«Μήπως είναι καιρός να σταματήσουμε να βλέπουμε Γκογκέν όλοι μαζί;». Αυτή την εντυπωσιακή ερώτηση ακούν στην ηχογραφημένη ξενάγηση οι επισκέπτες τη Εθνικής Πινακοθήκης του Λονδίνου, καθώς περπατούν μπροστά από τις «Προσωπογραφίες του Γκογκέν».
Η έκθεση που θα διαρκέσει έως τις 7 Ιανουαρίου, επικεντρώνεται στην απεικόνιση του εαυτού του, των φίλων του, των φίλων συναδέλφων του, των παιδιών του και των ανήλικων κοριτσιών που συζούσε μαζί τους στην Ταϊτή.
Ο πίνακας με τίτλο «Η Τεχαμάνα είχε πολλούς γονείς» (1893) απεικονίζει μία από τις ανήλικες ερωμένες του Γκογκέν να κρατά μία βεντάλια.
Ο καλλιτέχνης «είχε επανειλημμένα σεξουαλικές σχέσεις με νεαρά κορίτσια, παντρεύθηκε δύο από αυτά και τους έκανε παιδιά», αναφέρει το ταμπελάκι που είναι κολλημένο κάτω από τον πίνακα στον τοίχο του μουσείου. «Ο Γκογκέν αναμφισβήτητα εκμεταλλεύτηκε τη θέση και το προνόμιο που είχε ως Δυτικός, για να κερδίσει σεξουαλικά τις κοπέλες» είναι τυπωμένο σε έτερη επιγραφή.
Η έκθεση συνοδεύεται από ένα ντοκιμαντέρ για τη ζωή του, που όποιος επιθυμεί μπορεί να παρακολουθήσει στο αμφιθέατρο της πινακοθήκης.
Γιος γάλλου δημοσιογράφου και μίας Κρεολής Περουβιανής, ο Γκογκέν ορφάνεψε από πατέρα στην ηλικία των τριών ετών. Η μητέρα του αποφάσισε να εγκαταλείψει το Παρίσι και να μετακομίσει στο Περού, όπου ο μικρός Πολ πέρασε την παιδική του ηλικία, με λιγοστή έφεση στα μαθήματα, αλλά μεγάλη αγάπη στα ταξίδια. Για μεγάλες περιόδους της ζωής του εργάσθηκε στο εμπορικό ναυτικό και έκανε περιουσία σαν χρηματιστής, ενώ την ίδια στιγμή αυξανόταν το ενδιαφέρον του για τη ζωγραφική.
Το 1883 αποφάσισε να παρατήσει τα πάντα για να αφιερωθεί στην τέχνη. Για τρία χρόνια εγκαταλείπει την οικογένειά του για να εγκατασταθεί στη Βρετάνη και να εργασθεί με άλλους καλλιτέχνες. Τα τελευταία 12 χρόνια της ζωής του τα πέρασε στο Χίβα Οα, ένα νησί της Ταϊτής, όπου συζούσε με έφηβες, έκανε περισσότερα παιδιά και δημιούργησε τους πιο γνωστούς του πίνακες.
Σήμερα, για το παγκόσμιο σύστημα των μουσείων ο Γκογκέν είναι από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες. Μόνο τα τελευταία χρόνια έχουν πραγματοποιηθεί έξι εκθέσεις των έργων του, σε πόλεις γνωστές για τον πολιτισμό τους, όπως είναι το Σικάγο, το Παρίσι και το Σαν Φρανσίσκο. Ωστόσο, όπως γράφουν οι New York Times, σε μία εποχή που η ευαισθησία του κοινού αυξάνεται στα θέματα φύλου, καταγωγής και οτιδήποτε άλλου μπορεί να θεωρηθεί ρατσιστικό ή ευαίσθητο ως δεδομένο, τα μουσεία θα πρέπει να επανεξετάσουν ποιους προβάλλουν.
