Μια ημέρα πριν από την πρώτη «μαύρη» επέτειο για την τρομοκρατική επίθεση στους Δίδυμους Πύργους, ο γνωστός καλλιτέχνης Ντάμιεν Χιρστ εξέφρασε μια άποψη που θα μπορούσε να πει κανείς ότι ήταν αιρετική. Ούτε λίγο ούτε πολύ χαρακτήρισε «αυτόνομο έργο τέχνης» τα όσα συνέβησαν την 11η Σεπτεμβρίου. Για να συμπληρώσει: «Είναι φυσικά ένα ασεβές έργο τέχνης, μια οπτική επινόηση που είχε επιπτώσεις».
Πέραν τις εκκεντρικότητας που φέρει αυτή η δήλωση, υπάρχει ένα σπέρμα αλήθειας σε αυτό που υπαινίσσεται ο Χιρστ. Αν και ο βρετανός καλλιτέχνης είναι ακριβής ως προς τις παρατηρήσεις του: «Η οπτική μας γλώσσα άλλαξε μετά από όσα συνέβησαν στη Ν. Υόρκη. Ενα αεροπλάνο μετατρέπεται σε όπλο με αποτέλεσμα πλέον ο κόσμος να ζει μέσα σε ένα πανικό. Η τέχνη δεν μπορεί παρά να παρατηρεί και να προσεγγίζει αυτά τα θέματα».
Οντως, κάπως έτσι συμβαίνει. Σύμφωνα με το άρθρο της βρετανικής εφημερίδας Telegraph, τα τελευταία 15 χρόνια ο κινηματογράφος προσπαθεί να προσαρμοστεί. Είναι ίσως από τις ελάχιστες φορές που η πραγματικότητα προηγήθηκε μιας ταινίας. Μπορεί στην όψη των Δίδυμων Πύργων να φλέγονται και να καταρρέουν πολλοί να έφεραν στο μυαλό τους αντίστοιχες εικόνες καταστροφής από κινηματογραφικές ταινίες, εντούτοις τα πράγματα αυτή τη φορά λειτούργησαν ανάποδα.
Η ταινία «Μπάτμαν εναντίον Σούπερμαν: η Αυγή της Δικαιοσύνης» είναι κάτι παραπάνω από ένα θρίλερ επικών διαστάσεων, αλλά μια ευθεία αναφορά σε εικόνες που παραπέμπουν στην 11η Σεπτεμβρίου. Τη στιγμή που ο Μπεκ Αφλεκ, ως άλλος Μπάτμαν, είναι καλυμμένος από ένα τεράστιο σύννεφο σκόνης δεν μπορεί παρά να θυμίζει σε όλους τους κατοίκους της Νέας Υόρκης να περπατούν στους δρόμους της πόλης, λίγο μετά την τρομοκρατική επίθεση, και πάνω στα ρούχα και το δέρμα τους να έχει επικαθίσει μια λευκή πούδρα.
Ο Αφλεκ, σε αυτή τη σκηνή, είναι γονατισμένος, περιστοιχίζεται από συντρίμμια και κρατάει στην αγκαλιά του ένα κοριτσάκι. Ωσαύτως, το συναίσθημα και οι παραπομπές στην 11η Σεπτεμβρίου είναι προφανείς. Οι εκθετικές εικόνες της ταινίας «Μπάτμαν εναντίον Σούπερμαν» δεν κάνουν τίποτα άλλο από το να μας επιτρέπουν να αντιληφθούμε το τι συνέβη στην πραγματικότητα με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο. Ισως αυτή να είναι και η δύναμη του κινηματογράφου. Το 2013 στην ταινία «Man of Steel», επίσης, υπάρχουν ευθείς αναφορές στην 11η Σεπτεμβρίου με το φινάλε να είναι μια ακολουθία σφοδρών εκρήξεων που καταστρέφουν τη μισή πόλη.
