Με το Νομπέλ Οικονομικών Επιστημών τιμήθηκαν τη Δευτέρα οι Νταρόν Ατζέμογλου (τούρκος καθηγητής στο ΜΙΤ, που έμαθε για τη βράβευσή του σε συνέδριο του Economist στην Αθήνα), Σάιμον Τζόνσον (βρετανός καθηγητής στο ΜΙΤ) και Τζέιμς Ρόμπινσον (βρετανός καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο), «για μελέτες σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνονται οι θεσμοί και επηρεάζουν την ευημερία».
Σύμφωνα με το σκεπτικό της Βασιλικής Σουηδικής Ακαδημίας Επιστημών, οι φετινοί νικητές του βραβείου επιχείρησαν να απαντήσουν γιατί υπάρχουν τόσο μεγάλες διαφορές στην ευημερία μεταξύ των εθνών.
Μια σημαντική εξήγηση, είναι οι μεγάλες διαφορές στους κοινωνικούς θεσμούς. Εξετάζοντας τα διάφορα πολιτικά και οικονομικά συστήματα που εισήγαγαν οι ευρωπαίοι αποικιοκράτες, οι τρεις επιστήμονες κατέδειξαν τη σχέση μεταξύ θεσμών και ευημερίας.
Ανέπτυξαν επίσης θεωρητικά εργαλεία που μπορούν να εξηγήσουν γιατί οι διαφορές στους θεσμούς επιμένουν και πώς οι θεσμοί μπορούν να αλλάξουν, σημείωσε η επιτροπή των βραβείων.
Οι φετινοί νικητές απέδειξαν τη σημασία των κοινωνικών θεσμών για την ευημερία μιας χώρας. Κοινωνίες με αδύναμο κράτος Δικαίου και θεσμούς που εκμεταλλεύονται τον πληθυσμό, δεν δημιουργούν ανάπτυξη ή αλλαγή προς το καλύτερο. Η έρευνα των επιστημόνων μάς βοηθά να καταλάβουμε το γιατί, σημείωσε η επιτροπή.
Οταν οι Ευρωπαίοι αποίκισαν μεγάλα τμήματα του πλανήτη, οι θεσμοί σε αυτές τις κοινωνίες άλλαξαν. Οι αλλαγές μερικές φορές ήταν δραστικές, αλλά δεν συνέβησαν με τον ίδιο τρόπο παντού.
Σε ορισμένα μέρη, ο στόχος ήταν η εκμετάλλευση του ντόπιου πληθυσμού και η εξόρυξη πόρων προς όφελος των αποικιοκρατών. Σε άλλα, οι αποικιοκράτες διαμόρφωσαν πολιτικά και οικονομικά συστήματα χωρίς αποκλεισμούς για το μακροπρόθεσμο όφελος των ευρωπαίων μεταναστών.
«Οι βραβευθέντες κατέδειξαν ότι μια εξήγηση για τις διαφορές στην ευημερία των χωρών είναι οι κοινωνικοί θεσμοί που εισήχθησαν κατά τη διάρκεια του αποικισμού. Οι περιεκτικοί θεσμοί εισήχθησαν συχνά σε χώρες που ήταν φτωχές όταν αποικίστηκαν, με αποτέλεσμα με την πάροδο του χρόνου να δημιουργηθεί μία ευημερούσα κοινωνία. Αυτός είναι ένας σημαντικός λόγος για τον οποίο οι πρώην αποικίες που κάποτε ήταν πλούσιες, είναι τώρα φτωχές, και το αντίστροφο», ανέφερε η επιτροπή.
Ορισμένες χώρες όμως, «παγιδεύονται» σε μια κατάσταση με θεσμούς που αποκλείουν μεγάλα μέρη του πληθυσμού και χαμηλή οικονομική ανάπτυξη. Τι γίνεται τότε;
«Η εισαγωγή θεσμών χωρίς αποκλεισμούς θα δημιουργούσε μακροπρόθεσμα οφέλη για όλους, αλλά σε μέρη όπου οι αποικιοκράτες ενδιαφέρονταν μόνο για την εξόρυξη πόρων, τα κέρδη ήταν βραχυπρόθεσμα για τους ανθρώπους που βρίσκονται στην εξουσία. Οσο το πολιτικό σύστημα εγγυάται ότι θα παραμείνουν στην εξουσία, κανείς δεν θα εμπιστεύεται τις υποσχέσεις τους για μελλοντικές οικονομικές μεταρρυθμίσεις. Σύμφωνα με τους βραβευθέντες, αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο δεν επέρχεται καμία βελτίωση».
Ωστόσο, αυτή η αδυναμία να δοθούν αξιόπιστες υποσχέσεις για θετικές αλλαγές, μπορεί επίσης να εξηγήσει γιατί μερικές φορές επέρχεται τελικά εκδημοκρατισμός σε μία χώρα. «Οταν υπάρχει η απειλή επανάστασης, οι άνθρωποι που βρίσκονται στην εξουσία αντιμετωπίζουν ένα δίλημμα. Θα προτιμούσαν να παραμείνουν στην εξουσία και να προσπαθήσουν να κατευνάσουν τις μάζες υποσχόμενοι οικονομικές μεταρρυθμίσεις, αλλά ο πληθυσμός είναι απίθανο να πιστέψει ότι δεν θα επιστρέψουν στο παλιό σύστημα μόλις η κατάσταση κατασταλάξει. Στο τέλος, η μόνη επιλογή μπορεί να είναι η μεταβίβαση της εξουσίας και η εγκαθίδρυση της δημοκρατίας», σημείωσε η επιτροπή, αναφερόμενη στις μελέτες των βραβευμένων επιστημόνων.
«Η μείωση των τεράστιων εισοδηματικών διαφορών μεταξύ των χωρών είναι μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της εποχής μας. Οι νικητές απέδειξαν τη σημασία των κοινωνικών θεσμών για την επίτευξη αυτού του στόχου», τόνισε ο Γιάκομπ Σβένσον, πρόεδρος της Επιτροπής.
Στην Αθήνα έμαθε για τη βράβευσή του ο Ατζέμογλου
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Νταρόν Ατζέμογλου βρισκόταν σε συνέδριο του Economist στο Καβούρι, όταν έμαθε για τη βράβευσή του.
«Είναι μεγάλη μου τιμή και είναι εκπληκτικό το ότι γίνεται την ώρα που βρίσκομαι στην Αθήνα, στο σπίτι της δημοκρατίας», δήλωσε χαρακτηριστικά.
«Ελαβα αυτό το βραβείο για τη δουλειά μου στους θεσμούς, θέμα το οποίο έχει ακόμα μεγαλύτερη σημασία σήμερα, που αντιμετωπίζουμε τόσες αλλαγές με την Τεχνητή Νοημοσύνη, τις ανισότητες και την κλιματική αλλαγή. Θα πρέπει να εστιάσουμε περισσότερο σε πιο ισχυρούς και δημοκρατικούς θεσμούς. Εχει σημασία για τον κόσμο που θα αφήσουμε στα παιδιά και τα εγγόνια μας», τόνισε ο βραβευμένος με το Νομπέλ Οικονομίας, ο οποίος έχει γράψει το βιβλίο «Γιατί Αποτυγχάνουν τα Έθνη» μαζί με τον Τζέιμς Ρόμπινσον.
«Πριν λάβω το τηλεφώνημα έλαβα ένα email από μέλος της Επιτροπής που με ρωτούσε ποιος είναι ο αριθμός του τηλεφώνου μου», αποκάλυψε ο ίδιος λέγοντας ότι τότε κατάλαβε ότι είχε κερδίσει το βραβείο.