Οι Ρώσοι, ήδη παρόντες στη Λιβύη από το 2019, με τους μισθοφόρους της Ομάδας Βάγκνερ να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στον Χαλίφα Χαφτάρ, τον ισχυρό άνδρα της Βεγγάζης, εδραιώνουν και ενισχύουν την παρουσία της στην Κυρηναϊκή (ανατολική παράκτια περιοχή της Λιβύης) και στο Φεζάν (νοτιοδυτικά), εδάφη που ελέγχονται από τις δυνάμεις του στρατάρχη Χαφτάρ.
Οπως σημειώνει σε ανταπόκρισή του από την Τύνιδα ο Λεονάρντο Μαρτινέλι της ιταλικής εφημερίδας La Repubblica, ο Χαφτάρ, παρά το ρητό αίτημα της Τζόρτζια Μελόνι να αποστασιοποιηθεί από τη Μόσχα (η ιταλίδα πρωθυπουργός επισκέφθηκε τη Λιβύη την προηγούμενη εβδομάδα), δεν μπορεί να κάνει χωρίς τη ρωσική στρατιωτική παρουσία, καθώς του είναι απαραίτητη για την επιβίωσή του.
Η Μόσχα, από την πλευρά της, επιδιώκει να εκμεταλλευθεί την περίσταση για να δημιουργήσει μια μόνιμη βάση μεταξύ της Υποσαχάριας Αφρικής στα νότια, όπου επίσης αυξάνεται η ρωσική παρουσία, και του ΝΑΤΟ και της Ευρωπαϊκής Ενωσης στα βόρεια.
Εδώ και μερικούς μήνες υπάρχουν ενδείξεις και κυκλοφορούν αναφορές για ένα ύποπτο πηγαινέλα ρωσικών πλοίων από τη Συρία στο Τομπρούκ, το λιμάνι της Κυρηναϊκής. Πλέον, όμως, αυτό επιβεβαιώνεται από μια έκθεση της All Eyes on Wagner, μιας διεθνούς ερευνητικής κολεκτίβας που καταγράφει τη δράση των διάφορων ρωσικών ομάδων που επιχειρούν στην Αφρική.
«Η Μόσχα μεταφέρει μαχητές στη Λιβύη εδώ και τρεις μήνες» αναφέρεται, μεταξύ άλλων, στην έκθεση της οργάνωσης, σύμφωνα με την οποία η ρωσική δύναμη στη βορειοαφρικανική χώρα ανέρχεται πλέον σε 1.800 άνδρες. «Η μεταφορά στρατιωτικού εξοπλισμού και οχημάτων από τη Συρία στη Λιβύη αποτελεί την πιο ορατή πτυχή αυτής της εντεινόμενης εδραίωσης» της ρωσικής παρουσίας στη Λιβύη, προστίθεται στο έγγραφο.
Η All Eyes on Wagner υπενθυμίζει ότι δύο πλοία που απέπλευσαν από την ελεγχόμενη από τους Ρώσους ναυτική βάση της Ταρτούς, στη Συρία, έφτασαν στο Τομπρούκ στις 8 Απριλίου, ενώ υπάρχουν φωτογραφίες που επιβεβαιώνουν ότι εκφορτώθηκαν τεθωρακισμένα οχήματα, καθώς και οπλικά συστήματα, περιλαμβανομένων ολμοβόλων. Σύμφωνα με το ρεπορτάζ του ιταλού δημοσιογράφου, η συγκεκριμένη ήταν η «πέμπτη παράδοση» αυτού του τύπου στο λιμάνι του Τομπρούκ μέσα σε διάστημα 45 ημερών.
Μια σημαντική διαφορά σε σχέση με το παρελθόν, όσον αφορά τη ρωσική παρουσία στην Αφρική, είναι ότι «η Ρωσία δεν φοβάται πλέον να επιδεικνύει τη δράση της στην περιοχή», όπως εξήγησε ο Τζαλέλ Χαρκάουι, ερευνητής στην ιστορική βρετανική δεξαμενή σκέψης Royal United Services Institute (RUSI).
Μετά τον θάνατο του Γεβγκένι Πριγκόζιν, τον Αύγουστο του 2023, και αφού το ρωσικό υπουργείο Αμυνας έθεσε υπό τον απόλυτο έλεγχό του την Ομάδα Βάγκνερ, που μετονομάστηκε σε Αφρικανικό Σώμα, στο Τομπρούκ άρχισαν σταδιακά να μετατίθενται και μέλη του τακτικού στρατού της Ρωσίας.