Με την εμπειρία που απέκτησε ο κόσμος αμέσως μετά την 11η Σεπτεμβρίου, μπορεί να κρίνει με διαφορετικό μάτι τις ταινίες καταστροφής που προηγήθηκαν του τρομοκρατικού χτυπήματος. Αίφνης, η «Ημέρα Ανεξαρτησίας» του 1996 μοιάζει ψεύτικη, αν και όταν προβλήθηκε δημιούργησε εντύπωση για τα εφέ της.
Δεν έχουμε να κάνουμε με σκηνοθετική αστοχία, ούτε με έλλειψη φαντασίας. Αυτό που έλειπε –ακόμη και από την κινηματογραφική βιομηχανία- ήταν οι προσλαμβάνουσες παραστάσεις. Τις απέκτησαν όλοι μετά τους Δίδυμους Πύργους.
Ετσι, σε σύγκριση με τον «Πόλεμο των Κόσμων» που γύρισε τα κατοπινά χρόνια ο Στίβεν Σπίλμπεργκ, γίνεται αντιληπτό ότι οι σκηνοθέτες, και κατ’ επέκταση οι δημιουργοί εικόνας, πήραν ένα «γερό» μάθημα από τη σκληρή πραγματικότητα. Το πνεύμα της συγκεκριμένης ταινίας είναι το χάος που προκαλείται από μια μεγάλης έκτασης καταστροφή στο κέντρο μιας μεγαλούπολης. Ολες οι εικόνες είναι σαν μια φωτογραφική κόπια της Νέας Υόρκης την 11η Σεπτεμβρίου.
Ο Τζ. Τζ. Αμπραμς, μαθητής και προστατευόμενος του Σπίλμπεργκ, το 2008, γυρίζει την ταινία «Cloverfield», στην οποία ένα γιγαντιαίο πλάσμα επιτίθεται στη Νέα Υόρκη. Στην ταινία αυτό που καταρρέει είναι το Time Warner Center. Επίσης ευθεία αναφορά στους Δίδυμους Πύργους.
Η πρόσδεση του κινηματογράφου πρώτης γραμμής με τα στοιχεία που συνέθεσαν το δράμα της 11ης Σεπτεμβρίου είναι πλέον δεδομένη. Υπάρχει στις ταινίες «Dark of the Moon» (2011), «Star Trek into Darkness» (2013), «Dark World» (2013), «Captain America: The Winter Soldier and Guardians of the Galaxy» (2014) και «Avengers: Age of Ultron» (2015).
Ωστόσο, η ταινία που φαίνεται να έχει αποκτήσει την απόλυτη ταύτιση με τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου είναι η ταινία «Batman, The Dark Knight» που γύρισε το 2008 ο Κρίστοφερ Νόλαν. Στην πραγματικότητα, ο Νόλαν πραγματεύεται τον τρόπο που ο φόβος εισχωρεί μέσα σε μια πόλη και δεν διστάζει να αντιμετωπίσει τον τρόμο κατά πρόσωπο.
Τέλος, η ταινία «San Andreas» (2015) έχει να κάνει με τον ηρωισμό που προκύπτει από δραματικά γεγονότα. Ανθρωποι καθημερινοί μέσα από μεταιχμιακές στιγμές ξεχνούν το προσωπικό τους συμφέρον προς χάριν του κοινού καλού. Ο πρωταγωνιστής, Ντουέιν Τζόνσον, λέει την αισιόδοξη φράση: «Τώρα ξαναχτίζουμε».
Πριν, όμως, φτάσουν οι πρωταγωνιστές του Χόλιγουντ να ξεκινήσουν την εικονική ανοικοδόμηση, θα πρέπει να έχει προηγηθεί η πραγματική κατεδάφιση. Η δριμύτητα της 11ης Σεπτεμβρίου ήταν η «μαύρη» αφορμή για να δώσει στον κινηματογράφο μια καινούργια, νεωτεριστική οπτική γύρω από την καταστροφή και τις επιπτώσεις της.