Κάθε καλοκαίρι γίνεται στα Ηλύσια Πεδία μια μεγαλειώδη στρατιωτική παρέλαση για την επέτειο έναρξης της Γαλλικής Επανάστασης, η οποία πυροδοτήθηκε από την έφοδο στη Βαστίλη στις 14 Ιουλίου 1789. Ωστόσο σπανίως γίνεται λόγος για το τελικό στάδιο της εξέγερσης, που σημαδεύτηκε από περιστατικά που έμειναν στην Ιστορία ως «Τρόμος».
Από αυτή την εβδομάδα, μια έκθεση που σπάει ταμπού, στο Μουσείο Ιστορίας του Παρισιού Καρναβαλέ, επιδιώκει να αποκαταστήσει τα δεδομένα εκείνης της σκοτεινής περιόδου της Γαλλικής Επανάστασης, γνωστής ως «Δεύτερος Χρόνος του Επαναστατικού Ημερολογίου», που διήρκεσε από τις 22 Σεπτεμβρίου 1793 έως τις 21 Σεπτεμβρίου 1794.
Σύμφωνα με δημοσίευμα των Times του Λονδίνου, η έκθεση ανιχνεύει τα ουτοπικά όνειρα της εποχής αλλά και την αιματηρή πραγματικότητα – καθώς τα θύματα στέλνονταν στην γκιλοτίνα με το κάρο. Οπως αναφέρει ο καθηγητής Ιστορίας στο πανεπιστήμιο της Σορβόνης, Ζαν-Κεμάν Μαρτάν, μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής της έκθεσης, η συγκεκριμένη περίοδος «έχει διαγραφεί από το γαλλικό συλλογικό ασυνείδητο».
Οι Γάλλοι προτιμούν να κοιτάζουν «προς το φως του 1789, παρά προς τα σκιώδη και ντροπιαστικά γεγονότα του 1793» σημειώνει ο καθηγητής στους Times. «Υπάρχουν τεράστιες αντιπαραθέσεις αναφορικά με εκείνη την περίοδο, και η Γαλλία δεν έχει ακόμη ξεπεράσει όλες τις ελπίδες και τις προσδοκίες [της Επανάστασης] που δεν δικαιώθηκαν».
Ο εκκωφαντικά ουδέτερος τίτλος της έκθεσης («Παρίσι 1793-1794, Ενα επαναστατικό έτος») λέει πολλά για τις εντάσεις που εξακολουθεί να προκαλεί η συγκεκριμένη περίοδος. Το μουσείο, που ανήκει στον δήμο του Παρισιού, επέλεξε να μην αναφέρει τη λέξη «Τρόμος» –που επινοήθηκε από τους αντιπάλους του ηγέτη των επαναστατών, Ροβεσπιέρου, για να τον δυσφημήσουν– στον τίτλο της έκθεσης.
Εκείνο το έτος, λοιπόν, κυριάρχησαν οι αποκεφαλισμοί, ωστόσο η κατάσταση υπήρξε μάλλον πολυσύνθετη. Τότε, για παράδειγμα, εισήχθη για πρώτη φορά η δωρεάν εκπαίδευση για όλα τα παιδιά, ενώ καταργήθηκε και η δουλεία – για να την επαναφέρει, το 1802, ο Ναπολέων Βοναπάρτης.
Με την αποφασιστικότητά τους να υπογραμμίσουν το άλμα σε μια νέα εποχή, οι γάλλοι επαναστάτες επιχείρησαν επίσης να εισαγάγουν ένα δεκαδικό ημερολόγιο με μήνες διάρκειας 30 ημερών και εβδομάδες δέκα ημερών. Στα εκθέματα του μουσείου συγκαταλέγεται ένα ρολόι δέκα ωρών – άλλη μια επαναστατική εφεύρεση που δεν άντεξε στο πέρασμα του χρόνου.
