Κέρος: Ο λεηλατημένος θησαυρός «μιλάει» ξανά

Κοίτα να δεις τι μπορεί να κάνει η Φορολογία: Να προσδώσει ακόμη και υπόσταση ιστορική. Τρανό παράδειγμα, η αρχαία Κέρεια και σημερινή Κέρος. Το νησί των Κυκλάδων, δύο μίλια νότια από το Κουφονήσι, η Κέρος, αναφέρεται για πρώτη φορά το 425 π.Χ. σε μία επιγραφή με τα ονόματα των φορολογούμενων συμμάχων της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Ιστορικό τεκμήριο η Φορολογία!

Κι έπειτα (το 1884 συγκεκριμένα) ήρθε η αρχαιολογική σκαπάνη. Και η μικρή πλην πλούσια Κέρος απέκτησε και αρχαιολογική «υπόσταση». Σημαντική και με παγκόσμια ακτινοβολία. Και ήρθαν στο φως ευρήματα της πρωτοκυκλαδικής περιόδου 3.200 – 2.000 π.Χ. δείγματα ενός πολιτισμού προϊστορικού και ακμάζοντος στις Κυκλάδες. Με ένα παγκυκλαδικό ιερό της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού, σχεδόν ισάξιο με εκείνο του Απόλλωνα στην Δήλο. Αναδεικνύοντας την Κέρο, την προϊστορική Κέρεια ως το πρώτο λατρευτικό κέντρο στο Αιγαίο, ίσως και το πρώτο παρόμοιο νησιωτικό κέντρο στον κόσμο, όπως είχε αποφανθεί ο επιβλέπων τα τελευταία χρόνια τις ανασκαφές, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ, λόρδος Κόλιν Ρένφριου. Μια Κέρο που φαίνεται ότι πριν από 4.500 χρόνια ήταν ένας από τα πιο πυκνοκατοικημένους τόπους των Κυκλάδων.

Έρευνες έδειξαν ότι προϊστορικοί κατασκευαστές είχαν σκαλίσει περίτεχνα και επιτηδευμένα το αρχαίο ακρωτήρι της Κέρου, το Δασκαλιό, διαμορφώνοντάς το σε επίπεδα, σαν μια τεράστια βαθμιδωτή πυραμίδα, την πιο επιβλητική ανθρωπογενή δομή σε όλο το αρχιπέλαγος των Κυκλάδων». Τριεθνείς παραπέρα έρευνες κατέδειξαν στην Κέρο «ένα συγκρότημα αποστραγγιστικών σηράγγων, κατασκευασμένων μία χιλιετία πριν από τις περίφημες υδραυλικές εγκαταστάσεις στο Μινωικό Παλάτι της Κνωσού, αλλά και ίχνη ιδιαίτερα εξελιγμένης μεταλλουργίας».

Ολοκαίνουργια ευρήματα δείχνουν ότι «το Δασκαλιό καλυπτόταν σχεδόν εξ ολοκλήρου με μοναδικά μνημειακά οικοδομήματα, χτισμένα με πέτρα Νάξου, και διέθετε ένα προηγμένο δίκτυο μεταφοράς στο Αιγαίο, τεσσεράμισι χιλιετίες προ Χριστού».

Κυρίως όμως η σκαπάνη (της Βρετανικής Αρχαιολογικής Σχολής και του κοινού ελληνοβρετανικού προγράμματος) έφερε στο φως λιτά πλην εντυπωσιακά αριστουργήματα της παγκόσμιας Τέχνης: τα μαρμάρινα ειδώλια του Αρπιστή και του Αυλητή, που βρέθηκαν τον 19ο αιώνα σε τάφο που ανασκάφτηκε, σε ερημονήσι της Κέρου. Αλλά και γυναικεία, με τα χέρια διπλωμένα στο στήθος, δείγματα της Πρωτοκυκλαδικής Περιόδου (εκτίθενται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο). Όλα από τα σημαντικότερα, διεθνώς, δείγματα του κυκλαδικού Πολιτισμού.

Και τέλος ήρθε η αποτίμηση. Για όλα αυτά, ειδικά τα τελευταία. Και για 350 αντικείμενα και θραύσματα μαρμάρινων ειδωλίων. Ένα σύνολο που είναι πλέον γνωστό ως ο «Θησαυρός της Κέρου». Μαζί, ήρθαν (κυρίως στις δεκαετίες του 1950 και 1960) και οι λαθρανασκαφείς, οι λεηλασίες και οι παράνομες εξαγωγές και αγοραπωλησίες πολύτιμων τμημάτων αυτού του «Θησαυρού», που βρίσκονταν – ως δια μαγείας… – σε ιδιωτικές συλλογές. Μέχρι που από το 1990 άρχισαν να επαναπατρίζονται, με διάφορους τρόπους, αρκετά λεηλατημένα της Κέρου.

