Κάπου στα μέσα του 14ου αιώνα, τo μικρό Glarus ήταν από τα πρώτα καντόνια που προσχώρησαν στη νεοσύστατη ελβετική συνομοσπονδία. Η ομώνυμη πρωτεύουσα, στριμωγμένη κάπου στις Άλπεις, βρίσκεται στη σκιά του γειτονικού St. Gallen, της Ζυρίχης και της Λουκέρνης. Χωρίς ίχνος κοσμοπολιτισμού, είναι μια μικρή, βαρετή κωμόπολη που δύσκολα θα ξεχώριζε από τις δεκάδες ομοίως βαρετές κωμοπόλεις, χωρίς το Glarner Landsgemeinde, την ετήσια ανοιχτή συνέλευση των πολιτών, την πρώτη Κυριακή κάθε Μαΐου, την οποία φέτος παρακολουθήσαμε στο μεγαλύτερο μέρος της.
Το Landsgemeinde είναι ένας θεσμός άμεσης δημοκρατίας, που επιβιώνει μόνο στο Glarus και ακόμη ένα μικρό καντόνι, το Appenzell Innerrhoden, από τα 26 καντόνια της Ελβετίας. Ιστορικά, φαίνεται ότι αντίστοιχες συνελεύσεις υπήρχαν από τις αρχές του 15ου αιώνα (πιθανόν και προγενέστερα), κυρίως σε αγροτικά, γερμανόφωνα καντόνια. Στα καντόνια με μεγάλες πόλεις ωστόσο, όπως η Ζυρίχη και η Βέρνη, δεν είχαν εφαρμοστεί ποτέ και οι αποφάσεις λαμβάνονταν με άλλες πολιτικές διαδικασίες.
Στο Landsgemeinde οι πολίτες του Glarus μετά από ανοιχτή διαβούλευση ψηφίζουν για την εκλογή τοπικών αξιωματούχων, την έγκριση δαπανών που ξεπερνούν κάποιο προκαθορισμένο ύψος, την αποδοχή ομοσπονδιακών νόμων και κανονισμών που αφορούν ζητήματα του καντονιού και οποιοδήποτε άλλο θέμα φέρει προς ψήφιση πολίτης ή ομάδα πολιτών και αφορά το καντόνι. Η διαδικασία της διαβούλευσης ήταν εντυπωσιακή. Οι πολίτες του καντονιού συγκεντρώθηκαν σε μια μεγάλη πλατεία της πόλης, τη Zaunplatz, είτε στο κέντρο της, είτε περιφερειακά σε μία ωοειδή εξέδρα με κλίση προς τα μέσα, σαν ποδηλατοδρόμιο, έτσι ώστε όλοι οι παρευρισκόμενοι να έχουν θέα προς τους ομιλητές. Ο χώρος ήταν αποκλεισμένος με κάγκελα και η είσοδος ελέγχονταν από την αστυνομία. Μπορούσαν να περάσουν μόνο όσοι έφεραν την ειδική κάρτα -φέτος ήταν σε σκούρο γαλάζιο χρώμα- που στάλθηκε ταχυδρομικά σε όσους είχαν δικαίωμα συμμετοχής. Και φέτος η συμμετοχή ήταν μεγάλη. Οι παρευρισκόμενοι, πολίτες κάθε ηλικίας, είχαν γεμίσει ασφυκτικά τόσο την κύρια πλατεία όσο και την εξέδρα.
Η συνέλευση άνοιξε με ομιλία του Κυβερνήτη, που παραδοσιακά συντονίζει τη διαβούλευση, στη συνέχεια ορκίστηκαν οι πολίτες και ξεκίνησε η διαδικασία. Οι ομιλητές εναλλάσσονται γρήγορα στο βήμα. Οι περισσότεροι αναπτύσσουν επιγραμματικά τα επιχειρήματά τους και ολοκληρώνουν χωρίς να μακρηγορούν και χωρίς να χρειαστεί η παρέμβαση του Κυβερνήτη. Οι πολίτες παρακολουθούν όρθιοι και σιωπηλοί. Δεν σχολιάζουν μεγαλόφωνα, δεν παρεμβαίνουν, δεν ρωτούν, δεν χειροκροτούν και δεν αποδοκιμάζουν. Η μόνη ηχηρή αντίδραση που σημειώθηκε ήταν το σύντομο γέλιο που συνόδευσε τα αστεία με τα οποία έκλεισαν δύο ομιλητές. Πέρα από τις ομιλίες υπάρχουν και βοηθήματα για την ενημέρωση των πολιτών. Το καντόνι τυπώνει και μοιράζει στους εκλογείς ένα αναλυτικό βιβλιαράκι (ηλεκτρονικό ή/και έντυπο) με την περίληψη του κάθε θέματος. Φέτος, για παράδειγμα, το κύριο θέμα ήταν ο εκσυγχρονισμός του κεντρικού σιδηροδρομικού σταθμού (συνολικό κονδύλι 6.8 εκατ. φράγκα) και η 9ασέλιδη ανάλυση περιελάμβανε και τοπογραφικό σκαρίφημα.
