Η σορός του Αλεξέι Ναβάλνι παραδόθηκε, τελικά, στη μητέρα του το περασμένο Σάββατο (24η Φεβρουαρίου), οκτώ ημέρες μετά από τον θάνατό του, ενώ το μεσημέρι της Παρασκευής (1η Μαρτίου) ο κατεξοχήν πολιτικός αντίπαλος του Βλαντίμιρ Πούτιν θα κηδευτεί στο νεκροταφείο Μπορισόφσκογε της Μόσχας, έπειτα από τελετή σε εκκλησία της περιοχής Μαρίινο της ρωσικής πρωτεύουσας, όπου ζούσαν ο Αλεξέι Ναβάλνι και η οικογένειά του, μέχρι τη δηλητηρίαση του ρώσου αντιφρονούντα τον Αύγουστο του 2020.
Οι σύμμαχοι και οι συνεργάτες του Ναβάλνι κάλεσαν τους υποστηρικτές του και όλους όσοι πενθούν για τον χαμό του να δώσουν το παρών. «Για να έχετε την ευκαιρία να πείτε αντίο, είναι καλύτερο να φτάσετε νωρίς», έγραψε στο Χ ο Ιβάν Ζντάνοφ. Ωστόσο δεν είναι ξεκάθαρο εάν οι αρχές θα επιτρέψουν σε όσους το επιθυμούν να συναθροιστούν ελεύθερα ενώ σε κάθε περίπτωση εκτιμάται πως η παρουσία της αστυνομίας θα είναι υπέρ το δέον ισχυρή.
«Οι άνθρωποι στο Κρεμλίνο τον σκότωσαν, μετά χλεύασαν το σώμα του Αλεξέι, μετά χλεύασαν τη μητέρα του, τώρα περιγελούν τη μνήμη του», έγραψε η χήρα του Ναβάλνι, Γιούλια, επίσης στο X, κατηγορώντας τον Πούτιν ότι δεν επέτρεψε στους συγγενείς, τους συμμάχους και τους υποστηρικτές του να κηδέψουν τον άνθρωπό τους όπως θα ήθελαν.
Γιατί, όμως, το Κρεμλίνο μεταχειρίστηκε τη σορό του Αλεξέι Ναβάλνι με τον τρόπο που τη μεταχειρίστηκε; Γιατί καθυστέρησε την παράδοσή της; Γιατί εκβίασε τη μητέρα του, ούτως ώστε να συμφωνήσει να κηδευτεί ο γιος της μυστικά;
Τα ερωτήματα αυτά θέτει σε άρθρο του στην La Repubblica ο ιταλός ακαδημαϊκός (κοινωνιολόγος) και πρώην γερουσιαστής Λουίτζι Μανκόνι. Και για να τα απαντήσει, επικαλείται το βιβλίο «Ενάντια στην Αντιγόνη ή περί του Κοινωνικού Εγωισμού», ένα δοκίμιο της ιταλίδας κλασικής φιλολόγου Εβα Κανταρέλα που κυκλοφόρησε πρόσφατα στην Ιταλία.
Ο μύθος της Αντιγόνης είναι πασίγνωστος και, με βάση την ομώνυμη τραγωδία του Σοφοκλή, δεν σταμάτησε ποτέ, ανά τους αιώνες, να προκαλεί μεγάλο ενδιαφέρον και να επανερμηνεύεται με ιδιαίτερους τρόπους, με τον ιταλό πανεπιστημιακό να αναφέρεται ενδεικτικά στις αναγνώσεις του Γκαίτε, του Χέγκελ και του Ζαν Ανούιγ.
Στην προκειμένη περίπτωση η συγγραφέας του βιβλίου εξετάζει τον μύθο της Αντιγόνης, ανατρέποντας συγκεκριμένα στερεότυπα και εμβαθύνοντας στους διαφορετικούς ρόλους που ενσαρκώνουν οι σοφόκλειοι χαρακτήρες, καταλήγοντας, στο τέλος, να συνθέσει μια νέα πρωτότυπη πλοκή, στο πλαίσιο της οποίας η σχέση ανάμεσα στο άτομο και το κράτος παρουσιάζεται σε όλη την πολυπλοκότητά της.