Και φτάνουμε στην δεύτερη δεκαετία του 20ού αιώνα. Και η πρωτοπόρος Κυκλαδίτισσα Κέρος, που γέννησε πολύτιμη Τέχνη και μεταλλουργία, έφτασε να γίνει το αντικείμενο της πρώτης ψηφιακής ανασκαφής. Και μιας ανάλογης έκθεσης, με τον τίτλο «δες ΑΠΕΝΑΝΤΙ, έναν οικισμό στην Κέρο 4.500 χρόνια πριν» με αποκλειστικό χορηγό την COSMOTE, που εγκαινιάστηκε στο Κουφονήσι και θα λειτουργεί εκεί μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2019.

Μια πρωτοτυπία: η έκθεση, με τα πολύτιμα και (ανασκαφικά) ολοκαίνουργια ευρήματα δεν προβάλλει μόνον την ιδιαιτερότητα του πρωτοκυκλαδικού οικισμού στο Δασκαλιό, αλλά και πτυχές της ανασκαφικής διαδικασίας και τεκμηρίωσης με τη χρήση ψηφιακών τεχνολογιών και την τεχνολογική υποστήριξη της COSMOTE, στις ανασκαφικές περιόδους 2017-2018.

«Η έκθεση Δες Απέναντι προεικάζει την μόνιμη Συλλογή του Κουφονησίου που θα φιλοξενεί, μαζί με την Νησίδα των μουσείων του κάστρου Χώρας Νάξου, τα μοναδικής σημασίας ευρήματα από την Κέρο – Δασκαλιό για τον Πρωτοκυκλαδικό Πολιτισμό», εξήγησε στα εγκαίνια της έκθεσης ο Έφορος Αρχαιοτήτων Κυκλάδων δρ. Δημήτρης Αθανασούλης. Και κάτι ακόμη, σημαντικό και πρωτόφαντο: «Η Εφορεία μεριμνά ώστε τα σπουδαία ευρήματα να γίνουν κτήμα όχι μόνο των αρχαιολόγων, αλλά και του κοινού σχεδόν ταυτόχρονα, μέσα από μια έξυπνη αναπαράσταση αρχαιολογικού εργοταξίου».

«Τα ευρήματα από την ανασκαφή της Κέρου και του Δασκαλιού αλλάζουν τα δεδομένα για την πρώτη φάση της εποχής του Χαλκού στον ελλαδικό χώρο, αλλά και για τη σπουδαιότητα του Δασκαλιού ως τελετουργικού κέντρου των Κυκλάδων», πρόσθεσε από την πλευρά του ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ, λόρδος Κόλιν Ρένφριου, που ξεκίνησε την ανασκαφή πριν από 13 χρόνια.

Στην ανασκαφή της Κέρου χρησιμοποιήθηκαν πρωτοποριακές ψηφιακές μέθοδοι καταγραφής, όπως η εξειδικευμένη εφαρμογή «iDig», χάρη στην οποία τα ανασκαφικά δεδομένα και τα αποτελέσματα εργαστηριακής μελέτης καταγράφονταν ψηφιακά, ώστε τα μέλη της ανασκαφικής ομάδας να έχουν πρόσβαση σε όλες τις πληροφορίες σε πραγματικό χρόνο. «Η ανασκαφή της Κέρου είναι μία από τις λίγες ψηφιακές ανασκαφές παγκοσμίως», ανέφερε ο συνδιευθυντής του προγράμματος δρ. Μάικλ Μπόιντ, από το Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ.

Η COSMOTE, πέρα από δίκτυο 4G, παρείχε τον απαιτούμενο τεχνολογικό εξοπλισμό για τις ανάγκες καταγραφής και τεκμηρίωσης στην αρχαιολογική ομάδα. «Η εμπειρία από τη συμμετοχή μας σε ένα επιστημονικό πρόγραμμα παγκόσμιας σπουδαιότητας ήταν συγκλονιστική. Είναι τιμή μας που στηρίξαμε με το δίκτυο και τις υποδομές μας, τις έρευνες και το έργο ανασκαφής αυτής της εξαιρετικής ομάδας αρχαιολόγων. Το Πρόγραμμα Ανασκαφών της Κέρου είναι το καλύτερο παράδειγμα του πώς η χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας μπορεί να συμβάλλει στην ανάδειξη της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς διεθνώς», είπε η Executive Director Εταιρικής Επικοινωνίας του Ομίλου ΟΤΕ, κα Ντέπη Τζιμέα.