Αλλά η βία διαπερνούσε τα πάντα. Στους μαθητές προσφερόταν ένα φυλλάδιο που θα τους βοηθούσε να μάθουν το αλφάβητο, το οποίο περιείχε μία χαρακτηριστική λέξη για κάθε γράμμα. Για το S η λέξη ήταν «saber» (βαρύ, κυρτωμένο σπαθί του ιππικού), ενώ για το γράμμα P είχε επιλεχθεί η λέξη «Pike» (το μακρύ δόρυ με την ατσαλένια κατάληξη, που χρησιμοποιούνταν και για παλούκωμα).
Σε ένα άλλο δωμάτιο του μουσείου εκτίθεται η λεπίδα μιας γκιλοτίνας – ένα από τα λίγα εναπομείναντα σύμβολα της Επανάστασης. Σε πλαϊνό πρόθεμα αναρτάται η απόφαση του Επαναστατικού Δικαστηρίου που έστειλε έναν υποτιθέμενο προδότη για αποκεφαλισμό. «Σαν τον Κρόνο, η Επανάσταση καταβροχθίζει τα παιδιά της» είχε γράψει ο Ζακ Μαλέ ντι Παν, διανοούμενος από τη Γενεύη και παρατηρητής των πεπραγμένων της περιόδου.
Η έκθεση υπογραμμίζει την αλήθεια των λόγων του με το παράδειγμα των Γιρονδίνων, μετριοπαθών επαναστατών που υποστήριζαν τη συνταγματική μοναρχία: περίπου 25 εξ αυτών εκτελέστηκαν μετά από δίκη ενώπιον του Επαναστατικού Δικαστηρίου στις 31 Οκτωβρίου 1793.
Δίπλα στα ονόματα των εκτελεσμένων Γιρονδίνων εκτίθεται και ένα προφητικό έγγραφο της Ολίμπ ντε Γκουζ, μιας πρωτοπόρου φεμινίστριας, με το οποίο προειδοποιούσε τους ριζοσπάστες που είχαν στείλει στην γκιλοτίνα τους μετριοπαθείς αντιπάλους τους ότι και οι ίδιοι θα αποκεφαλίζονταν από ακόμη πιο ζηλωτές επαναστάτες στο μέλλον.
Η άποψή της απεικονίζεται σε ένα σατιρικό καρτούν του 1794 που δείχνει τον Ροβεσπιέρο να αποκεφαλίζει ένα άτομο που παρουσιάζεται ως «ο μόνος άλλος επιζών στη Γαλλία»: είναι ο δήμιος που είχε εκτελέσει στη γκιλοτίνα όλους τους υπόλοιπους. «Εδώ κείται ΟΛΗ η Γαλλία» γράφει η λεζάντα.
Η έκθεση περιλαμβάνει και τον περίφημο πίνακα του Ζακ-Λουί Νταβίντ με θέμα τον θάνατο του Ζαν-Πολ Μαρά, του επαναστάτη ηγέτη που δολοφονήθηκε από τη Σαρλότ Κόρντεϊ – η οποία υποστήριζε την αλλαγή του καθεστώτος, μέχρι που παρατήρησε τον φανατισμό να κυριαρχεί στους κόλπους των επαναστατών.
Ο Νταβίντ, που θεωρείται ο μεγαλύτερος γάλλος ζωγράφος της εποχής του, ήταν μέλος της Εθνικής Συνέλευσης που καταδίκασε σε θάνατο τον έκπτωτο βασιλιά Λουδοβίκο ΙΣΤ’. Στενός φίλος του Ροβεσπιέρου, ενέκρινε την εκτέλεση του μονάρχη και του δόθηκε το παρατσούκλι «ο θηριώδης τρομοκράτης».
Μετά τη θανάτωση του Ροβεσπιέρου ο Νταβίντ συνελήφθη. Ανάμεσα στα εκθέματα του μουσείου είναι και η έκκληση της αθωότητάς του, που έγραψε τότε. Τελικά αφέθηκε ελεύθερος και αργότερα έγινε ο αγαπημένος καλλιτέχνης του Ναπολέοντα.