30 Πρωτοδικείων, όταν άλλες ευρωπαϊκές χώρες με ανάλογο πληθυσμό διαθέτουν εννέα (Αυστρία), δώδεκα (Σουηδία), ή δεκαεπτά (Πορτογαλία).
• Είναι, δε, πραγματικά αστείο το γεγονός ότι τα δικαστήρια βρίσκονται πολλές φορές σε απόσταση αναπνοής το ένα από το άλλο: στην Εφετειακή Περιφέρεια της Πάτρας, που καταλαμβάνει τη Δυτική Ελλάδα, υπάγονται και τα Πρωτοδικεία Μεσολογγίου και Αγρινίου, που απέχουν μεταξύ τους 35 χιλιόμετρα…
• Υπάρχουν ουκ ολίγα δικαστήρια–φαντάσματα. Δικαστήρια δηλαδή που έχουν μόνον 4-5 δικαστές, οι οποίοι πηγαίνουν στα γραφεία τους όταν έχουν υπηρεσία ∙ συχνά, δεν έχουν καν ως μόνιμη κατοικία τις πόλεις – έδρες τους. Σε αυτή τη φράση κρύβονται δυο αδιανόητα πράγματα για τον υπόλοιπο, ανεπτυγμένο κόσμο. Πρώτον, δεν μπορεί να λειτουργεί δικαστήριο με τόσους λίγους δικαστές ∙ η CEPEJ προτείνει τουλάχιστον 25. Και δεύτερον, δεν μπορεί ένα δικαστήριο να βρίσκεται στο έλεος αποκλειστικά των -συνήθως, λιγοστών- δικαστικών υπαλλήλων του. Για ευνόητους λόγους.

Τα συμφέροντα και η cyberjustice

Ο καθηγητής επιμένει ότι το πρώτο και ίσως σοβαρότερο εμπόδιο για τον σχεδιασμό και την εφαρμογή μιας νέας χωροταξίας είναι η αντίληψη του πολιτικού κόσμου, και της κοινωνίας, αφού το μόνο που ενδιαφέρει είναι η εξυπηρέτηση τοπικών και συντεχνιακών συμφερόντων. Στο βιβλίο αναφέρει μάλιστα χαρακτηριστικό της αντίληψης αυτής  περιστατικό, το οποίο έχει περιγράψει ο επίτιμος πρόεδρος του Αρείου Πάγου Αθανάσιος Κουτρουμάνος. Πριν από αρκετά χρόνια, ένας δικαστής ρώτησε επισκέπτη αξιωματούχο της κεντρικής διοίκησης: «Κύριε καθηγητά, στην περιοχή μας, τουλάχιστον τρία Ειρηνοδικεία έχουν επί σειρά ετών μηδενικό έργο∙ ποιoς είναι ο λόγος της ύπαρξης τους;». Δεν πρόλαβε να απαντήσει. Γιατί πετάχτηκε ο δήμαρχος της περιοχής:  «Δεν δέχομαι συζήτηση για το θέμα. Μου το έκανε δώρο ο υπουργός προ 25 ετών!»

Ο συγγραφέας δεν υπογραμμίζει πάντως στείρα την ανάγκη ενός νέου δικαστικού χάρτη. Προχωρά ένα βήμα πιο πέρα, υποστηρίζοντας ότι ο χάρτης αυτός θα ζωντάνευε εντυπωσιακά και προς όφελος του πολίτη, αν συνδυαζόταν με τη χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας, γνωστής ως cyberjustice.

Cyberjustice είναι το να μην περιμένει ο δικηγόρος στην ουρά και να καταθέτει τα δικόγραφα ηλεκτρονικά, cyberjustice είναι και το να διεξάγονται δίκες, ενώ οι παράγοντές της είναι στις τέσσερις γωνιές της χώρας, μέσω τηλεσυνεδριάσεων, όπως συμβαίνει για παράδειγμα στην Ιρλανδία.

Βεβαίως, η ίδια η εμπειρία δείχνει ότι στην Ελλάδα τίποτε δεν είναι απλό, και μάλλον είναι κυρίαρχη η αντίσταση στο καινούργιο. Παρότι η ηλεκτρονική κατάθεση δικογράφων προβλέπεται από το 2012, είναι ζήτημα να υπάρχουν δικηγόροι μετρημένοι στα δάχτυλα των δυο χεριών που αποφάσισαν στο διάστημα αυτό να καταθέσουν τα δικόγραφα τους χωρίς να πατήσουν στα δικαστήρια, π.χ. στο ΣτΕ.

Θέλει δεν θέλει πάντως η Ελλάδα, αυτή είναι η διεθνής τάση: λιγότερα, μεσαίου μεγέθους, δικαστήρια, στελεχωμένα με ικανό προσωπικό και εξειδικευμένους δικαστές, άρτια εξοπλισμένα με τεχνολογικά μέσα.

Στο βιβλίο γίνεται και μια άλλη επισήμανση–κλειδί: η ουσιαστική και βαθιά μεταρρύθμιση -την οποία παρεμπιπτόντως επίμονα ζητούν οι δανειστές- δεν χρειάζεται Συνταγματική Αναθεώρηση  για να αποκτήσει σάρκα και οστά. Δημόσιες πολιτικές με σύγχρονους προσανατολισμούς μπορούν άνετα να εφαρμοσθούν και με το ισχύον πλαίσιο. Η «καραμέλα» πολλών περί συνταγματικής αναθεώρησης ως θεραπείας όλων των δεινών, δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί, για τον απλούστατο λόγο ότι δεν έχουν καν εξαντληθεί τα υπαρκτά περιθώρια.