Μερικά χρόνια πριν, μία έκθεση με το ίδιο θέμα «ήταν απλώς μία σπουδαία έκθεση. Σήμερα, πρέπει να τα βλέπουμε όλα μέσα από ένα πολύ λεπτό πλαίσιο», υποστηρίζει μιλώντας στους New York Times ο Κρίστοφερ Ρίοπελ, επιμελητής της Εθνικής Πινακοθήκης του Λονδίνου. «Ούτε θα πρέπει να συνεχίζουμε να δίνουμε τόπο στην οργή, λέγοντας ότι γίνονταν τότε τέτοια πράγματα, ήταν φυσιολογικό για την εποχή», συμπληρώνει.
Η έκθεση του Λονδίνου είναι μία συνδιοργάνωση με την Εθνική Πινακοθήκη του Καναδά στην Οτάβα, όπου έργα του καλλιτέχνη εκτίθεντο από τον Μάιο. Μερικές ημέρες πριν από τα εγκαίνια, η νέα διευθύντρια του μουσείου Σάσα Σούντα και ο επιμελητής, αποφάσισαν να αλλάξουν μερικά τα ταμπελάκια στους τοίχους. Σε εννέα από αυτά έγιναν τροποποιήσεις για λόγους πολιτιστικής ευαισθησίας. «Και πάλι παραλάβαμε περίπου 50 σημειώματα με παράπονα για τον Γκογκέν και τον προγραμματισμό του μουσείου», αναφέρει η ίδια.
Ωστόσο, η επανεξέταση της ζωής νεκρών καλλιτεχνών από τους διευθυντές των μουσείων θα ήταν επικίνδυνη, διότι θα μπορούσε να οδηγήσει σε μποϋκοτάζ μεγάλων έργων.
Ξεχωρίζοντας το έργο από τον καλλιτέχνη
Ο κριτικός τέχνης του Guardian όχι απλώς είναι αντίθετος με την ιδέα, αλλά κατηγόρησε και τους επιμελητές του μουσείου για «δειλία», καθώς δεν υπήρχαν αρκετά αντιπροσωπευτικά γυμνά έργα του καλλιτέχνη και ότι με αυτόν τον τρόπο δεν δίνουν στο κοινό την πραγματική διάσταση της δουλειάς του.
Και είχε δίκιο, το δείγμα δεν είναι αντιπροσωπευτικό, καθώς τα περισσότερα κορίτσια από την Πολυνησία στους πίνακές του είναι γυμνά, όμως στην έκθεση εκτίθενται πίνακες που καλύπτεται ακόμη και ο λαιμός τους με πολύχρωμα ρούχα.
«Οι σχέσεις του Γκογκέν με τα ανήλικα κορίτσια δεν θα έπρεπε να εκτίθενται», λέει η Λίνε Κλάουσεν Πέντερσεν, δανή επιμελήτρια η οποία έχει κάνει αρκετές εκθέσεις του καλλιτέχνη. «Ωστόσο, επειδή όπως βλέπουμε με κάθε έκθεση που γίνεται, αφαιρείται και κάθε φορά ένα στρώμα που αποκαλύπτει κομμάτια της αλήθειας, νομίζω ότι ήρθε το πλήρωμα του χρόνου να βγάλουμε όλα τα άπλυτά του στη φόρα και να τελειώνουμε με αυτό», λέει η ίδια. Από εκεί και πέρα ας κρίνει το κοινό, η κοινωνία και τα ήθη της κάθε εποχής.
Οι πιέσεις για πολιτική ορθότητα με παρεμβάσεις στα έργα και στους καλλιτέχνες δεν υπάρχει περίπτωση να ισχύσουν στην τέχνη. Και αν ισχύσουν, θα την αλλοιώσουν. Και θα αλλάξουν τελείως ό,τι γνωρίζουμε μέχρι σήμερα για τους σπουδαίους ζωγράφους, εικαστικούς, μουσικούς, γλύπτες κ.ά.