Και αυτοί οι ίδιοι ρόλοι αναδιανέμονται με καινοτόμο τρόπο, έτσι ώστε η σύγκρουση «να μην περιορίζεται πλέον στον προβλέψιμο ανταγωνισμό μεταξύ των λόγων της καρδιάς και των λόγων του κράτους, αλλά να διατυπώνεται σε κάθε θέμα ως μια οξεία ένταση μεταξύ ηθικής και ευθύνης, μεταξύ αξιών και κανόνων, ή μάλλον, μεταξύ αξιών και άλλων αξιών», όπως εξηγεί ο Λουίτζι Μανκόνι στο άρθρο του.
Σημείο αναφοράς αποτελεί η σορός του Πολυνείκη: ένας νόμος της πόλης απαγορεύει την ταφή του, γεγονός που προκαλεί την εξέγερση της αδερφής του Αντιγόνης. Η διαμάχη, ωστόσο, είναι πολύ βαθύτερη και ευρύτερη, ξεπερνά το ζήτημα της υπακοής ή της ανυπακοής σε έναν νόμο. «Το σώμα του Πολυνείκη θέτει το τρομερό και καθοριστικό ζήτημα του ρόλου της υποκειμενικότητας στην οργάνωση του Κράτους. Οπως, παρά τις ασύγκριτες διαφορές, το θέτει και η σορός του Αλεξέι Ναβάλνι», εξηγεί ο ιταλός κοινωνιολόγος.
«Το ολοκληρωτικό κράτος -το ρωσικό εν προκειμένω- φαίνεται να θεωρεί το σώμα μόνο ως παράγοντα αταξίας και στοιχείο ανατροπής: στο δεσποτικό καθεστώς τα σώματα είναι απόβλητα, αποσταθεροποιητικά πλεονάσματα, υπολείμματα που παράγουν επισφάλεια. Μπορούν όμως να είναι στοιχεία αδικίας και σημάδια πεισματικής επιβίωσης όλων αυτών που η άσκηση κρατικής βίας αδυνατεί να ενσωματώσει», προσθέτει.
Η δηλητηρίαση του Αλεξέι Ναβάλνι τον μετέτρεψε «σε σώμα ενός εγκλήματος, σε πείραμα της εγκληματικής εξουσίας και σε εμπειρία του μαρτυρίου» ενώ ο θάνατός του μετέτρεψε αυτό το σώμα «σε πτώμα ενός αντιφρονούντα […] σε διακύβευμα μιας κρατικής υπόθεσης στο πλαίσιο της οποίας το καθεστώς παρουσιάζεται ως κυριαρχία της μυστικότητας και δεσποτισμός της σιωπής».
Προσπαθώντας να μην παραδώσει τη σορό του Αλεξέι Ναβάλνι, το πουτινικό καθεστώς επιδίωξε να αποτρέψει το ενδεχόμενο να μετατραπεί σε υλικό, συγκεκριμένο, απτό, «σωματικό» σύμβολο της αντιπολίτευσης. Ωστόσο, το ίδιο αυτό σώμα, η σορός του Αλεξέι Ναβάλνι, «ξεφεύγει από την ομογενοποιητική βούληση της εξουσίας, είναι η εξαίρεση, η άμμος στα γρανάζια, η ανωμαλία που υπονομεύει το σύστημα και ο ανθρώπινος παράγοντας που εναντιώνεται στην πειθαρχία των διανοιών και των ψυχών».
Ο Μανκόνι θυμίζει επίσης πως το σώμα αποτελεί την πιο προσωπική βάση του ανθρώπου ενώ από αυτό πηγάζει και η αξιοπρέπεια, πηγή των θεμελιωδών δικαιωμάτων του ατόμου. «Η εξουσία του τυράννου δεν μπορεί να προβλέψει την αμετάκλητη αντίφαση της ανθρώπινης υποκειμενικότητας – της ισχύος της αλλά και της παροδικότητας – και προσπαθεί να την αναγάγει στα μέτρα του συστήματος και να την ακυρώσει μέσω του κράτους», γράφει.
Για αυτό ο Βλαντίμιρ Πούτιν, για περισσότερο από μια εβδομάδα, προσπάθησε να ελέγξει το άψυχο σώμα του κύριου αντιπάλου του – «για να ξορκίσει μια πολιτικό-συμβολική χρήση που θα αποκάλυπτε την ανικανότητα της δικτατορίας απέναντι στην ακραία και μεταθανάτια ζωτικότητα ενός νεκρού».