Ο κάθε κύκλος της διαβούλευσης κλείνει με ψηφοφορία. Τα ερωτήματα ανακοινώνονται με τη σειρά και όσοι συμφωνούν σηκώνουν το χέρι με τη γαλάζια κάρτα ψηφοφορίας. Λεπτομεριακή καταμέτρηση δεν υπάρχει, μόνο αδρή καταγραφή της τάσης. Η τελική απόφαση παίρνεται από τον Κυβερνήτη με τη βοήθεια, όποτε χρειαστεί, 4 μελών της τοπικής κυβέρνησης οι οποίοι ελέγχουν διαφορετικά τμήματα της συνέλευσης. Εάν υπάρξει διαφωνία για το αποτέλεσμα, οι πολίτες που διαφωνούν μπορούν να φέρουν το ζήτημα σε δημοψήφισμα.
Ωστόσο, πέρα από το πολιτικό του ρόλο, το Landsgemeinde εξυπηρετεί και δευτερεύοντες σκοπούς. Η ημέρα είναι αφορμή για να στηθεί μια κλασική εμποροπανήγυρη που άνετα θα μπορούσε να μεταφερθεί αυτούσια σε οποιαδήποτε ενοριακό πανηγύρι στην Ελλάδα, με μόνη χτυπητή διαφορά την απουσία μουσικής. Μέχρι και πάγκος με παραδοσιακά yodel σε κασέτες [!] υπήρχε. Πάντοτε, τα Landsgemeinde ήταν αφορμή για όσους ζούσαν σε δύσβατες περιοχές να συναντηθούν μετά από μήνες χειμωνιάτικης απομόνωσης, να ανταλλάξουν νέα, να πουλήσουν τα προϊόντα τους, να αγοράσουν τα χρειώδη και να διασκεδάσουν, προτού επιστρέψουν στις καλοκαιρινές εργασίες προετοιμασίας για τον επόμενο χειμώνα. Και παράλληλα ήταν αφορμή για ενίσχυση κοινωνικών και οικογενειακών δεσμών ή τη δημιουργία νέων.
Κλείνοντας αξίζει να αναφερθεί μια λεπτομέρεια. Σε διάφορες στιγμές της διαδικασίας και σε όλη τη διάρκεια της ημέρας υπήρχε συνεχής αλλά διακριτική παρουσία του στρατού, με τιμητικά αγήματα. Είναι ενδεικτικό επίσης ότι στο Appenzell Innerrhoden μέχρι και σήμερα υπάρχουν πολίτες που φέρουν μαζί τους ένα ξιφίδιο (κειμήλιο που περνά από γενιά σε γενιά για πολλούς). Το ξιφίδιο μέχρι και πριν λίγα χρόνια ήταν το μόνο αποδεικτικό του δικαιώματος κάποιου να συμμετέχει στη συνέλευση, μέχρι τη στιγμή που άρχισαν να τυπώνονται οι επίσημες κάρτες συμμετοχής. Για να δικαιωθεί ίσως, σε άλλη χώρα και άλλο χρόνο, η πεποίθηση του Κωστή Παπαϊωάννου ότι «ο πεζικάριος γέννησε τον δημοκράτη στην [σ.σ. αρχαία] Ελλάδα, όπου ο οπλίτης γέννησε τον ελεύθερο αγρότη που δημιούργησε τον πολίτη».
*Ο Χρίστος Δαγρές είναι γιατρός και ο Πέτρος Βουρλής είναι ηλεκτρολόγος μηχανικός.