Δύο άνδρες και μία γυναίκα μοιράζονται το Νομπέλ Χημείας 2022 για μια νέα προσέγγιση στη χημική σύνθεση, η οποία δομεί νέες ουσίες από μοριακά Lego (τουβλάκια), σύμφωνα με όσα ανακοίνωσε το μεσημέρι της Τετάρτης η επιτροπή των βραβείων στη σουηδική Βασιλική Ακαδημία Επιστημών.
Το βραβείο θα απονεμηθεί στην αμερικανίδα Κάρολιν Μπερτόζι από το Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, τον δανό Μόρτελ Μέλνταλ από το Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης και τον αμερικανό Μπάρι Σάρπλες από το ερευνητικό Ινστιτούτου Scripps Research των ΗΠΑ.
Οι τρεις ερευνητές τιμώνται «για την ανάπτυξη της «κλικ χημείας» και της «βιορθογώνιας χημείας».
To φετινό βραβείο είναι το δεύτερο Νόμπελ Χημείας για τον Μπάρι Σάρπλες, ο οποίος βραβεύτηκε το 2001 για το έργο του στις καταλυόμενες αντιδράσεις οξείδωσης.
«Κλικ χημεία»
O όρος «κλικ χημεία» (click chemistry) εισήχθη το 2001 από τον Μπάρι Σάρπλες και αφορά τη δημιουργία προϊόντων, ενώνοντας μικρές μονάδες με ετεροδεσμούς. Στόχος είναι η ανάπτυξη μιας εκτεταμένης ομάδας δραστικών, εκλεκτικών και αποτελούμενων από υπομονάδες μορίων, που μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε μια μεγάλη κλίμακα εφαρμογών.
Μια διεργασία πρέπει να πληροί ορισμένες προϋποθέσεις για να χαρακτηριστεί ως «κλικ». Οι αντιδράσεις πρέπει να δίνουν υψηλές αποδόσεις, να είναι αδρανείς, αν είναι δυνατόν, στο οξυγόνο και στο νερό, να παράγουν μόνο αβλαβή παραπροϊόντα που μπορούν να διαχωριστούν με μη χρωματογραφικές μεθόδους και να είναι στερεοειδικές.
Οι απαιτούμενες συνθήκες της αντίδρασης περιλαμβάνουν διαθέσιμα αντιδραστήρια, χρήση ήπιων διαλυτών (αν απαιτούνται) που απομακρύνονται εύκολα και απομόνωση απλών και σταθερών προϊόντων που καθαρίζονται με μεθόδους όπως απόσταξη ή κρυστάλλωση.
Οι αντιδράσεις σχηματισμού άνθρακα-ετεροατόμου, περιλαμβάνουν διάφορες τάξεις χημικών μετατροπών:
- κυκλοπροσθήκες ακόρεστων ειδών, ειδικά 1,3-διπολικές κυκλοπροσθήκες, καθώς επίσης και αντιδράσεις Diels-Alder
- πυρηνόφιλη υποκατάσταση, ιδιαίτερα αντιδράσεις διάνοιξης δακτυλίου ετεροκυκλικών συστημάτων με τάση όπως αζιριδίνες και εποξείδια
- σχηματισμό ενώσεων όπως ουρία, θειουρία, αμίδια και υδραζόνες, που περιλαμβάνουν χημεία του καρβονυλίου μη αλδολικού τύπου
- προσθήκες σε πολλαπλούς δεσμούς άνθρακα – άνθρακα, ειδικά σε οξειδωτικές περιπτώσεις όπως εποξείδωση, αλλά και προσθήκες τύπου Michael.