«Ο Δίας μου φεύγει για το Ρίο». Είναι η πρώτη φράση που μου λέει ο Νίκος Καραθάνος, γελώντας ευτυχής. Ο Γιάννης Σεβδικαλής, ο αθλητής που διέσχισε τη σκηνή του αρχαίου θεάτρου της Επιδαύρου πάνω στα τεχνητά του μέλη ως Δίας στους «Ορνιθες», μόλις την Τρίτη έμαθε ότι συμπεριλήφθηκε στην ελληνική αποστολή για τους Παραολυμπιακούς Αγώνες. Ο Νίκος Καραθάνος, που σκηνοθέτησε τους «Ορνιθες» του Αριστοφάνη και συμμετείχε ως Πεισθέτερος, κάθεται απέναντι μου λοιπόν, γελώντας πλατιά. «Θα λείψει μόνο σε μια παράσταση». Δείχνει εξαντλημένος. Με όλη την κούραση, και τη χαρά και τις νέες σκέψεις για αυτή την παράσταση που παρουσιάστηκε στην Επίδαυρο στις 19 και 20 Αυγούστου σε παραγωγή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση, συζητήθηκε όσο λίγες τα τελευταία χρόνια και τώρα επιστρέφει για πέντε παραστάσεις στη Στέγη (17, 18 και 21, 22, 23 Σεπτεμβρίου). Oι παραστάσεις είναι ήδη sold out αλλά θα υπάρξουν λίγα εισιτήρια για τηλεφωνική προπώληση και αγορά από τα ταμεία της Στέγης.
Οι κριτικές που δημοσιεύθηκαν υπήρξαν στην πλειοψηφία τους εξαιρετικά θετικές. Το χειροκρότημα του κοινού θερμό. Ομως οι γκρίνιες δεν έλειψαν. «Ηταν οι Ορνιθες του Καραθάνου και όχι του Αριστοφάνη», «Καμία σχέση με την παράσταση του Κουν», «Η καμπάνια δεν παρέπεμπε σε αυτό που είδαμε» και άλλα και άλλα. Ο ίδιος τα ακούει όλα αυτά και χρησιμοποιεί μια φράση που του είπε κάποιος: «Είναι σαν να μου έδωσαν ένα φιλί, τι πειράζει να έχει και λίγα σάλια;».
Σε τι κατάσταση είστε;
Αισθάνομαι πιο τακτοποιημένος μέσα μου. Πιο προσανατολισμένος. Πιο καλά έτσι, παρά βουτηγμένος σε έναν έπαινο.
Γνωρίζατε ότι η παράσταση έφερε πολλές φορτίσεις και προσδοκίες πριν καν πατήσετε στη σκηνή, πριν καν εμφανιστείτε τα πρώτα δευτερόλεπτα μέσα από το δάσος φωνάζοντας «Ε πο πα»;
Ναι βέβαια. Αλλά κατά κάποιον μαγικό λόγο όλη αυτή τη δύσκολη χρονιά που έγιναν τόσα -που έφυγε ο Λούκος, πού δεν ξέρουμε πού θα είμαστε, πώς θα βαδίζουμε- όλα αυτά με κάποιον τρόπο μας προστάτεψαν για να μην ξέρουμε τι ακριβώς συμβαίνει. Ωστε να μη φοβηθούμε. Από την άλλη πρέπει να πεθάνει η μνήμη μέσα σου για να δημιουργήσεις. Η μνήμη του εξιδανικευμένου παρελθόντος.
Την σύγκριση με την παράσταση τον Κουν την περιμένατε;
Για το όνομα του Θεού. Δεν έχω τίποτα να συγκριθώ με τον Κουν. Αλίμονο. Είναι μερικά πράγματα πέρα από εμένα. Αυτούς τους ανθρώπους πρέπει να τους αφήσεις να αναπαυθούν. Εγώ σαν να τους ακούω να λένε: «πήγαινε παιδί μου. Καν’ το. Σκάσε και όρμα.»
Κάποιοι είπαν ότι μιλήσατε με απαξιωτικά λόγια για τον Κουν.
Αν είναι δυνατόν. Το αντίθετο ακριβώς συμβαίνει.
Που το αποδίδετε αυτό; Κακία; Μια μορφή αναπηρίας ή αυτοϊκανοποίησης;
Διάβασα σε ένα βιβλίο ότι μέσα σε ένα 24ωρο έχουμε μια ώρα μεγάλης κακίας. Μεμψιμοιρίας. Γινόμαστε τέρατα. Ε, τι είναι μια ώρα; Περνάει γρήγορα. Εχουμε μια έμφυτη κακία και γκρίνια. Αυτό μας στέκεται σαν εμπόδιο στο να γνωρίσουμε τον άλλο.
