Η αθλιότητα του καθεστώτος του Νικολάε Τσαουσέσκου, το οποίο κατέρρευσε με πάταγο το 1989 και με τη δολοφονία τού ως τότε ηγέτη και της συζύγου του, συγκλόνισε τον κόσμο.
Οι πρώτες κιόλας περιγραφές έδειχναν πόσο φτωχική, μίζερη και –κυριολεκτικά και μεταφορικά- γκρίζα ήταν η ζωή εκατομμυρίων Ρουμάνων σε σχέση με την χυδαία πολυτέλεια που απολάμβανε το ζεύγος Τσαουσέσκου.
Το σοκ μεγάλωσε ακόμη περισσότερο όταν άρχισε να έρχεται στο φως η κατάσταση στα ορφανοτροφεία στη Ρουμανία. Σήμερα, ωρίμασε πλέον η ώρα του καταλογισμού των ευθυνών για όσα συνέβησαν – όχι μόνο για το άθλιο περιβάλλον αλλά και για δεκάδες χιλιάδες θανάτους.
Στα 30 χρόνια που πέρασαν από την πτώση του καθεστώτος Τσαουσέσκου (το ζευγάρι εκτελέστηκε τα Χριστούγεννα του 1989) ελάχιστοι είναι όσοι πέρασαν από δίκη για τον ρόλο τους στο καταπιεστικό καθεστώς. Εν τω μεταξύ, καμία υπόθεση δεν ήλθε στα δικαστήρια για τα ορφανοτροφεία και αναμορφωτήρια.
Η εργασία από το κρατικό Ινστιτούτο για τη Διερεύνηση των Εγκλημάτων του Κομμουνισμού για όσα συνέβησαν σε αυτά τα ιδρύματα κράτησε χρόνια. Από το 2017 τα στοιχεία πέρασαν στα χέρια της Δικαιοσύνης που μέσα στο 2020 ενδεχομένως θα προχωρήσει σε μηνύσεις.
Μέσα σε τρεις δεκαετίες, σε ορφανοτροφεία σε όλη τη χώρα υπολογίζεται ότι συνέβησαν 15.000 με 20.000 «αχρείαστοι θάνατοι», η τεράστια πλειονότητα των οποίων σε ιδρύματα για παιδιά με αναπηρίες.
Το δίκτυο των ορφανοτροφείων ήταν επίπτωση της κρατικής πολιτικής. Για να αντιμετωπίσει τη δεκαετία του ’60 τη δημογραφική κρίση, το κομμουνιστικό καθεστώς απαγόρευσε τις εκτρώσεις και την πώληση αντισυλληπτικών. Ετσι γέμισαν τα ιδρύματα. Πολλά από τα παιδιά δεν ήταν στην πραγματικότητα ορφανά αλλά εστάλησαν εκεί από τους γονείς τους γιατί δεν μπορούσαν να τα θρέψουν. Τη δεκαετία του ’80 εστάλησαν χιλιάδες παιδιά φορείς του AIDS.
Η κατάσταση ήταν απελπιστική στα ιδρύματα για τα ανάπηρα παιδιά. Το κράτος τα χώριζε σε τρεις κατηγορίες: τις ιάσιμες, τις μερικώς ιάσιμες και τις ανίατες περιπτώσεις. Οσα ήταν στην κατηγορία 3, δεινοπαθούσαν μέσα σε άθλιες, βασανιστικές συνθήκες σε 26 ιδρύματα σε όλη τη χώρα.
Ακόμη και οι δειγματοληπτικοί έλεγχοι του Ινστιτούτου έδειξαν υπερβολικούς αριθμούς θανάτων από αίτια που θεραπεύονταν εύκολα και ήταν άσχετα με την αναπηρία των παιδιών. Η πνευμονία αντιπροσώπευε το 70% του καταγεγραμμένου συνόλου των θανάτων, βρέθηκαν ακόμη θάνατοι από κρυοπαγήματα αλλά και περιπτώσεις παιδιών που –κυριολεκτικά- τα έφαγαν ποντίκια. Αλλα παιδιά ήταν μονίμως κλεισμένα κλουβιά, μέσα στις ακαθαρσίες τους.
Ακριβείς αριθμοί δεν υπάρχουν, αλλά «φαίνεται καθαρά ότι ο απόλυτος στόχος ήταν μια εκστρατεία εκκαθάρισης», είπε στον Observer ένας από τους βασικούς ερευνητές του Ινστιτούτου.
Οι πρώην τρόφιμοι των ιδρυμάτων βλέπουν με μάλλον ανάμεικτα αισθήματα την πρωτοβουλία για την προσφυγή στη Δικαιοσύνη.
Κάποιοι ζητούν να κοιτάξει η χώρα το μέλλον, άλλοι λένε ότι πέρασε πολύς καιρός από τότε – παρά το ότι θυμούνται τους σαδιστές υπαλλήλους και τα ξυλοκοπημένα παιδιά. Υπήρχαν και υπάλληλοι που ήταν περισσότερο συμπαθείς, αλλά κινδύνευαν από τους ανωτέρους τους, λένε ακόμη.
Τιμωρία καμία για όλα αυτά. Η κάθαρση των εγκλημάτων της περιόδου του Τσαουσέσκου ούτως ή άλλως προχωρά αργά.
Μόλις τον Νοέμβριο άρχισε η δίκη του Ιον Ιλιέσκου που διαδέχτηκε τον Τσαουσέσκου. Ο κατηγορούμενος, που είναι πλέον 89 ετών, κατηγορείται για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Τον Οκτώβριο καταδικάστηκαν δύο στελέχη της διαβόητης μυστικής αστυνομίας Σεκιουριτάτε για τον θάνατο ενός αντιφρονούντα από βασανιστήρια, το 1985.