Εκπρόσωποι της επιστημονικής κοινότητας και της κυβέρνησης της Βραζιλίας θα πάνε στην Ανταρκτική αυτό τον μήνα για να εγκαινιάσουν τον Comandante Ferraz, τον νέο ερευνητικό σταθμό, ο οποίος αντικαθιστά ένα κτίριο που κάηκε το 2012. Τα δύο χαμηλά κτίρια, που σχεδιάστηκαν από το αρχιτεκτονικό γραφείο Estudio 41, διαθέτουν εργαστήρια, χώρους επιχειρησιακής υποστήριξης και διαβίωσης, και είναι τόσο κομψά που θα μπορούσε κανείς να τα περάσει για μουσείο ή για boutique hotel.
«Η Βραζιλία είναι μια τροπική χώρα, οπότε δεν είχαμε συνηθίσει σε αυτές τις συνθήκες», δήλωσε στους New York Times ο επικεφαλής του γραφείου Εμερσον Βιτζιγκάλ. «Αυτές οι συνθήκες» περιλαμβάνουν θερμοκρασίες που πέφτουν κάτω από -15 βαθμούς Κελσίου και ανέμους που φτάνουν τα 100 μίλια την ώρα (14 Beaufort).
Κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, η αρχιτεκτονική στην Ανταρκτική ήταν σε μεγάλο βαθμό πρόχειρη, με βασικό στόχο να προστατεύει τους κατοίκους από τα στοιχεία της φύσης και να τους κρατάει ζωντανούς. Το 1959, με τη Συνθήκη της Ανταρκτικής που επικυρώθηκε από 53 χώρες, η ήπειρος κατοχυρώθηκε ως προστατευόμενη περιοχή, ελεύθερη για επιστημονική έρευνα, στην οποία απαγορεύεται κάθε στρατιωτική δράση.
Από τότε έρχονται όλο και περισσότεροι επιστήμονες με όλο και πιο πολύπλοκες ανάγκες. Οι κατασκευές, λοιπόν, στην Ανταρκτική, προσελκύουν τώρα αρχιτέκτονες οι οποίοι εκτός από τη λειτουργικότητα, την αντοχή και τις ενεργειακές βελτιώσεις επιδιώκουν να προσφέρουν στην πιο ψυχρή γειτονιά της Γης και αισθητική: «Ως αρχιτέκτονες, ενδιαφερόμαστε για την άνεση, έτσι αρχίσαμε να δημιουργούμε ένα είδος ατμόσφαιρας που θα μπορούσε να προσφέρει ευεξία», δήλωσε ο κ. Βιτζιγκάλ.
Το 1902, όταν οι βρετανοί εξερευνητές έχτισαν στην Ανταρκτική μια από τις πρώτες μόνιμες κατασκευές, τη μόνωσαν με τσόχα και την κάλυψαν με ξύλο. Ωστόσο, η καλύβα ήταν «τόσο κρύα και άβολη σε σύγκριση με το πλοίο ώστε την πρώτη χρονιά δεν χρησιμοποιήθηκε ως κατοικία», είχε πει ο Ερνεστ Σάκλετον, ένα από τα μέλη του πληρώματος εκείνης της αποστολής. Καθώς το χιόνι στοιβαζόταν μπροστά από την πόρτα, το πλήρωμα χρησιμοποιούσε ένα παράθυρο για να μπαινοβγαίνει.
Ο αυτοσχεδιασμός συνεχίστηκε για δεκαετίες. Το 1956, η Royal Society ίδρυσε τον ερευνητικό σταθμό Halley, αλλά το 1961 η εγκατάσταση καλύφθηκε με χιόνι και το 1968 έκλεισε. Αντικαταστάθηκε από τον Halley II, που ενισχύθηκε με χαλύβδινες υποστυλώσεις, που η διάρκεια ζωής του ήταν ακόμη μικρότερη, από το 1967 έως το 1973. Ο Halley III διήρκεσε 11 χρόνια, ο Halley IV εννέα, και ο Halley V σχεδόν 15 χρόνια, με κάθε προσπάθεια ανακατασκευής να αποτελεί μια δαπανηρή και λειτουργικά πολύπλοκη επιχείρηση.
Το 2005, όταν ο Halley χρειάστηκε να ξαναχτιστεί, η Βρετανική Ομάδα της Ανταρκτικής Έρευνας, η οποία επιχειρεί στο βρετανικό έδαφος της Ανταρκτικής, είχε μια νέα προσέγγιση: σε συνεργασία με το Βασιλικό Ινστιτούτο Βρετανών Αρχιτεκτόνων προκήρυξε έναν αρχιτεκτονικό διαγωνισμό. Νικητής ήταν το γραφείο Hugh Broughton Architects, που σχεδίασε τον σταθμό Halley VI με στόχο να διαρκέσει τουλάχιστον 20 χρόνια.