Θα κάνετε αλλαγές στην παράσταση ενόψει της μεταφοράς της στη Στέγη τον Σεπτέμβριο;
Μια πρόβα, μια κατάσταση ανθρώπων, όταν βγαίνει σε μια αρένα 20.000 ανθρώπων είναι δύσκολο πράγμα. Θέλει τον χρόνο της να κλειδώσει, να σφίξει, να βγάλει τους χυμούς της, να βγάλει ένα αναπάντεχο πράγμα. Μόνο ο χρόνος το φέρνει αυτό. Δεν μπορώ να κάνω τώρα αλλαγές. Θέλω να περάσει λίγος χρόνος. Αν ξαναπαιχτεί κάποτε τότε ναι, σίγουρα θα κάνω. Ομως θέλω να ακολουθώ τη φυσική συνέπεια των πραγμάτων. Η όποια αλλαγή να έρθει μόνη της, όχι βεβιασμένα. Ετσι θα διορθώσω τα λάθη μου.
Εχετε βρει, λοιπόν, λάθη στην παράσταση;
Πάρα πολλά. Βέβαια. Πολλά, επί σκηνής τα ανακάλυπτα. Επειδή στην Ελλάδα γίνονται δύσκολα τα πράγματα οικονομικά και μάθαμε ότι θα παίξουμε και ότι θα ζήσει η παράσταση την τελευταία στιγμή φυσικά και υπήρξαν λάθη. Είμαι τόσο χαρούμενος που το κάναμε γιατί αν δεν τα έχει όλα από την αρχή ο σκηνοθέτης, αναγκάζεται να βλέπει οράματα ενώ πρέπει να ζήσει εμπειρίες. Ο Μπομπ Γουίλσον μου έλεγε δεν μπορώ να φαντάζομαι πράγματα θέλω να τα βλέπω. Και έτσι ξεκινούσε από την αρχή με τα πάντα φτιαγμένα.
Ποια λάθη είδατε στην παράσταση;
Λάθη σφιξίματος, νοήματος… Μια λειτουργία μου στο δεύτερο μέρος: το πώς το θείο της Ιριδας μπορούσα να το παρουσιάσω καλύτερα. Αναφέρομαι στον διάλογο με τον άνθρωπο. Πόσο τρομώδης είναι, πόσο περίεργη είναι η ζυγαριά θεών και ανθρώπων. Τη δεύτερη μέρα όλα έσφιξαν καλύτερα. Αφεθήκαμε στη μουσική του Αγγελου Τριανταφύλλου και χορέψαμε κοιτώντας τους ανθρώπους και τον ουρανό. Ξέρετε όμως, δεν με νοιάζει καμιά σωστή παράσταση, καμία τέλεια φτιαγμένη δραματουργία. Μια παράσταση μπορεί να πηδήξει το χαντάκι. Πάντα σε κάθε παράσταση υπάρχει ένας σπόρος, κάτι κρυφό, ένα μυστικό δωμάτιο από πού παράγονται τα πάντα. Στη διαδρομή μπορείς να κάνεις πολλά λάθη, δεν είναι αυτό το θέμα όμως
Μπορείτε να ονοματίσετε αυτόν τον σπόρο στους «Ορνιθες»;
Να σμίξει το θείο με τον άνθρωπο. Να κάτσουμε μαζί να πιούμε καφέ. Ολη η αναπηρία μας και η θεϊκή και η ανθρώπινη και η θνητή και η προσωρινή και η δυστυχισμένη και η πανέμορφη και η αιώνια. Οπως λέει μια φράση στο τέλος του έργου που δεν πρόλαβα να την πω: «Θεοί, μύθοι, τέρατα, ζώα όλοι μαζί».
Γιατί δεν προλάβατε;
Μια σκηνοθεσία είναι και μια διαδικασία αφαίρεσης. Η φράση η τελευταία που έγραψε ο Γιάννης Αστερής είναι «χρυσό, χρυσό μεγάλο φως της αστραπής». Είναι μια γιορτή, μια σμίξη. Ξέρετε, πιάνοντας τα έργα, τις λέξεις, τον Αριστοφάνη εγώ δεν βλέπω γράμματα.