Η Μόσχα επιδιώκει να αποκτήσει μια σταθερή βάση στη Λιβύη, καταρχάς για να προωθεί άνδρες και στρατιωτικό υλικό προς το Σουδάν, το οποίο βρίσκεται εν μέσω εμφυλίου πολέμου, και προς χώρες της Υποσαχάριας Αφρικής, όπως ο Νίγηρας, το Μάλι και η Μπουρκίνα Φάσο, που έχουν πλέον μπει σε τροχιά γύρω από τη Ρωσία. Μεταφέρονται δια ξηράς από τον Κόλπο της Σύρτης στη βάση αλ Τζουφράχ, 350 χλμ. μακριά (στο κέντρο της Λιβύης), η οποία αποτελεί στρατηγικό κόμβο για τις εν λόγω επιχειρήσεις.
Συγχρόνως, όμως, η έντονη δραστηριότητα που καταγράφεται το τελευταίο διάστημα «συμβάλλει και στην άμεση ενίσχυση (της ρωσικής παρουσίας) νότια του ΝΑΤΟ και της ΕΕ, των ιστορικών αντιπάλων της Μόσχας: η απόκτηση σταθερής παρουσίας στις νότιες ακτές της Μεσογείου ήταν έμμονη ιδέα του Πούτιν για περισσότερα από 20 χρόνια. Το Τομπρούκ μετατρέπεται σε ντε φάκτο ναυτική βάση της Ρωσίας» εξήγησε ο Τζαλέλ Χαρκάουι.
Εν τω μεταξύ, όπως δεν παραλείπει να αναφέρει ο Λεονάρντο Μαρτινέλι, ΝΑΤΟ και ΕΕ περιορίζονται απλώς στο να παρακολουθούν αυτό το πηγαινέλα των ρωσικών πλοίων, παρά το εμπάργκο όπλων του ΟΗΕ στη Λιβύη (από το 2011) και παρά την ευρωπαϊκή ναυτική επιχείρηση «Ειρήνη» (EUNAVFOR MED IRINI) στη Μεσόγειο για την επιβολή του εμπάργκο.
Οσο για τον Χαφτάρ, «είναι απόλυτα υπάκουος στους Ρώσους, τους χρειάζεται για να επιβιώσει» είπε ο Τζαλέλ Χαρκάουι του RUSI. Η σχέση του στρατάρχη με τους Ρώσους άρχισε να μετατρέπεται σε σχέση υποταγής και εξάρτησης πριν από μια τετραετία, συγκεκριμένα από τις 21 Μαΐου 2020.
Οπως συνοψίζει στην ανταπόκρισή του ο Λεονάρντο Μαρτινέλι, οι δυνάμεις του Χαφτάρ βρίσκονταν στα περίχωρα της Τρίπολης επιδιώκοντας να την καταλάβουν, αλλά εκείνη την ημέρα οι μισθοφόροι της Ομάδας Βάγκνερ αποφάσισαν (διατάχθηκαν) να αποσυρθούν, με καταστροφικές συνέπειες για τον στρατάρχη. Ο Χαφτάρ αντιλήφθηκε αμέσως πως αν ήθελε να επιβιώσει, έπρεπε να συμμορφωθεί πλήρως στις όποιες επιθυμίες της Μόσχας.
Εκείνη την περίοδο η Ομάδα Βάγκνερ είχε ήδη στην κατοχή της τέσσερις στρατιωτικές βάσεις σε εδάφη ελεγχόμενα από τις δυνάμεις του Χαφτάρ, οι οποίες παρέμειναν υπό ρωσικό έλεγχο ακόμη και μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Σήμερα, μετά το τέλος της Ομάδας Βάγκνερ μέσω της ενσωμάτωσής της στον τακτικό στρατό, η ρωσική παρουσία στην περιοχή εδραιώνεται και ενισχύεται.
Αναφερθείς στο αίτημα της Τζόρτζια Μελόνι προς τον Χαλίφα Χαφτάρ για αποστασιοποίησή του από τη Μόσχα, «ακόμη και εκείνη γνωρίζει πολύ καλά πως δεν μπορεί να το κάνει. Είπε ό,τι είπε για να μην την κατηγορήσει κανείς στην Ιταλία ή στην Ευρώπη ότι δεν το ζήτησε. Αυτό είναι όλο», υποστήριξε ο Τζαλέλ Χαρκάουι.