18 Μαΐου του 2010, μέσα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στην Πατησίων, έκθαμβοι οι παρευρισκόμενοι σκύβουν πάνω ένα μικρό θαύμα: τους δίδυμους Κούρους που μόλις είχαν διασωθεί από τα χέρια αρχαιοκαπήλων oι οποίοι ήταν έτοιμοι να τους πουλήσουν σε αγοραστή του εξωτερικού (κάποιες πηγές λένε πως επρόκειτο για μουσείο). Μια πρωτοφανής συντονισμένη επιχείρηση του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη και του υπουργείου Πολιτισμού απέτρεψαν την αγοροπωλησία, αφού προηγουμένως ένα δίκτυο πληροφοριών, ένας «υποψήφιος αγοραστής» και μια βαλίτσα γεμάτη με εκατομμύρια ευρώ έστρωσαν τον δρόμο για τη σύλληψη.
Τώρα οι δίδυμοι Κούροι της Κλένιας (στην περιοχή της αρχαίας Τενέας), φιλοτεχνημένοι από χονδρόκοκκο νησιώτικο μάρμαρο με ύψος 1,82 και 1,72 παραδίδονται αγέρωχοι στο κοινό, μέσα στις νέες αίθουσες του Μουσείου Αρχαίας Κορίνθου που από το βράδυ της 13ης Ιουλίου περιμένει τους επισκέπτες του ανακαινισμένο. Μοιάζουν όντως σαν δίδυμοι, με βασική διαφορά το ύψος και το γεγονός ότι ο ένας έχει πιο πλούσια μαλλιά με περίτεχνες μπούκλες…
Για πρώτη φορά, μετά από 2.500 χρόνια το κοινό θα δει αυτά τα μεγαλειώδη ευρήματα, αφού όπως τονίζει στο Protagon η Λίνα Μενδώνη, αρχαιολόγος και γενική γραμματέας του ΥΠΠΟ εκείνη την εποχή καθώς και κεντρική φιγούρα στην υπόθεση «από πλευράς τέχνης έχουν εξαιρετική σημασία. Ξέρετε, πολύ σπάνια μπορεί κανείς να βρει στην ανασκαφή του τέτοια αγάλματα ή να τα ανακτήσει σε σχεδόν φυσικό μέγεθος».
Το τηλεφώνημα με την απίστευτη πληροφορία
Είναι οι πρώτες μέρες του Μαΐου, το 2010. Στο γραφείο της τότε γενικής γραμματέως Λίνας Μενδώνη φτάνει από συνεργαζόμενους πληροφοριοδότες (φυσικά το υπουργείο διαθέτει τέτοιο δίκτυο) η είδηση ότι δύο μοναδικής αξίας Κούροι πρόκειται να πωληθούν από αρχαιοκαπήλους σε ιδιώτη του εξωτερικού. «Ειδοποίησα αμέσως τόσο τον υπουργό Πολιτισμού Παύλο Γερουλάνο όσο και τον υπουργό Προστασίας του Πολίτη Μιχάλη Χρυσοχοϊδη. Την ίδια στιγμή άρχισε να καταστρώνεται ένα επιχειρησιακό σχέδιο με τη συμμετοχή αυτοπροσώπως των δυο υπουργών, του τότε διοικητή Ασφαλείας Αττικής Γιάννη Δικόπουλου και τη δική μου», θυμάται η κυρία Μενδώνη.
Οι χειρισμοί έπρεπε να είναι λεπτοί, η μυστικότητα απόλυτη, η δράση άμεση και η προτεραιότητα μία: Να μην τεθεί σε κίνδυνο η ακεραιότητα των αγαλμάτων σε καμία περίπτωση. «Δεν θέλαμε να γίνει μια επιχείρηση που θα έχει σαν αποτέλεσμα μόνο τη σύλληψη των αρχαιοκαπήλων. Θέλαμε να προστατεύσουμε στο έπακρο τα αγάλματα. Πράγμα που πετύχαμε», αφηγείται η κυρία Μενδώνη.
Ανθρωπος της ελληνικής αστυνομίας, κατάλληλα εκπαιδευμένος και με το ποσό των δέκα εκατομμυρίων ευρώ που ζητούσαν οι αρχαιοκάπηλοι στη διάθεσή του, ήταν έτοιμος να παρουσιαστεί ως υποψήφιος αγοραστής της τελευταίας στιγμής. Σημειώνουμε πως υπάρχει ένα σχετικό κονδύλι στο υπουργείο Οικονομικών για αντίστοιχες περιπτώσεις, προκειμένου να χρησιμοποιούνται τα χρήματα ως δόλωμα για να προσεγγίσουν απαγωγείς, αρχαιοκάπηλους κ.ο.κ.
Οι συνεννοήσεις έγιναν, το ραντεβού ορίστηκε: αργά το βράδυ της 14ης Μαΐου, στην περιοχή κοντά στο χωριό Κλένια της Κορινθίας. Οι τρεις αρχαιοκάπηλοι φαίνεται πως δέχθηκαν να δουν την τελευταία στιγμή τον «υποψήφιο αγοραστή» επειδή προσέφερε περισσότερα χρήματα από τον ξένο ιδιώτη (μουσείο;) που είχε εκδηλώσει ενδιαφέρον.