Τι βλέπετε;
(παύση και…) Βλέπω τον Αμαζόνιο. Βλέπω τη μάνα μου. Βλέπω εσένα. Βλέπω τα χείλη ενός ανθρώπου. Βλέπω τον ήχο της ζωής. Και δεν βάλαμε μέσα το περίφημο «ο Σωκράτης στην Αφρική» που το έχει μεταφράσει υπέροχα ο Γιάννης Αστερής. Ηθελα να καθόμαστε με τους θεούς στο δάσος να λέμε αυτές τις ιστορίες και να κοιμηθούμε κάτω από τα δέντρα το βράδυ. Ομως θα χρειαζόταν άλλες δυο ώρες η παράσταση για να χωρέσει και αυτό.
Οι ερμηνείες του Σερβετάλη, του Λούλη, του Σαράντη συζητήθηκαν πολύ.
Aυτά τα παιδιά τα αγαπώ πολύ. Οταν ανεβαίνουμε στη σκηνή θέλω να σπρώξω παραπέρα. Αφήνονται με μεγάλη ανδρεία και γενναιότητα στο άγνωστο που μετά δεν μπορώ να πάω να τους πω μπράβο. Εχω νιώσει στη σκηνή πάνω κάποιες στιγμές άπειρης ευγένειας που στέκεσαι ο ένας δίπλα στον άλλο με έναν κοινό σκοπό. Και νιώθω βασιλιάς. Νιώθω μια άφαντη ευγένεια και θέλω να κάνω μια υπόκλιση, ακόμα και αν δεν με βλέπουν
Συζητήθηκε πολύ η δυναμική επικοινωνιακή καμπάνια που χαρακτηρίστηκε και επιθετική. Κάποιοι ήρθαν με βεβαιότητες για αυτό που θα δουν που τελικά δεν συνάντησαν στη σκηνή, για παράδειγμα οι στολές με τα φτερά, ή το μέγεθος του ρόλου της Μποφίλιου.
Ολα αυτά, ναι. Και μου τα έλεγαν και από πριν, ναι. Και έλεγα μην ασχολείστε. Ηταν κάτι παράλληλο αυτό, η δουλειά μου ήταν αλλού. Οι άλλοι έκαναν τη δική τους δουλειά, άγουρα, σωστά, υπέροχα, όλα μαζί. Ξέρεις πολλές φορές δεν γίνεται καν καμπάνια και γκρινιάζουμε, η Στέγη έδωσε σημασία και ωραία σημασία. Επίσης πρέπει να υπάρξει μια άλλη εποχή στη διαφήμιση. Βγάλαμε ένα βιντεάκι είχε 600.000 λάικ και κόστισε τίποτα. Στηρίχθηκε από νέα παιδιά. Η εποχή μας είναι θαυμάσια για να μιλήσουμε δωρεάν για τα πάντα. Αυτό είναι ένα φράγμα που πρέπει να περάσουμε, για να έρθουμε σε ουσιαστική επαφή με τους νέους. Aς συνεργαστούμε τα σχήματα και σε αυτό και στην επικοινωνία και στα πάντα. Στην αρχή είχα πει στον Μαρμαρινό και στον Καραντζά να παίξουν και αυτοί.
Ποιους ρόλους;
Στον Μαρμαρινό είχα προτείνει να παίξει τον Προμηθέα και στον Καραντζά έναν από τους θεούς στο τέλος της παράστασης. Ελάτε παιδιά, ότι μπορούμε να το περάσουμε όλοι μαζί.
Μιλάτε πολύ τελευταία για το «μαζί», το «σμίξιμο»
Αισθάνομαι ευτυχισμένος που μπορώ να σας πω ότι τα βλέπω όλα λίγο αλλιώς πια.
Πώς αλλιώς;
Χρόνια πριν αναρωτήθηκα –σας το λέω εξομολογητικά- αυτή η λέξη, η αγάπη, πού υπάρχει στο θέατρο, στην πράξη, στην παράσταση; Τι σημαίνει; Δεν είναι κάποια γλυκούλα έννοια, για ένα νεραϊδοχώρι. Είναι για κάτι τι που παράγεται από πόνο. Να κάτσεις στις όχθες του Ιορδάνη και να ζεις τη ζωή. Αυτή την αναζητούσα πάντα μέσα στα κείμενα, μέσα στους ανθρώπους, μέσα στη στιγμή. Πώς, πού, πότε συμβαίνει και τι μπορεί να παράξει. Ενδιάμεσα κάτι έχω ψιλοκαταφέρει και για εμένα μετράει πολύ αυτό.