Ο εντυπωσιακός Halley VI παρέχει στους ερευνητές ένα πιο ευρύχωρο και άνετο περιβάλλον διαβίωσης και εργασίας. Είναι τοποθετημένος σε υδραυλικούς δοκούς, που επιτρέπουν χειρισμούς ανύψωσης όταν συσσωρεύεται χιόνι. Και αν ολόκληρος ο σταθμός πρέπει να μετακινηθεί, αυτό γίνεται χάρη στα σκι που είναι τοποθετημένα στις βάσεις των δοκών.
«Στο παρελθόν, ο μοναδικός σκοπός αυτών των projects ήταν να προστατεύουν από τις καιρικές συνθήκες», δήλωσε ο Χιου Μπρότον στους New York Times, «Ελεγαν στους μηχανικούς: “ Αυτός είναι ο καιρός, αυτή είναι η ταχύτητα του ανέμου, αυτοί είναι οι περιορισμοί”. “Αλλά τώρα αυτά τα έργα αφορούν στη χρήση της αρχιτεκτονικής ως μέσο βελτίωσης τόσο της ευημερίας όσο και της λειτουργικότητας».
Άλλες χώρες προχώρησαν επίσης σε αλλαγές. Το 2018, και η Ισπανία ανέθεσε τον σχεδιασμό του νέου ερευνητικού σταθμού της στον Μπρότον. Όπως και ο Halley VI, έχει ένα εντυπωσιακό σχήμα, με σπονδυλωτά κτίρια επενδεδυμένα με λαμπερά κόκκινα πάνελ από πλαστικό ενισχυμένο με ίνες.
Τα κτίρια αυτά πρέπει να αντέχουν στις πιο απαιτητικές καιρικές συνθήκες του πλανήτη, αλλά και τα δομικά υλικά πρέπει να αποστέλλονται και να συναρμολογούνται μέσα σε ένα σύντομο χρονικό διάστημα, μόλις 12 εβδομάδων, κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Ετσι τα περισσότερα έργα κατασκευάζονται σε φάσεις για αρκετά χρόνια.
Το Εθνικό Κέντρο Έρευνας για την Ανταρκτική και τον Ινδικό Ωκεανό επέλεξε για τον σχεδιασμό του δικού του σταθμού την γερμανική φίρμα bof architekten, που βρήκε έναν έξυπνο τρόπο για μια πιο αποτελεσματική κατασκευή. Αντί να στέλνουν στην Ανταρκτική κοντέινερ γεμάτα δομικά υλικά και να τους επιστρέφονται κενά, οι αρχιτέκτονες ενσωμάτωσαν τα κοντέινερ στον σχεδιασμό, εξοικονομώντας κόστος και χρόνο.
«Δεν είναι ένα από εκείνα τα πράγματα που ξυπνάς και λες “θέλω να χτίσω έναν ερευνητικό σταθμό στην Ανταρκτική ”, αλλά οι αρχιτέκτονες συμβάλλουν σημαντικά σε αυτά τα έργα», δήλωσε ο Μπερτ Μπούκινγκ, από τους bof architeckten.
Για τις ΗΠΑ, η αρχιτεκτονική στην Ανταρκτική είναι θέμα επείγον. Ο McMurdo, ο μεγαλύτερος αμερικανικός σταθμός, που ξεκίνησε το 1956 ως αυτοσχέδια ναυτική βάση, επεκτάθηκε ad hoc κατά τη διάρκεια των επόμενων δεκαετιών, και τώρα χρειάζεται ανακαίνιση. Τα υπάρχοντα κτίρια καταναλώνουν τεράστιες ποσότητες ενέργειας, πράγμα που χρειάζεται επίσης να αντιμετωπιστεί επειγόντως. Γιατί όσο μεγαλύτερες είναι οι δαπάνες για τη συντήρηση των κτιρίων «τόσο λιγότεροι είναι οι πόροι που διατίθενται για την έρευνα» δήλωσε η Αλεξάνδρα Ισέρν, επικεφαλής των Ανταρκτικών Επιστημών στο N.S.F.
Το 2012, το National Science Foundation (N.S.F.) ανέθεσε στο γραφείο OZ Architecture του Ντένβερ, να σχεδιάσει το νέο McMurdo. Μια ομάδα αρχιτεκτόνων και κατασκευαστών εργάζεται τώρα στην ανάπτυξη των σχεδίων, που θα προσφέρουν «δημιουργικές ανέσεις», μεταξύ άλλων γυμναστήρια, σαλόνια και βελτιωμένους χώρους διαβίωσης.
Ο κ. Μπρότον, ο οποίος βρίσκεται αυτή τη στιγμή στην Ανταρκτική για τον σχεδιασμό της Βάσης Scott της Νέας Ζηλανδίας, παρατήρησε ότι «η προσέγγιση αυτών των projects έχει αλλάξει πάρα πολύ σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα». Οι σύγχρονοί του αρχιτέκτονες, μάλιστα, χρεώνουν σε εκείνον μεγάλο μέρος της αλλαγής. Όπως δήλωσε ο κ. Μπούκινγκ, «όταν το Ηνωμένο Βασίλειο έχτισε τον Halley VI, πολλά έθνη συνειδητοποίησαν τη σημασία τού να κάνουν κάτι ξεχωριστό και όχι απλά να κάνουν κάτι».