Οι πυροβολισμοί και η αναζήτηση των Κούρων
«Ο “άνθρωπός μας” εμφανίστηκε στο ραντεβού με τα 10 εκατομμύρια ευρώ που ζητούσαν οι αρχαιοκάπηλοι. Προφανώς η αξία των Κούρων είναι πολύ μεγαλύτερη, όμως αυτοί ζητούσαν το συγκεκριμένο ποσό», εξηγεί η κυρία Μενδώνη, και συνεχίζει. «Η επιχείρηση ήταν εξαιρετικά επικίνδυνη… Υπήρξαν στιγμές μεγάλης έντασης και αγωνίας και από τις δυο πλευρές. Σύμφωνα μάλιστα με πληροφορίες αυτοπτών μαρτύρων έγινε και ανταλλαγή πυροβολισμών.»
Ξάγρυπνη η επιχειρησιακή ομάδα παρακολουθούσε λεπτό προς λεπτό τις εξελίξεις. Τελικά η αστυνομία κατόρθωσε να συλλάβει τους δύο από τους τρεις δράστες και να τους κάνει να ομολογήσουν επιτόπου. Αποκάλυψαν ότι είχαν εντοπίσει τους Κούρους τυχαία πριν από περίπου δέκα χρόνια, θαμμένους σε ένα χωράφι. Μάλιστα έφεραν φθορές και ραγίσματα καθώς προφανώς είχε περάσει από πάνω τους κάποιο αγροτικό μηχάνημα σε ανύποπτο χρόνο.
«Μας υπόδειξαν τον τόπο όπου βρίσκονταν θαμμένοι και με το πρώτο φως της ημέρας ο έφορος αρχαιοτήτων Κορινθίας Κωνσταντίνος Κίσσας έδωσε εντολή να γίνει ανασκαφή. Ετσι βρήκαμε τους Κούρους και μετά από περίπου τρεις μέρες εντοπίσαμε και τα δεξιά πόδια που έλειπαν (από το γόνατο και κάτω) και από τους δύο Κούρους» επισημαίνει η κυρία Μενδώνη. Βρέθηκαν επίσης μικρότερα θραύσματα, ακροδάχτυλα, ένα κομμάτι από την εντυπωσιακή κώμη.
Μεταφέρθηκαν στην Αθήνα και η πρώτη έγνοια των αρχαιολόγων ήταν να δουν τι ζημιά έχει κάνει η αξίνα στα σώματά τους. «Ηταν τραυματισμένοι, όμως ευτυχώς οι βλάβες ήταν τέτοιες που μπορούσαν να επιδιορθωθούν και να αποκαταστήσουμε την επιδερμίδα τους», λέει η κυρία Μενδώνη. Ακολούθησαν μήνες εργασιών αποκατάστασης και συντήρησης στα εργαστήρια του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου στην Αθήνα.
Ταυτόχρονα το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο εκλήθη να πάρει μια σημαντική απόφαση: πού θα εκτεθούν οι Κούροι μόλις αποκατασταθούν. «Συμφωνήσαμε σε μια μεγάλη και πολύωρη συνεδρίαση πως οι Κούροι πρέπει να επιστρέψουν στο σημείο με το οποίο έχουν ταυτιστεί ανασκαφικά. Να επιστρέψουν στον τόπο τους», λέει η κυρία Μενδώνη. Ακολούθησε η εκπόνηση μελετών για την στήριξή τους και την επανέκθεσή τους, σε συνδυασμό με την εκπόνηση των μελετών για το προς ανακαίνιση τότε μουσείο της Αρχαίας Κορίνθου.
Εξι χρόνια μετά, οι Κούροι επιστρέφουν. Ορθιοι, αρτιμελείς, καθηλωτικά όμορφοι, με τα τραύματα στο κεφάλι και τον θώρακα να έχουν επουλωθεί. Μπορούμε να τους συναντήσουμε στην Αρχαία Κόρινθο. Και να διαπιστώσουμε πόσο μοιάζουν με τον περίφημο «Κούρο της Τενέας» που βρέθηκε στην ίδια περιοχή και από το 1854 εκτίθεται στη Γλυπτοθήκη του Μονάχου. Το σημαντικό είναι πως μετά τον εντοπισμό τους, συνεχίζονται οι ανασκαφές στην ευρύτερη περιοχή φέρνοντας νέα ευρήματα στην επιφάνεια.
Η εμπειρία του νέου μουσείου
Οσο συναρπαστικοί και αν είναι οι Κούροι και η ιστορία τους, άλλο τόσο ενδιαφέρον έχει να δει κανείς τα υπόλοιπα εκθέματα του μουσείου και κυρίως τις δύο ανακαινισμένες αίθουσες με θέμα τη ζωή και την ιστορία της πόλης–κράτους της Κορίνθου, από τον 10ο αιώνα έως το 146 π.Χ. οπότε και καταστράφηκε από τα ρωμαϊκά στρατεύματα.
Στην έκθεση της Ανατολικής Αίθουσας εκτίθενται αντικείμενα από τις κώμες και τα ιερά της αρχαίας Κορινθίας, μεταξύ των οποίων και το επιτύμβιο σύνταγμα των δύο Κούρων με τις σαρκοφάγους τους από το νεκροταφείο της αρχαίας Τενέας. Επίσης, εκεί παρουσιάζονται η «Σαρκοφάγος του Χιλιομοδίου» με την επιζωγραφισμένη καλυπτήρια πλάκα της και ο «Λέων του Κοράκου», επιτύμβιο μνημείο που διασώθηκε από τα χέρια αρχαιοκαπήλων.
Στην έκθεση της Νότιας Αίθουσας εκτίθενται αντικείμενα από την πόλη, τα ιερά και τα νεκροταφεία της αρχαίας Κορίνθου, η μαρμάρινη επιτύμβια «Σφίγγα της Αετόπετρας» και αρχιτεκτονικά μέλη του Ναού του Απόλλωνα