Ηταν το κοινό έτοιμο να αντιληφθεί τους συμβολισμούς και τη θέση της νάνας και του παραολυμπιονίκη στην παράσταση; Το γεγονός ότι χειροκρότησαν πριν καν… (δεν προλαβαίνω να ολοκληρώσω την ερώτηση)
Δεν με νοιάζει αν το κοινό είναι έτοιμο, αν χειροκροτάνε, ούτε με νοιάζει να απαντήσω αν το κάνω για freak show γιατί είμαι και εγώ freak και το μόνο πρόβλημα που βρίσκω στη σύγχρονη υποκριτική όλων είναι πως δεν καταλαβαίνουμε ότι είμαστε ανάπηροι.
Αναφέρομαι στο χειροκρότημα άμα τη εμφανίσει.
Ναι, γιατί ξέρετε είναι ένας μηχανισμός. Είναι ένας καλός μηχανισμός το να μη μπει μέσα σου αυτό που είναι ο άλλος. Χειροκροτείς, λες μπράβο και το αφήνεις εκεί, δεν τολμάς να σταθείς βουβά απέναντι. Είσαι ίσος, και εγώ έτσι είμαι. «Μπράβο μωρέ καημένε». Με το που πεις «καημένε» είσαι υπέροχος εσύ και καημένος ο άλλος. Μπράβο στον πόνο μας, μπράβο παιδί μου τα κατάφερες στη ζωή. Δεν γίνονται έτσι τα πράγματα….
Σας θυμώνει αυτό.
Ναι με θυμώνει, ναι. Το πρόβλημα αν δεν θες να το δεις δεν το βλέπεις. Δεν υπάρχει. Βλέπουμε όλων τα προβλήματα εκτός από τα δικά μας. Το κοινό απαρτίζεται από μειονότητες: ομοφυλόφιλους, μαλάκες, ευφυείς, δυστυχισμένους, χοντρούς, αδύνατους, κοντούς. Απαρτιζόμαστε από εκατομμύρια ιδιαιτερότητες και μειονότητες. Και έχουμε μια διάθεση να μοιάσουμε. Ο Τσαρούχης γράφει «να μείνετε άμοιαστοι». Και τις παραστάσεις τις κρίνουμε για το αν μας μοιάζουν με κάτι.
Υπήρξαν αντιδράσεις για τα σλιπ ή τις γυμνόστηθες στη σκηνή της Επιδαύρου. Ενας συντηρητισμός που επιστρέφει;
Μια άρνηση του έρωτα, του σεξ, της σωματικότητας. Ναι, είναι σημείο των τελευταίων χρόνων. Η ζωή δεν είναι έτσι, μια κλίκα είναι έτσι. Βλέπεις τις φωτογραφίες που βάζουν στο δίκτυο νέα, όμορφα, υπέροχα παιδιά. Πάντα κάποιοι θα θέλουν να μην αλλάζουν τίποτα να μη δροσιστούν από κάτι άλλο. Ενώ ο καθένας μας τα τελευταία χρόνια έχει ζήσει μια μεγάλη ανατροπή. Όχι, χτύπημα στην καρδιά. Χτύπημα σε αυτόν τον συντηρητισμό. Το μόνο που έχουμε είναι τα χείλη μας, τα χέρια μας. Ας τα ενώσουμε. Το μόνο που έχουμε είναι το 1.60, 1.80 ύψος με κάτι εκατοστά πλάτος. Ένα τρισδιάστατο κομμάτι που φθείρεται και φεύγει. Ας το χαρούμε.
Τι θυμάστε από όσα ακολούθησαν στα παρασκήνια μετά την παράσταση;
Είμαι τόσο γεμάτος από την παράσταση. Είμαι υπό την επήρειά της. Δεν μπορώ να τα βάλω σε λέξεις. (Σκέφτεται). Τρία παιδάκια από την Ιεράπετρα, μικρά, 5-7 ετών είδαν την παράσταση και τρελάθηκαν. Ειχαν παίξει τους «Ορνιθες» στο σχολείο τους και ήρθαν να μας δουν στα παρασκήνια, ανταλλάξαμε μπλουζάκια. Η στιγμή αυτή δεν έχει τελειώσει. Νιώθω ότι θα φέρει και άλλα πράγματα. Νιώθω ότι τώρα αρχίζουν όλα.
Αυτοί ήταν οι «Ορνιθες» του Καραθάνου, όχι του Αριστοφάνη, είπαν κάποιοι.
Και τα Ευαγγέλια κατά κάποιον είναι… Νιώθω ότι στον Αριστοφάνη μπαίνεις σαν να μπαίνεις σε μια εκκλησία. Πρέπει να ψάξεις τις τοιχογραφίες και μπορεί να αφαιρεθείς ή να κλάψεις σε κάποια εικόνα και να αφήσεις τις άλλες. Και είναι μια ανθρώπινη στιγμή να έχεις ξεχάσεις μερικά πράγματα να θές σχοινί να ανέβεις και στον τρούλο να δεις τι γίνεται. Θυμάστε στον «Αγγλο ασθενή» που σήκωνε ένας Ινδός τη Ζιλιέτ Μπινός με ένα πυρσό και την πήγαινε πάνω γύρω-γύρω βόλτα για να τα διαβάσει; Αυτά τα έργα είναι τόσο μεγάλα που θέλεις δέκα ώρες για να τα παρουσιάσεις. Δεν κλείνονται σε δύο ώρες, είναι μια θάλασσα που δεν ξέρεις να την κολυμπήσεις. Δεν είναι ένα έργο γραμμικό, δεν πηγαίνεις από εκεί εδώ. Δεν είναι μια ιστοριούλα.
Στην υπέροχη σκηνή της βροχής κάτω από τα τροπικά δέντρα, είδαμε ο καθένας μια αντανάκλαση από διαφορετικά έργα τέχνης. Τελικά ποια ήταν η αναφορά σας;
Ενα χιόνι ήθελα να κάνω αλλά δεν μας άφησαν το ΚΑΣ (Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο)! Ηθελα να το χιονίσω ολόκληρο. Χιόνισα στην πρόβα, χιονίζαμε, ξαναχιονίζαμε, παίζαμε χιονοπόλεμο. Και έρχεται το ΚΑΣ και μας λέει «μη το διαννοηθείτε». Και ήταν και κάτι άλλο βαθιά στο μυαλό μου πίσω από αυτή τη σκηνή: Το μόνο που αλλάζει είναι ο καιρός και μια διάθεση ουτοπίας να γυρίσεις προς τα πίσω. Σε κάτι πιο βαθύ.
Ο ρόλος της Νατάσσας Μποφίλιου ήταν πιο περιορισμένος απ’ ότι περιμέναμε.
Είναι εξαιρετικό παιδί. Της είπα «δεν θέλω να φαίνεσαι, θέλω να είσαι πίσω και να τραγουδήσεις», Και μου είπε «βεβαίως». Με τα παραπέρα δεν έχω σχέση και δεν με νοιάζει τι γνώμη έχει ο άλλος, αν είναι δημοφιλής ή όχι. Αν εμένα μου αρέσει θα το χρησιμοποιήσω. Ας ανακαλύψουμε ξανά ο ένας τον άλλο, ας πάψουμε, ας σωπάσουμε. Κι ας βρέξει».
*Η ταυτότητα της παράστασης
Μετάφραση: Γιάννης Αστερής
Σκηνοθεσία: Νίκος Καραθάνος
Διασκευή: Νίκος Καραθάνος, Γιάννης Αστερής
Σκηνικά – Κοστούμια: Έλλη Παπαγεωργακοπούλου
Μουσική: Άγγελος Τριανταφύλλου
Φωτισμοί: Σίμος Σαρκετζής
Κίνηση: Amalia Bennett
Ο θίασος: Αλεξάνδρα Αϊδίνη, Αλίκη Αλεξανδράκη, Μαρία Διακοπαναγιώτου, Βασιλική Δρίβα, Νίκος Καραθάνος, Έμιλυ Κολιανδρή, Γιάννης Κότσιφας, Έκτορας Λιάτσος, Χρήστος Λούλης, Γρηγορία Μεθενίτη, Φωτεινή Μπαξεβάνη, Κωνσταντίνος Μπιμπής, Νατάσσα Μποφίλιου, Άγγελος Παπαδημητρίου, Φοίβος Ριμένας, Μιχάλης Σαράντης, Γιάννης Σεβδικαλής, Άρης Σερβετάλης, Άγγελος Τριανταφύλλου, Γαλήνη Χατζηπασχάλη
Παίζουν ζωντανά οι μουσικοί: Μάριος Δαπέργολας, Σοφία Ευκλείδου, Δημήτρης Κλωνής, Βασίλης Παναγιωτόπουλος, Δημήτρης Τίγκας